SOSYAL MEDYA VE PROPAGANDA

Herhangi bir olguya dair doğru ya da yanlış herhangi bir şey bilmek enformasyonu, enformasyonu çeşitli zihinsel süzgeçlerden geçirerek bir fikre dönüştürmek ise bilgiyi oluşturmaktadır. Cansever (2016:46) bilgi ile enformasyon arasındaki farkı, enformasyonun insanoğlunun dışında gelişen veri akışında var olan soyut kavramlar bütünü iken, bilginin ise insanın fiziksel, biyolojik, psikolojik ve kültürel özelliklerinden süzülerek gelen bir duruma vurgu yaptığı şeklinde ifade etmektedir. Örneğin ağaçların çiçek açması, havanın ısınması, yağmurun yağması bir enformasyonken kişinin bu enformasyondan yola çıkarak ilkbahar mevsiminde olduğu fikrine vararak bu mevsime göre hareket etmesi bir bilgidir. Bu çerçevede insanlar aynı enformasyon kaynağından yola çıkarak farklı bilgileri de üretebilme yeteneğine sahiptirler.

Ağaçların çiçek açması, havanın ısınması, yağmurun yağması bir enformasyonken kişinin bu enformasyondan yola çıkarak ilkbahar mevsiminde olduğu fikrine vararak bu mevsime göre hareket etmesi bir bilgidir. Bu çerçevede insanlar aynı enformasyon kaynağından yola çıkarak farklı bilgileri de üretebilme yeteneğine sahiptirler. Yukarıdaki örnekten devam edersek, bir çiftçinin doğadaki bahsedilen enformasyonu kullanarak tarlasına tohum ekmesi, bir şairin bu enformasyonun etkisiyle bir şiir yazması, bir modacının bu enformasyonla daha açık renk ve ince giysileri tasarlaması üretilen bilgilerdir. Özetle bilginin üretilmesi, enformasyona göre çok daha karmaşık, bilişsel ve sistematik süreçlere ihtiyaç duymaktadır.

Komplo Teorisi, bir olayın veya durumun, diğer açıklamalar daha olanaklı iken, genellikle siyasal güdülere sahip, kötücül ve güçlü aktörlerin komplolarına başvurularak açıklanmasıdır.

Manipülasyon, bireylerin kendi iradeleri dışında düşünce, tutum ve davranışlarının etkilenmesi ya da yönlendirilmesidir. İnsanlar manipülasyonlar sonucu kendilerinden istenen kanaat ya da davranış değişikliğini gösterebilmektedir.

20 Nisan 2017 tarihinde Paris’in Champs Elysees Caddesi’ndeki gösterilere ilişkin paylaşımlarda, olayda iki polisin öldüğü yüzlerce göstericinin yaralandığına dair haberler çok kısa süre içerisinde sosyal medyada yayılmıştır. Olayın aslına bakıldığında 13 göstericinin yaralandığı ve herhangi bir can kaybı yaşanmadığı görülmüştür. Bu paylaşım, yanlış bilgiye bir örnek olarak verilebilir.

7 Mayıs 2017 tarihinde Fransa Devlet Başkanı Emmanuel Macron’un e-postalarının basına sızdırılması zararlı bilgi örneği olarak gösterilebilir. Basına sızdırılan e-postaların içerikleri, doğru olmakla birlikte Macron’un seçim kampanyası dâhilinde başkan adayının zarar görmemesi adına bu sızıntının gerçek olmadığı iddia edilmiştir.

Dezenformasyon hem içerdiği bilginin aldatıcı olması hem de doğrudan ve bilinçli bir zarar verme amacı taşıdığı için bilgi kirliliği türleri arasında en olumsuz sonuçlara neden olabilecek kapasiteye sahiptir. Örneğin Fransa genel seçim kampanyaları sürecinde Belçika gazetelerinden Le Soir’in bir sayısı sosyal medya üzerinden taklit edilerek gazetede Macron’un kampanyasının Suudi Arabistan tarafından finanse edildiğine dair bir köşe yazısı yazılmıştır. Aynı sayı da ayrıca Macron’un Bahamalar’da açtığı bir banka hesabının bulunduğu ve Twitter üzerinden yayılan bir paylaşımla üvey kızıyla bir ilişkisinin olduğuna dair haberler yayınlanmıştır. Söz konusu paylaşımlar hem Macron hakkında asılsız haberler içermekte hem de seçim sonuçlarını kasten Macron’un aleyhinde etkileme maksadı taşıdığından bir dezenformasyon faaliyeti olarak kabul edilmektedir.

Yanlış bilgi, zararlı bilgi ve dezenformasyon arasındaki temel farkları Karlova ve Fisher (2013) beş temel unsura dayandırmaktadır: Objektif gerçeklik, algılanan gerçeklik, bütünlük, geçerlilik ve aldatıcılık. Söz konusu ayrımdan yola çıkarak yanlış bilginin objektif gerçeklik unsurlarını diğerlerine göre daha fazla barındırdığı (e), algılanan gerçekliğin objektif gerçekliğe daha yakın olduğu (c), ancak gerçeğin sadece bir kısmını içerdiği, geçerliliğinin daha kolay kanıtlanabileceği ve aldatma amacının olmadığı söylemek mümkündür. Zararlı bilgide ise objektif gerçeklik yanlış bilgiden çok daha az olup algılanan gerçeklik objektif gerçeklikten daha fazladır. Zararlı bilgi kendi içinde tutarlı bir bütünlüğe sahip olabilir (b), geçerliliğini kanıtlamak bu tutarlılıktan dolayı yanlış bilgiye göre daha zordur. Diğer taraftan dezenformasyona baktığımızda objektif gerçekliğin ortadan kaybolduğu, enformasyonu üretenin hedeflediği algının yerleştirildiği, kendi içinde bütünlük ve geçerliliğe çoğu zaman sahip olduğu(d) ancak diğer bilgi kirliliği türlerinden farklı olarak doğrudan aldatma amacıyla kasti olarak üretildiğini (a) söylemek mümkündür.

Ünlü İngiliz düşünür Francis Bacon’ın “Bilginin kendisi güçtür.” cümlesini dile getirdiği 16. yüzyıldan günümüze geçen zaman boyunca bu veciz söz, hâlâ doğruluk değerini korumaktadır.

Sosyal medyadakibilgi kirliliğinin temel olarak üç çeşidinden söz etmek mümkündür: (a) Yanlış bilgi (b) Zararlı Bilgi ve (c) Dezenformasyon.

Dezenformasyon, özellikle bir kişi, grup, kurum ya da ülkeye kasıtlı olarak zarar vermek maksadıyla gerçekle ilgisi olmayan yalan bilginin üretilerek yayılmasını içermektedir

Yanlış bilgide yönlendirici ve zarar verici bir niyet söz konusu olmamaktadır.

Fallis (2009), dezenformasyonun önemine dikkat çekerken üç temel özelliğinin altını çizmektedir:
(a) Dezenformasyon teknik açıdan üst bir akılla dikkatle planlanmış bir aldatma sürecidir.
(b) Dezenformasyonda genellikle üzerinde oynanmış fotoğraflar, sahte görüntüler ve ses kayıtları gibi kurgulanmış gerçekliklerden yararlanılır.
(c) Dezenformasyon diğer bilgi kirliliği türlerine oranla daha geniş kitleye ve belirli bir hedef kitleye yönelik paylaşılır.

bir dezenformasyonu analiz edebilmek için üç temel soruyla başlamak gerekir:

(i) Haberi üreten ve dağıtan kişiler kimdir ve temel motivasyonları nelerdir?

(ii) Üretilen haberin formatı, maksadı ve karakteristiği nedir?

(iii) Haber birileri tarafından alındığında, haberin mesajını nasıl yorumladılar ve ne tür eylemde bulundular?

Bu üç sorunun birbiriyle tutarlı ve sistematik hâlde üstelik gerçek biçimde yanıt bulması aynı zamanda dezenformasyonun
üretilme ve yayılma kaynaklarının da tespiti açısından önemlidir.

Sosyal medya uygulamalarının teknolojik altyapıları çerçevesinde dezenformasyon kapsamında algı yönetimi oluşturma konusunda pek çok farklı teknik uygulanmaktadır. Uzun vadeli algı yönetimi operasyonlarında toplumu ani değişim ve hedeflenen yeniliklere hazırlamak adına geleceğe ilişkin senaryoların çeşitli paylaşım içeriklerinde yer alması bunlardan biridir. Ayrıca kişilerde bağımlılık etkisi oluşturan sosyal medya uygulamalarına yerleştirilmiş oyunların içine mesajların yerleştirilmesi, kişilerin karar mekanizmalarını etkileyebilmek için hedeflenen mesajın çoğunluğun fikriymiş gibi gösterilmeye çalışılması, mesaj içeriğinin sürekli tekrar ederek farkında olmadan
bireylerin zihnine yerleştirilmesi diğer teknikler arasında sayılabilir.

demokratik ülkelerde dezenformasyonla mücadele konusunda izlenen çeşitli politikalar:

Yanlış bilgi, zararlı bilgi ve dezenformasyon arasındaki temel farkları Karlova ve Fisher  beş
temel unsura dayandırmaktadır: Objektif gerçeklik, algılanan gerçeklik, bütünlük, geçerlilik ve aldatıcılık.

Dezenformasyonla mücadelede Çin’in dünyadaki en katı yasalara sahip olduğu söylenebilir. 2016 yılında yürürlüğe giren bir yasayla Çin
Hükûmeti ülkede ekonomik ve sosyal düzeni kötüleyen söylentiler yaratma veya yayma suçunu iç hukukuna dâhil etmiştir.