SOSYAL MEDYA VE PROPAGANDA

Psikolojik Tepkisellik Kuramı’na göre (Brehm, 1966), insanlar gerçekleştirdikleri davranışların kendi iradeleri dışında olduğunu fark ettiklerinde psikolojik bir tepkisellik geliştirirler.

Uyma davranışı, bireyin diğer birey ya da grubun talebine bağlı olarak duygu, düşünce ve davranışlarını değiştirmesidir.

Bireylerin ilişkilerde bekledikleri karşılıkları bulamamaları ilişkiye dair güvenlerini zedeleye- bilir ve eşitlik algısında bozulmaya sebep olabilir (Adams, 1963). Bu nedenle birey ne gerçekleştirdiği davranışın karşılıksız kalmasını ister ne de kendisi borçlu kalmak ister. Bu normun bir propaganda tekniği olarak nasıl kullanıldığına bakıldığında, bireyin daha öncesinde kendisine herhangi bir iyilik yapan kişiden gelen mesajlar doğrultusunda davranma ih- timalinin daha fazla olduğu görülmektedir. Buna örnek olarak verilebilecek durumlardan bir tanesi sözde bir karşılık beklenmeden sosyal medya üzerinden gönderilen promosyonlardır (Cialdini ve Griskevicius, 2010).

Sosyal bir varlık olan insan kendisinin ne kadar “iyi”, “kötü”, “başarılı”, ya da “başarısız” olduğunu anlayabilmek amacıyla dışarıdan aldığı sosyal ipuç- larını kullanır. (Festinger, 1954) Özellikle kriterin belirsiz olduğu durumlarda diğer insanların inandığı bilgilere inanmak, dolayısıyla bilginin nesnel bir şekilde değil ama sosyal bir şekilde onaylanması birey için gerekli bir süreçtir. Bireyler, ellerinde belirgin bilgilerin olmadığı durumlarda etraflarındaki bireylerin inandıkları bilgilere inanma eğiliminde- dirler. Dolayısıyla bilgileri sosyal temelde onaylama ihtiyacı aslında bilgilerin nesnel olarak doğru olmadığı durumlarda bu ihtiyacın bir propaganda tekniği olarak kullanılmasını sağlayabilir.

İnsan; davranışları arasında, davranışları ve tutumları arasında, geçmiş ve şimdiki söylemleri arasında tutarlı olma ihtiyacı içindedir (Heider, 1946). Sosyal psikoloji alanında yapılan çalışmaların pek çoğu kişilerin tutarlı olmaya güdülendiklerini ve davranışlarını temel olarak bu güdünün belirlediğini gösterir (Festinger, 1957). Birey temel olarak tutarlı davranmaya güdülendiği için bir konu hakkında belirginleştirdiği görüşüyle tutarlı şekilde davranmak ister. Dolayısıyla karşı taraftan gelen herhangi bir isteğin kabul edilmesi daha sonrasında istenecek bir başka büyük isteğin kabulünü kolaylaştırmaktadır. Bireyin tutarlı olmasına bağ- lı olarak kullanılan bu taktiğe eşiğe adım atma taktiği denir (Freedman ve Fraser, 1966).

Goebbels’in propaganda teknikleri 11 temel kural altında toplanabilir (Doob, 1950).

Propaganda temelinde kitleyi etkilemek amacıyla hedefe verilen bilgiler propagandayı gerçekleştiren kişinin amacına hizmet ettiği sürece abartılabilir, büyütülebilir ve çarpıtılabilir. Bu durum hem grubun bir arada tutulmasını sağlayacak şekilde iç grup ile ilgili, hem de “düşman” olarak zihinde kavramsallaştırılması için çabalanan dış grup ile ilgili bilgilerde geçerlidir. Abartma genellikle söylenenlerin bir kısmının doğru olduğu zamanlarda kullanılır. Keza söylediklerinin bir kısmının doğru olmadığı ortaya çıktığında kaynak, güvenilirliğinin sarsılmaması için ilk söyleminin içindeki gerçeklere odaklanabilir.

Sosyal medyada neredeyse en sık kullanılan propaganda tekniklerinden birinin abartma ve çarpıtma olduğu söylenebilir. Sosyal medyada yer alan herhangi bir web sitesinin temel amacı kendi sitesinde geçirilen zamanın arttırılmasına yöneliktir. Bu sebeple kitlenin ilgisini çekeceği bilinen başlıkların yer aldığı ve genellikle de “tık tuzağı” (clickbait) olarak adlandırılan bağlantılarla asıl gidilmesi istenen sayfaya bireyin yönlendirildiği yöntemler sosyal medyada fazlasıyla kullanılmaktadır.

Propagandayı gerçekleştirmesi planlanan kurum ve kuruluşların mesajlarını uyum içerisinde vermesi gerektiğine dair kurala orkestrasyon kuralı denir.

Siber Takım, özellikle sosyal medyada politik propaganda malzemelerini yaymak için para alan kişilerdir.

Bireylerin diğerlerinin duygu, düşünce ve davranışlarını etkileme amacıyla gerçekleştirdiği her türlü davranış ikna etme süreci içerisinde yer alır.

Sosyal medya, geleneksel medyaya kıyasla daha interaktif bir yapıya sahiptir.

Parasosyal etkileşim, izleyicinin izlemekte olduğu kişi ile karşılıklı kurduğu psikolojik ilişkidir.

Sosyal medya, geleneksel medyaya kıyasla daha hızlı ve ulaşılabilirdir. Bu durum da bireylerin sürekli propagandaya maruz kalmasına sebep olabilir.

Sosyal medyanın karşılıklı etkileşime izin veren doğası parasosyal etkileşimin de sosyal medyada daha güçlü bir şekilde ortaya çıkmasına sebep olabilir. Doğru cevap D'dir.

Uyma davranışı, bireyin diğer birey ya da grubun talebine bağlı olarak duygu, düşünce ve davranışlarını değiştirmesidir. Doğru cevap B'dir.

Sosyal onaylanma ihtiyacı temelinde bireyin davranışının değiştirilmesinde kullanılan bir spesifik teknik listeleme tekniğidir (Cialdini ve Griskevicius, 2010). Listeleme tekniği bireye verilen bilgilerin ya da bireyden talep edilen davranışın daha önce başkaları tarafından da gerçekleştirildiğinin bireye liste şeklinde sunulmasıdır. Birey konum olarak kendisine benzer bireylerin o davranışı gerçekleştirdiğini ya da o sosyal medya içeriğini yeniden üreterek paylaştığını görür ise kendisinin de bu davranışı gerçekleştirme ihtimali artar. Doğru cevap A'dır.

Enderlik İlkesinin Propaganda Tekniği Olarak Kullanılması: Bireyler sahip oldukları olanakların ender olmasından rahatsız olurlar (Lynn, 1991). Hatta bireyler, o güne kadar hiç farkında olmadıkları olanaklarının bile tükenmekte olduğunu fark etmekten rahatsız olurlar. Dolayısıyla sosyal medyada görülen ve genellikle yalan olan bazı haberlerde “Sahip olunan son göl kurudu!” haberini okumak bireyler için o gölün kurumasına ya da o beldenin ziyan edilmesine yönelik bir tepkiselliği doğurmanın ötesinde enderlik ilkesi temelinde de değerlendirilebilir ve bireylerin kolektif bir öfkeye dönüşebilecek protestolara hazır hâle getirebilir.Doğru cevap E'dir.

Sempati kuralı,  Cialdini’nin ikna prensiplerinde de vurgulandığı gibi, mesajı veren kaynağın hedef tarafından olumlu değerlendirilmesinin verilen mesajın kabulünü daha da kolaylaştırdığına yönelik kuraldır. Propagandanın başarılı olabilmesi için kaynağın hedef tarafından sempatik algılanması önemlidir. Doğru cevap B'dir.

Yineleme kuralı temelinde bir propaganda bilgisinin bireylerin zihinlerinde nasıl yer ettiğine verilebilecek örneklerden en tutarlısı Türkiye’deki geçici koruma altındaki Suriyelilere ilişkin doğru olmayan bilgilerin tekrar etmesidir. Doğru cevap C'dir.

Uyumlaştırma kuralı, propagandanın toplumdaki diğer bireyler tarafından kabul edilen bir süreç olduğu bilgisini yerleştirmeyi amaçlar. Böylelikle grubun, toplumun birey üzerindeki normatif etkisinden yararlanmayı hedefler. Doğru cevap B'dir.