SOSYAL MEDYA VE PROPAGANDA

Avrupa Konseyi tarafından 2017 yılında yayınlanan raporda günümüzdeki çağdaş bilgi ortamının dört temel özelliği:

Herhangi bir olguya dair doğru ya da yanlış herhangi bir şey bilmek enformasyonu, enformasyonu çeşitli zihinsel süzgeçlerden geçirerek bir fikre dönüştürmek ise bilgiyi oluşturmaktadır. Bilgi ile enformasyon arasındaki farkı, enformasyonun insanoğlunun dışında gelişen veri akışında var olan soyut kavramlar bütünü iken, bilginin ise insanın fiziksel, biyolojik, psikolojik ve kültürel özelliklerinden süzülerek gelen bir duruma vurgu yaptığı şeklinde ifade etmektedir. Örneğin ağaçların çiçek açması, havanın ısınması, yağmurun yağması bir enformasyonken kişinin bu enformasyondan yola çıkarak ilkbahar mevsiminde olduğu fikrine vararak bu mevsime göre hareket etmesi bir bilgidir. Bu çerçevede insanlar aynı enformasyon kaynağından yola çıkarak farklı bilgileri de üretebilme yeteneğine sahiptirler.

Komplo Teorisi, bir olayın veya durumun, diğer açıklamalar daha olanaklı iken, genellikle siyasal güdülere sahip, kötücül ve güçlü aktörlerin komplolarına başvurularak açıklanmasıdır. Bu noktada, özellikle yanlışlığının gösterilmesi mümkün olmayan komplo teorilerinin üretilerek bilgi kisvesi adı altında yayılması, toplumda bireylerin kendilerini hiçbir şeyi değiştirme ve dönüştürme gücü elinde bulunmayan güçsüz ve çaresiz kişiler olarak hissetmeleri gibi ciddi sonuçlar doğurabildiğinin bilinmesi de önemlidir.

Avrupa Konseyi tarafından 2017 yılında yayınlanan raporda günümüzdeki çağdaş bilgi ortamının dört temel özelliğinden söz edilmektedir (Wardle, C. ve Derakhshan, H., 2017, ss.11-12): a. Geniş çapta erişim sağlanan, ucuz ve teknoloji temelli bilgi üretme, b. Bilginin hızlı tüketildiği, özel olanın çabucak kamusal hâle gelebildiği platformlar yaratabilme, c. Bilginin yayılma hızının giderek arttığı, hızlandırılmış haber döngüsü içeren internete bağlı cihazlara sahip olma, d. Bilginin gerçek zamanlı olarak (takipçi adı verilen) güvenilir kişiler arasında aktarılması ve bilginin sorgulanmasının en aza indirgenmiş olması

Manipülasyon, bireylerin kendi iradeleri dışında düşünce, tutum ve davranışlarının etkilenmesi ya da yönlendirilmesidir. İnsanlar manipülasyonlar sonucu kendilerinden istenen kanaat ya da davranış değişikliğini gösterebilmektedir.

Dezenformasyon, özellikle bir kişi, grup, kurum ya da ülkeye kasıtlı olarak zarar vermek maksadıyla gerçekle ilgisi olmayan yalan bilginin üretilerek yayılmasını içermektedir.

Zararlı bilginin diğer bilgi kirliliği türlerinden temel farkı aynı zamanda doğru bilgiyi içermesidir ancak haberin paylaşılma nedeninin kişiye ya da kişilere zarar vermek oluşu bu bilgiyi bir bilgi kirliliği türü hâline getirmektedir.

Dezenformasyon kampanyaları genellikle toplumların kültürel, dini, milli ve diğer kimlik unsurlarına zarar verme amacıyla hassasiyetlerini zedeleyecek ve özgür iradeleriyle karar vermelerine engel taşıyacak manipülasyonları hedeflemektedir

Büyük veri (Big Data), toplumsal medya paylaşımları, ağ günlükleri, bloglar, fotoğraf, video, log dosyaları gibi değişik kaynaklardan toparlanan tüm verinin analiz edilip sınıflandırılmış, anlamlı ve işlenebilir hâle dönüştürülmüş hâlidir

Örneğin kamu otoritesine karşı gerçekleştirilen şiddet eylemlerinin çeşitli sosyal medya kanalları üzerinden mizahi bir dile indirgenerek paylaşılması bu tür eylemlerin etkisini artırmayı hedeflemektedir.

Yani, eylemin kararsızlığı, bilginin çeşitliliği, kanalların belirsizliği ve içeriğin denetimsizliği algı yönetiminin gerçekleşmesini sağlayan önemli faktörlerdir

Dezenformasyonla mücadelede Çin’in dünyadaki en katı yasalara sahip olduğu söylenebilir. 2016 yılında yürürlüğe giren bir yasayla Çin Hükûmeti ülkede ekonomik ve sosyal düzeni kötüleyen söylentiler yaratma veya yayma suçunu iç hukukuna dâhil etmiştir (Funke ve Flamini, 2018).

Manipülasyon, bireylerin kendi iradeleri dışında düşünce, tutum ve davranışlarının etkilenmesi ya da yönlendirilmesidir. İnsanlar manipülasyonlar sonucu kendilerinden istenen kanaat ya da davranış değişikliğini gösterebilmektedir.

Sosyal medyadaki bilgi kirliliğinin temel olarak üç çeşidinden söz etmek mümkündür: (a) Yanlış bilgi (b) Zararlı Bilgi ve (c) Dezenformasyon.

Dezenformasyon, özellikle bir kişi, grup, kurum ya da ülkeye kasıtlı olarak zarar vermek maksadıyla gerçekle ilgisi olmayan yalan bilginin üretilerek yayılmasını içermektedir. Dezenformasyon oldukça sistematik, uzman bir ekiple ve çoğu zaman algı yönetiminin bir parçası olarak sürdürülen faaliyet sürecine de işaret etmektedir.

Yanlış bilgi olarak Türkçeye çevirdiğimiz, orijinal terimi İngilizce “misinformation” olan kavramı gerçek bilginin eksik veya yanlış biçimde sunulması olarak tanımlamak mümkündür. Yanlış bilgi, aynı zamanda herhangi bir kişi ya da grup hedefine yönelik zarar verme maksadı içermeyen doğru olmayan bilgi paylaşımına verilen genel bir isimdir. Bunun yanı sıra bilgiyi saklama, çarpıtma, tahrif etme de yanlış bilgi kavramına dahil edilebilir. Burada önemli olan yanlış bilgiyi üreten kaynağın niyetidir. yukarıda örneği verilen bu paylaşım, yanlış bilgiye bir örnek olarak verilebilir.

İngilizcede “malinformation” olarak yer alan ve Türkçeye zararlı bilgi olarak çevirebileceğimiz bu terim, gerçeğe dayalı bilgiler içeren ve bir kişi, kuruluş ya da gruba yönelik zarar vermek maksadıyla yayılan bilgilere genel olarak verilen bir isimdir. Zararlı bilginin diğer bilgi kirliliği türlerinden temel farkı aynı zamanda doğru bilgiyi içermesidir ancak haberin paylaşılma nedeninin kişiye ya da kişilere zarar vermek oluşu bu bilgiyi bir bilgi kirliliği türü hâline getirmektedir. 7 Mayıs 2017 tarihinde Fransa Devlet Başkanı Emmanuel Macron’un e-postalarının basına sızdırılması zararlı bilgi örneği olarak gösterilebilir.

Bir dezenformasyonu analiz edebilmek için üç temel soruyla başlamak gerekir: (i) Haberi üreten ve dağıtan kişiler kimdir ve temel motivasyonları nelerdir? (ii) Üretilen haberin formatı, maksadı ve karakteristiği nedir? (iii) Haberi birileri tarafından alındığında, haberin mesajını nasıl yorumladılar ve ne tür eylemde bulundular?

Devletler ya da şirketler, uzun vadeli stratejik hedefleri doğrultusunda kısa ve orta vadeli gelecekte öne sürecekleri fikir ve yeniliklere kamuoyu tarafından verilecek tepkileri ölçmek veya yumuşatmak adına kısa film, haber paylaşımı ya da sinema üzerinden çeşitli mesajlar sunmaktadır. Örneğin, sosyal medya paylaşımlarında gelecekteki ülkelerin siyasi haritalarının nasıl olacağı, robotların ele geçirdiği dünyada insanları bekleyen gelişmeler, çeşitli hastalıkların gelecekteki seyri, geleceğin en popüler meslekleri gibi içerikler ile farklı askeri ve sanayi gelişimlerine zemin hazırlanabilmektedir.

2018 yılının Mart ayında Avrupa Komisyonu bünyesinde kurulan bir üst düzey araştırma grubu ülkeler genelinde dezenformasyonla mücadele konusunda yapılanlarla ilgili bir rapor yayımlamıştır (Funke ve Flamini, 2018). 2017’nin Kasım ayı içerisinde ise dezenformasyona dayalı artan endişelerin Avrupa Birliği’nin (AB) gündemine gelmesiyle buna yönelik politikaların oluşturulması maksadıyla oluşturulan araştırma komisyonunun raporunda çeşitli ülkelerin yanlış bilgilendirme akışını önlemek için izledikleri politikalar bir araya getirilmiştir.