SOSYAL MEDYA VE PROPAGANDA

Kutuplaşma, en genel şekilde toplum içinde siyasal görüşler ve tercihlerin en uçta yer alan iki noktada yoğunlaşması olarak tanımlanabilir. Başka bir ifadeyle kutuplaşma, siyasal kanaatlerin birbirlerine taban tabana zıt iki noktada toplanmasıdır. Doğru cevap A'dır.

Kutuplaşma, en genel şekilde toplum içinde siyasal görüşler ve tercihlerin en uçta yer alan iki noktada yoğunlaşması olarak tanımlanabilir. Başka bir ifadeyle kutuplaşma, siyasal kanaatlerin birbirlerine taban tabana zıt iki noktada toplanmasıdır. Kutuplaşmış bir iklimde bireyler, belirli konulardaki kanaatlerini somut gerçeklerden daha çok kendi içinde bulundukları kesimin genel tavrıyla oluştururlar. Bu kavramın ifade ettiği durumu anlamak için öncelikle demokratik toplumlarda farklı kesimler arasındaki ilişkiye ve kanaatlerin şekillenme sürecine bakmak gerekir. Literatürdeki anlamıyla kamuoyu kavramı, belirli bir tartışmalı sorun karşısında toplumun eğilimlerin orta bir noktada kesişeceğini anlatır. Dolayısıyla siyasal tartışmalarda toplum üyelerinin büyük kısmının merkeze doğru yoğunlaşmaları beklenir. Zira toplumları bağlayan hukuk normları kadar örf, âdet, gelenek gibi ikincil kurallar da ortaktır. Bu durum, marjinal kesimler dışında belirli bir toplumsal sorun karşısında toplum üyelerinin benzer tepki göstermesi sonucunu doğurur.

Daha açık bir ifadeyle, düz bir çizgi çizilecek olursa herhangi bir konuda toplum üyelerinin yaklaşımlarının ortadan uçlara doğru azalarak gitmesi beklenir. Ancak kutuplaşma süreci, adeta ortanın boş kalmasını, yoğunluğun ise uçlara kaymasını beraberinde getirir. İnsanlar arasındaki mesafe açıldıkça bunların toplumsal olaylara tepkileri ve siyasal tercihleri de radikal şekilde ayrılır. Nitekim Avrupa Birliği’nin karar organı olan Avrupa Parlamentosu da 2019 yılında kutuplaşmanın demokrasi üzerinde yarattığı tehdidi ele alan kapsamlı bir rapor yayımlamıştır. Yine aynı rapor, internet teknolojisinin ve bunun devamında sosyal medya kullanımının kutuplaşma üzerindeki etkilerine odaklanmıştır (European Parliament, 2019, s. 8)

Toplum içinde insanların belirli konularda anlaşması, belirli konularda ise farklı düşünmesi doğaldır. Dahası bu tür farklı görüş ve yaklaşımlar bir zenginlik meydana getirir ve toplumların gelişmesine olumlu etkide bulunur. Demokratik bir toplumda bu tür uzlaşma ya da uzlaşmazlıklara göre çok sayıda ittifak kurulabilir.

Doğru cevap B'dir.

Belirli farklılıkların toplum üyelerini zıt kutuplara ittiğini ileri süren ilk yaklaşımın Marksizm’in sınıf temelli analizi olduğu söylenebilir. Marx’a göre, toplumların tarihi, ekonomik kaynakları kontrolü altına alan belirli bir sınıfın diğeri üzerinde tahakküm kurması ekseninde şekillenir. Her iki sınıf arasında çıkar farklılıklarından kaynaklanan ve hayatın her alanına yansıyan mutlak bir çatışma du- rumu vardır. Bunlar dikotomik bir ilişki içindedir ve uzlaşma ihtimalleri bulunmaz.

Marksizm’e göre insanlık tarihi boyunca süren bu çatışma, modern çağlarda, kapitalist ekonomik ilişkiler ağına ve burjuvaziyle proletarya arasındaki mücadeleye gelmiştir. Zor araçlarını elinde tutan burjuvazi, aslında çoğunluğa sahip olan diğer sınıfları yönetmektedir. Yine toplumu yöneten ve yönetilen ilişkileri çerçevesinde başlıca iki gruba ayıran Mosca, Pareto ve Mills gibi düşünürlerin 20. yüzyılda ortaya attıkları seçkin (elit) teorileri ise demokrasilerde halkın gerçekte yönetici olmadığı, iktidarın belirli bir seçkin azınlığın elinde bulunduğu anlayışına dayanır. Doğru cevap C'dir.

Kutuplaşmanın her zaman ve her durumda olumsuz sonuçlar doğuracağını söylemek mümkün değildir. Bu bağlamda, kutuplaşmaya farklı açılardan bakılabilir. İlk olarak siyasal kutuplaşmanın her zaman olumsuz sonuçlar doğurmadığı, hatta siyasal katılımı artırmak yoluyla demokrasiyi güçlendirici yönde etki yaptığı söylenebilir. Siyasetçiler, kendi kitlelerini harekete geçirmek ve sandığa götürmek için kutuplaşmadan yararlanırlar. Kutuplaşmanın ve siyasal rekabetin güçlü olduğu yerlerde insanlar, tercihleri açısından daha fazla bilgi ve sezgilerini harekete geçirmek için çokça duygusal ipucu bulabilirler. Bu şekilde, siyasal partilerin üye sayıları ve destekçileri artar; vatandaşlar ülke içindeki siyasal ve toplumsal sorunlara daha çok ilgi gösterir ve seçimlere katılım oranı yükselir.

Siyasi popülizm, siyasetçilerin gerçeklerle ilgisi olup olmamasından bağımsız şekilde kendi seçmen kitlelerini yüceltici, diğer toplumsal kesimleri ise ötekileştirici bir söylem kullanmaları anlamına gelir. Söz konusu “öteki” popülist söylemin üretildiği döneme göre değişebilmektedir. Bu süreçte popülist siyasetçiler, hedef kitlelerinin desteğini alabilmek için belirli durumlarda karşıda yer alan grupların hak ve özgürlüklerine zarar verebilecek bir yaklaşım sergilemekten kaçınmazlar. "Öteki" söylemi yaratmak kutuplaşmanın olumlu etkisi olarak ele alınamaz. Doğru cevap D'dir.

Demokratik siyasetin en önemli özelliği, siyasal ve toplumsal farklılıklardır. Ancak kutuplaşmanın belirleyici olduğu bir siyasal iklimde söz konusu farklılıklar otokratlar tarafından toplumda keskin bir ayrışma yaratmak için kullanılabilecektir. Doğru cevap E'dir.

Kutuplaşmanın demokrasiye en büyük zararlarından biri, seçmenlerin kendi çıkarlarını savunduğunu düşündükleri parti veya liderler lehinde demokratik değerleri ve adil seçimleri bile feda edebilmeleridir. Kutuplaşan bir zeminde seçmenlerin kendi içinde bulundukları siyasal kanadın her ne pahasına olursa olsun kazanması yönünde çaba harcamaları demokratik rekabetin koşullarını ortadan kaldıracaktır. Zira kutuplaşmış bir siyasal iklimde birey, kendi içinde bulunduğu tarafın diğer kesime karşı mutlak bir ahlakî üstünlüğe sahip olduğunu düşünecektir. Doğru cevap A'dır.

İnternet teknolojisinin toplumların hayatına girdiği kısa süre içinde günümüze kadar olan tüm kitle iletişim yöntemlerinin önüne geçtiği açıktır. Aynı süreçte sosyal medya etkisi nedeniyle geleneksel iletişim stratejilerinin değiştiği de görülür. Öyle ki televizyonlar haberlerde daha kısa görün- tüler kullanmaya başlamıştır. Yazılı medyanın durumunun ise çok daha kötü olduğu söylenebilir. İnternet teknolojisinin güç kazanmasıyla önce çok uzun süreler yayımlanan aylık ve haftalık dergilerin önemlice bir kısmı basılı versiyonlarına son vermiş ve çevrim içi ortamda yayın yapmaya başlamıştır. Son dönemde çok sayıda gazete de bu akıma kapılmakta ve geleneksel mecralarını terk ederek yalnızca internet platformunda yayın yapmaktadır. Dolayısıyla internet günümüz iletişiminin merkezine yerleşmiştir ve bu platformun en etkili yüzü de interaktif iletişime izin veren sosyal medyadır.

Sosyal ağlar aracılığıyla, insanlar, geçmişe göre düşük maliyetlerle, kısa sürede, çok daha fazla kişiyle tanışma ve ilişki kurma fırsatı yakalamıştır. İnsanların bu mecradaki muhatapları arasında daha önce hiçbir şekilde karşılaşmadıkları ve normal koşullarda tanışmaları mümkün olmayan kişiler de yer alır. Bu ilişki sürecinde kişiler kaçınılmaz olarak söz konusu ağlarda karşılaştıkları yeni yaklaşım ve düşüncelerden etkilenirler. Başlangıçta sosyal amaçlarla yola çıkan internet iletişimi, zaman içinde siyasal ilişkileri de yoğun şekilde içermeye başlamıştır. Bu ortamda kişiler kendileri siyasi içerikli paylaşımlar yapabildikleri gibi başkalarının yazdıklarını yorumlayabilirler. Sosyal medya platformunun yaygınlığına koşut olarak farklı siyasal eğilimlerden giderek daha fazla sayıda kişi bu alanda etkileşime girmiştir. Bu durum, en basit gündelik meselelerin bile siyasal tartışmalara malzeme olabilmesi sonucunu doğurmaktadır. Hatta doğrudan siyasetle ilgili görülmeyen pek çok alanda dahi tartışmaların siyasi bir zemine kaydığına sıklıkla tanık olunur. Öyle ki sanattan spora ya da gündelik hayattaki herhangi bir konuya ilişkin başlayan sohbet kısa sürede siyaset üzerinde yürüyen bir tartışmaya dönüşebilmektedir.

Yukarıda çevrim içi alanın denetiminin güçlüğü nedeniyle kutuplaşmaya ivme kazandırdığından söz edilmişti. Bu durum, internetle yaşam bulan sosyal medya açısından daha fazlasıyla geçerlidir. Zira geleneksel medya araçları, hukuksal ve mesleki açıdan çeşitli denetim mekanizmalarına sahiptir. Ayrıca gerek hukuksal bir yaptırımdan kaçınma düşüncesi gerekse etik kurallar nedeniyle basın yayın kuruluşları belirli iç denetim mekanizmaları oluştururlar. Başka bir ifadeyle, geleneksel medya kuruluşlarında haber ve yorumlar belirli süzgeçlerden geçirildikten sonra yayına verilir. Farklı ellerden geçen değerlendirme sürecinin sonunda hazırlanan çalışma hedef kitleye ulaşır. Bu sürecin her aşamasında farklı sorumluluklar oluşur. Oysa sosyal medyada bireyler kendi kanaatlerini doğrudan ve aracısız şekilde ortaya koyma şansına sahiptir. Üstelik pek çok sosyal paylaşım platformunda müstear isim (nickname) kullanmak mümkündür. Böylece kullanıcılar kolektif olarak yorum ve değerlendirme yapma imkânına sahiptir. Dolayısıyla internet ortamında daha denetimsiz şekilde paylaşımda bulunma durumuyla sıklıkla karşılaşılır. Sosyal paylaşım sitelerinin insanlar arasındaki ilişkilere olumsuz etkileri bağlamında bir diğer sorun bu denetimsizlikle yakından ilişkilidir.

Doğru cevap B'dir.

Son yıllarda iletişim teknolojilerindeki gelişmeler nedeniyle medya sektöründe faaliyet göstermenin nispeten kolaylaşması kutuplaştırıcı siyaseti güçlendiren bir yüz taşır. Zira çok sayıda siyasal akım, geçmişle kıyaslandığında çok daha az maliyetli şekilde ve kolayca medya kuruluşuna sahip olabilmektedir. Bu bağlamda, her türlü siyasal görüşün kendi düşüncelerine uygun medya araçları bulabileceği görülür. Günümüzde demokratik ülkelerde gazeteler, radyo ve TV kanallarıyla giderek büyüyen internet medyası genellikle ideolojik olarak farklılaşmıştır. İnternet medyası da geleneksel medyanın siyasetle girdiği ilişkilerden muaf değildir. Ancak bu alanın denetiminin oldukça zor olması internet alanında yayın yapan sitelerin geleneksel medyanın tâbi olduğu hukuksal ya da etik kısıtlamalarla dahi kendisini bağlı görmemesi sonucunu doğurmaktadır. Ayrıca internet hukuku- nun henüz tam olarak gelişmemesi de bu alanda yapılan yayınların neden olabildiği sorunları büyütmektedir. Buradan hareketle, aşağıda daha detaylı değinileceği gibi sosyal medya da çoğu zaman kutuplaşmayı artıran bir etki yaratmaktadır. Yukarıdaki ifade yeni iletişim teknolojileri ve siyaset ilişkisini anlatmaktadır. Doğru cevap C'dir.

Sosyal medya aracılığıyla hem insanların ulaşabileceği bilginin hacmi hem de iletişim kuracakları insan çeşitliliği artar. Geleneksel ilişki biçimlerinde insanların siyasal olayları değerlendirme ve yorumlama kaynakları genellikle yakın çevreleri olmuştur. Bu durum, onları hem bir tekdüzeliğe hapseder hem de ulaşabilecekleri bilgi düzeyini sınırlar. Sosyal medya aracılığıyla bilgi kaynakları artacağından kişilerin ufku açılabilecek ve farklı yaklaşımlar geliştirmeleri mümkün olacaktır. Başka bir ifadeyle sosyal medya aracılığıyla kişilerin geçmişte ulaşamayacakları yeni bilgi kaynaklarından beslenmeleri mümkündür. İnsanlar karşıt görüşleri tanıdıkça bunlara yönelik düşmanlıkları azalabilir; daha önce düşmanca baktıkları düşüncelerin kısmen ya da tamamen haklı olabileceğini düşünebilirler. Bu düşüncelerin hâlâ yanlış olduğunu savunsalar dahi en azından farklı yaklaşımlara daha hoşgörülü şekilde bakabilirler. Dolayısıyla sosyal medya kullanımının kutuplaşma açısından her zaman olumsuz etkiler üretmesi gerekmez. Sosyal medyanın sunduğu özgürlük ortamı kullanıcıların yeni fikirler geliştirmesinde etkili olur. Buradan hareketle, sosyal medyanın belirli zamanlarda kutuplaşmayı engelleyebileceği savunulabilir. Doğru cevap D'dir.

Kutuplaşma, en genel şekilde toplum içinde siyasal görüşler ve tercihlerin en uçta yer alan iki noktada yoğunlaşması olarak tanımlanabilir. Başka bir ifadeyle kutuplaşma, siyasal kanaatlerin birbirlerine taban tabana zıt iki noktada toplanmasıdır. Doğru cevap C şıkkıdır.

Benzer bir kuram, Edward Shils’in 1960’lardan itibaren savunduğu ünlü merkez-çevre karşıtlığı tezidir. Shils, her toplumun bir merkezi olduğunu ve toplumsal değerlerin bu merkezde ortaya çıktığını savunur. Söz konusu yaklaşımların ortak noktası, siyasal iktidardan pay alabilmek için toplumun merkezinin temsil ettiği değerleri savunan bir seçkin grubuna mensup olmanın gerekliliğidir. Doğru cevap D şıkkıdır.

...Belirli farklılıkların toplum üyelerini zıt kutuplara ittiğini ileri süren ilk yaklaşımın Marksizm’in sınıf temelli analizi olduğu söylenebilir. Marx’a göre, toplumların tarihi, ekonomik kaynakları kontrolü altına alan belirli bir sınıfın diğeri üzerinde tahakküm kurması ekseninde şekillenir. Her iki sınıf arasında çıkar farklılıklarından kaynaklanan ve hayatın her alanına yansıyan mutlak bir çatışma durumu vardır (Fuchs, 2014, s. 78). Bunlar dikotomik bir ilişki içindedir ve uzlaşma ihtimalleri bulunmaz. Marksizm’e göre insanlık tarihi boyunca süren bu çatışma, modern çağlarda, kapitalist ekonomik ilişkiler ağına ve burjuvaziyle proletarya arasındaki mücadeleye gelmiştir. Zor araçlarını elinde tutan burjuvazi, aslında çoğunluğa sahip olan diğer sınıfları yönetmektedir. Yine toplumu yöneten ve yönetilen ilişkileri çerçevesinde başlıca iki gruba ayıran Mosca, Pareto ve Mills gibi düşünürlerin 20. yüzyılda ortaya attıkları seçkin (elit) teorileri ise demokrasilerde halkın gerçekte yönetici olmadığı, iktidarın belirli bir seçkin azınlığın elinde bulunduğu anlayışına dayanır (Kapani, 2010, s. 123 vd.). Benzer bir kuram, Edward Shils’in 1960’lardan itibaren savunduğu ünlü merkez-çevre karşıtlığı tezidir. Shils, her toplumun bir merkezi olduğunu ve toplumsal değerlerin bu merkezde ortaya çıktığını savunur. Söz konusu yaklaşımların ortak noktası, siyasal iktidardan pay alabilmek için toplumun merkezinin temsil ettiği değerleri savunan bir seçkin grubuna mensup olmanın gerekliliğidir (Shils, 1975). Kutuplaşma olgusu ise söz konusu farklılıkların modern demokrasi deneyimi dâhilinde içine girdiği yeni biçime gönderme yapar. Kutuplaşmanın bir diğer nedeni, kendi seçmen kitlelerini konsolide etmek isteyen siyasetçilerin popülist söylemleridir. Doğru cevap C şıkkıdır.

Kutuplaşmanın toplumsal olaylara ilişkin kanaatlerin oluşmasında duyguların ve kişisel etmenlerin etkisinin artmasına  katkıda bulunması olumlu bir yanlarından biri değildir. Politik doğruculuğun gelişmesine ise bir katkısı bulunmaz aksine popülist söylemlerin artmasında etkilidir. Doğru cevap E şıkkıdır.

Çoğulculuk: Demokratik siyasal toplumlarda, aynı anda, çıkarları ve görüşleri farklı çok sayıda grubun bulunması ve bunların karar alma süreçlerini etkilemek amacıyla birbirleriyle özgür şekilde yarışmasıdır. Doğru cevap B şıkkıdır.

Soğuk Savaş yıllarında liberal demokratik rejimlerle yönetilen ülkeler için en büyük tehdidin komünizm olduğu görülür. ABD başta olmak üzere pek çok ülkede Soğuk Savaş yıllarında gerek içte gerekse dışta komünizmle mücadele edilmesi için medyanın kullanılması ve yoğun bir endoktrinasyon da dahil olmak üzere pek çok adım atılmıştır. Doğru cevap D şıkkıdır.

Mosca, Pareto ve Mills gibi düşünürlerin 20. yüzyılda ortaya attıkları seçkin (elit) teorileri ise demokrasilerde halkın gerçekte yönetici olmadığı, iktidarın belirli bir seçkin azınlığın elinde bulunduğu anlayışına dayanır. Doğru cevap C seçeneğidir.

...Her ne kadar olumlu yönleri bulunsa da bu durumun neden olduğu sorunlardan biri, iletişim araçlarının insanların düşüncelerini etkilemeyi ve dönüştürmeyi amaçlayan yönünün bulunmasıdır. Dolayısıyla kitle iletişim araçlarının sayısının artması mutlak anlamda toplumun doğru bilgiye ulaşmasının kolaylaştığı anlamına gelmez. Tam tersine insanların zihnine eş zamanlı olarak çok sayıda ideolojik ve taraflı mesaj gönderilmektedir. Doğru cevap D şıkkıdır.

... Diğer taraftan doğru şekilde kullanıldığı takdirde sosyal medyanın kutuplaştırmayı azaltan yönlerinin de olduğu rahatlıkla söylenebilir. Bu yöndeki tezlere göre, sosyal medya aracılığıyla insanlar kendi toplumsal çevrelerinin dışında kalan, normal koşullarda temas etmeyecekleri farklı dünya görüşlerine sahip başka insanlarla tanışma ve onların düşüncelerinden haberdar olma imkânı bulurlar. Hatta sosyal medyanın çoğulculuğa açık bu yönüyle vatandaşların gazeteciler başta olmak üzere tüm kanaat önderlerinin düşünce alanındaki hegemonyasına karşı “intikamları” olduğu iddia edilmiştir. Doğru cevap A şıkkıdır.

Farklı gruplar arasındaki mesafeyi açması, sosyal medyanın kutuplaştırma özeliğinin bir nedeni değil, sonucudur. Doğru seçenek C'dir.

"Kutuplaşan toplumlarda demokratik kültür ve idealler gelişerek toplumun daha sağlıklı ve birbirini anlayan bir hâle dönüşmesini sağlar." bilgisi doğru değildir. Diğer seçeneklerde verilen bilgiler doğrudur. Doğru seçenek A'dır.