SOSYAL MEDYA VE PROPAGANDA

Sosyal medya, geleneksel medyaya kıyasla daha interaktif bir yapıya sahiptir. İletişi­min ögeleri açısından adlandırılacak olur ise, karşıdaki kişiyi ikna etmeye çalışanın yani kaynağın, ikna edilmeye çalışılana yani hedefe gönderdiği mesaj geleneksel medyada çoğunlukla tek taraflıdır. Gele­neksel medyada da hedefin kendisine veri­len mesajı alıp bu mesaja karşı verdiği geri bildirim olsa da bu sosyal medyadaki kadar eş zamanlı gerçekleşmez. Dolayısıyla sosyal medyada karşılıklı eş zamanlı etkileşimin daha fazla olduğu söylenebilir. Bireyin verilen mesaja ikna olması yani propagandanın başarılı olması kişi sürece katıldıkça olasıdır. Sosyal med­yanın bu karşılıklı etkileşime izin veren do­ğası propagandanın gücünü arttırır. Sosyal medya, geleneksel medyadan farklı bir şekilde kullanıcılarının hem içerik üre­ticisi hem de içeriklerin tüketicisi (üre-tü­ketici) olduğu bir platform sağlamaktadır. Üre-tüketici kavramı Toffler tarafından 1980 yılında kullanılmış olan “prosumer” kavramının Türkçeleştirilmiş hâlidir. Bireylerin tüketmekte oldukları içerikleri aynı zamanda üretiyor olmaları­nı vurgulayan bu kavram, özellikle sosyal medya için oldukça işlevseldir. Bu durum aslında bireylerin sosyal olaylar karşısında verdikleri tepkiler ile olay üzerinde kont­rolleri olduğuna dair bir yanılsamayı ortaya çıkarabilir. Dolayısıyla bireyler sosyal med­yada maruz kaldıkları propagandayı benim­seyebilir ve bu sürecin kendi iradelerinin sınırları içerisinde gerçekleştiğini düşünebi­lirler Böylesi bir düşünce de propaganda­nın gücünü arttıracaktır. Doğru cevap E’ dir.

Sosyal medyanın karşılıklı etkileşime izin veren doğası parasosyal etkileşimin de sos­yal medyada daha güçlü bir şekilde ortaya çıkmasına sebep olabilir. Horton ve Wohl tarafından 1956 yılında tanımlanan para­sosyal etkileşim, radyo, televizyon ve sine­manın izleyici ile izlenen arasında yüz yüze iletişim olduğuna dair bir yanılsamayı or­taya çıkardığı görüşüne dayanır. Parasosyal etkileşim, izleyicinin izlemekte olduğu kişi ile karşılıklı kurduğu psikolojik ilişkidir. Burada izleyici (içerik tüketicisi) izlemekte olduğu kişi ile günlük hayatında kurduğu ilişkiye benzer bir ilişki kurduğunu varsa­yar. Sosyal medyada parasosyal etkileşimin varlığına dair çalışmalar kısıtlı olsa da sosyal medyanın içeriği daha ulaşılabilir kılan do­ğası bu etkileşimi arttırabilir. Doğru cevap C’ dir.

Sosyal medya geleneksel medyaya kıyasla içeriğe yönelik herhangi bir filtreleme uy­gulamamaktadır. Bir haberin doğru olup olmadığına dair herhangi bir kontrolün olmaması sosyal medyada bireylerin maruz kaldığı bilginin niceliğinin dışında niteliği­ni de çeşitlendirmektedir. Doğru cevap C’ dir.

Cialdini, insanların evrimsel temelli hedeflerinin oldu-ğunu ve bu hedefler temelinde sosyal etkinin bireyin davranışı üzerinde değişiklik gücü olduğunu söyler. Keza insanoğlunun evrimsel iki amacı vardır: üremek ve hayatta kalmak. Bu iki temel amacı gerçekleştirebilmek için sahip olduğu üç hedeften bahsedilebilir: yakınlık kurma, tutarlı olma ve doğru olma. Doğru cevap A’ dır.

Uzmanlık/Otorite İlkesinin Propaganda Tekniği Olarak Kullanılması: İkinci Dünya Savaşı’nın bitiminde özellikle sosyal psikologlar bireylerin bir otorite figürünün söylediklerinden nasıl bu kadar etkilendiklerini anlamayı temel bir araştırma konusu olarak ele almışlardı. Yapılan çalışmalar bireylerin belirli bir konudaki fikirlerinin değiştirilmesinde otorite figüründen gelen mesajın önemi olduğunu göstermiştir. Fakat verilen örnekte otoriteye karşı bir davranış sergilenmektedir. Doğru cevap B’ dir.

Sosyal Onaylama İhtiyacının Propaganda Tekniği Olarak Kullanılması: Sosyal bir varlık olan insan kendisinin ne kadar “iyi”, “kötü”, “başarılı”, ya da “başarısız” olduğunu anlayabilmek amacıyla dışarıdan aldığı sosyal ipuçlarını kullanır. Özellikle kriterin belirsiz olduğu durumlarda diğer insanların inandığı bilgilere inanmak, dolayısıyla bilginin nesnel bir şekilde değil ama sosyal bir şekilde onaylanması birey için gerekli bir süreçtir. Bireyler, ellerinde belirgin bilgilerin olmadığı durumlarda etraflarındaki bireylerin inandıkları bilgilere inanma eğilimindedirler. Dolayısıyla bilgileri sosyal temelde onaylama ihtiyacı aslında bilgilerin nesnel olarak doğru olmadığı durumlarda bu ihtiyacın bir propaganda tekniği olarak kullanılmasını sağlayabilir. Özellikle sosyal medyada bireylerin bilgilerin ne kadar “doğru” olduğuna ilişkin değerlendirmelerinin bilginin kaynağına bakması ile ilgili olmadığı, ne kadar çok kişi paylaşır ise bilginin o kadar doğru olduğunun düşünülmesi ile bağlantılı olduğu görülür. Sosyal medyada oluşturulan anonim hesaplar üzerinden yayılan bilgilerin bir zaman sonra hakikat olarak kabul edilmesi o bilginin sosyal olarak onaylanması ile bağlantılıdır. Bilgiyi paylaşan birey ne kadar çok ise ya da bilgiyi ilk paylaşan kişiyi takip eden kişi sayısı ne kadar fazla ise o bilgi o kadar doğru olarak algılanmaktadır. Doğru cevap D’ dir.

Basitleştirme ve Tek Hedef Kuralı: Propagandada kullanılan mesaj oldukça basit ve tek hedefi içeriyor olmalıdır. Goebbels tarafından tanımlanan bu kuralın sosyal psikolog Le Bon’un (1895) “Kitleler Psikolojisi” kitabında da tanım­landığı görülmektedir. Doğru cevap A’ dır.

Abartma ve Çarpıtma (Büyütme ve Bozma) Kuralı: Sosyal medya üzerinde gerçeğin çarpıtılması o kadar yaygın olarak kullanılmaktadır ki Oxford Sözlüğü 2016 yılını “gerçek ötesi” (post truth) yılı olarak seçmiştir. Ox­ford “gerçek ötesi” kavramını kamuoyunun belirlenmesinde duyguların ve kişisel görüşlerin nesnel gerçeklerden daha fazla rol oynaması şeklinde tanımlanmış ve bu kelimenin seçilmesinin nedenini de Brexit referandumu ve Amerikan seçimlerinde sosyal medyada yer alan haberlerde kullanılan gerçek ötesi kelimelerin sıklığının artması olarak açıklamıştır. Doğru cevap C’ dir.

Siber Takım, özellikle sosyal medyada politik propaganda malzemelerini yaymak için para alan kişilerdir. Doğru cevap D’ dir.

Sahte Hesaplar ve Bilgisayar Temelli Propaganda: Bireylerin kendi kimliklerini gizledikleri sahte hesaplar üzerinden devam ettirilen bilgisayar te­melli propagandadır. Bazen bot hesaplar ile bazen de bireyin kendisinin kullandığı hesaplar ile ha­berlerin sosyal medyada daha hızlı dolaşımı sağ­lanabilir ve propaganda materyali hedef için daha ulaşılabilir kılınabilir. Bu hesaplar genellikle sahte haberlerin yayılmasında, belirli haberlerin abartıl­masında, var olmayan bir popülerliğin sağlanma­sında da kullanılmaktadır. Troller bireyleri hedef alabilir, hem yorum yapabilir hem de içerik hazırlayabilir. Hükûmetlerin de manipülasyon/propaganda amaçlı sponsor olduğu hesaplar, web sayfaları ve uygulamalar vardır.  Doğru cevap E’ dir.

Parasosyal etkileşim, izleyicinin izlemekte olduğu kişi ile karşılıklı kurduğu psikolojik ilişkidir.

Parasosyal etkileşim, radyo, televizyon ve sinemanın izleyici ile izlenen arasında yüz yüze iletişim olduğuna dair bir yanılsamayı ortaya çıkardığı görüşüne dayanır.

Sosyal medyanın geleneksel medyaya kıyasla sahip olduğu bazı özellikler, propaganda tekniklerinin bireyler üzerinde daha etkili olmasını sağlayabilir. Bu özelliklerin neler olduğuna bakacak olursak;

-Sosyal medya, geleneksel medyaya kıyasla daha interaktif bir yapıya sahiptir.

-Sosyal medyanın geleneksel medyadan bir diğer farkı, içeriklerin ve bilgilerin sonsuz bir döngüye sahip olmasıdır.

-Sosyal medya, geleneksel medyadan farklı bir şekilde kullanıcılarının hem içerik üreticisi hem de içeriklerin tüketicisi (üre-tüketici) olduğu bir platform sağlamaktadır.

-Sosyal medya, geleneksel medyaya kıyasla daha hızlı ve ulaşılabilirdir. Bu durum da bireylerin sürekli propagandaya maruz kalmasına sebep olabilir.

-Sosyal medya geleneksel medyaya kıyasla içeriğe yönelik herhangi bir filtreleme uygulamamaktadır.

Doğru cevap D şıkkıdır.

Sosyal medyanın karşılıklı etkileşime izin veren doğası parasosyal etkileşimin de sosyal medyada daha güçlü bir şekilde ortaya çıkmasına sebep olabilir. Horton ve Wohl tarafından 1956 yılında tanımlanan parasosyal etkileşim, radyo, televizyon ve sinemanın izleyici ile izlenen arasında yüz yüze iletişim olduğuna dair bir yanılsamayı ortaya çıkardığı görüşüne dayanır. Parasosyal etkileşim, izleyicinin izlemekte olduğu kişi ile karşılıklı kurduğu psikolojik ilişkidir. Burada izleyici (içerik tüketicisi) izlemekte olduğu kişi ile günlük hayatında kurduğu ilişkiye benzer bir ilişki kurduğunu varsayar. Sosyal medyada parasosyal etkileşimin varlığına dair çalışmalar kısıtlı olsa da sosyal medyanın içeriği daha ulaşılabilir kılan doğası bu etkileşimi arttırabilir. Doğru cevap E şıkkıdır.

Bir sosyal psikolog olan Cialdini (2004), “Var olan en güçlü uyma prensipleri ve taktikleri nelerdir?” sorusunu sorar ve bu soruya cevap ararken gerçekleştirdiği sistematik gözlemleri daha sonrasında altı temel prensip olarak ortaya koyar. Uyma davranışı, bireyin diğer birey ya da grubun talebine bağlı olarak duygu, düşünce ve davranışlarını değiştirmesidir (Asch, 1956). Birey, grubun sosyal normuna, toplumun kurallarına uyma gösterir. Cialdini, insanların evrimsel temelli hedeflerinin olduğunu ve bu hedefler temelinde sosyal etkinin bireyin davranışı üzerinde değişiklik gücü olduğunu söyler. Keza insanoğlunun evrimsel iki amacı vardır: üremek ve hayatta kalmak. Bu iki temel amacı gerçekleştirebilmek için sahip olduğu üç hedeften bahsedilebilir: yakınlık kurma, tutarlı olma ve doğru olma. Doğru cevap B şıkkıdır.

Sosyal medyada kullanılan propaganda teknikleri: -Karşılıklılık Normunun Propaganda Tekniği Olarak Kullanılması -Sosyal Onaylama İhtiyacının Propaganda Tekniği Olarak Kullanılması -Çekiciliğin ve Benzerliğin Propaganda Tekniği Olarak Kullanılması -Tutarlı Olma İhtiyacının Propaganda Tekniği Olarak Kullanılması -Enderlik İlkesinin Propaganda Tekniği Olarak Kullanılması -Uzmanlık/Otorite İlkesinin Propaganda Tekniği Olarak Kullanılması şeklindedir. Doğru cevap D şıkkdır.

Özellikle sosyal medyada bireylerin bilgilerin ne kadar “doğru” olduğuna ilişkin değerlendirmelerinin bilginin kaynağına bakması ile ilgili olmadığı, ne kadar çok kişi paylaşır ise bilginin o kadar doğru olduğunun düşünülmesi ile bağlantılı olduğu görülür. Sosyal medyada oluşturulan anonim hesaplar üzerinden yayılan bilgilerin bir zaman sonra hakikat olarak kabul edilmesi o bilginin sosyal olarak onaylanması ile bağlantılıdır. Bilgiyi paylaşan birey ne kadar çok ise ya da bilgiyi ilk paylaşan kişiyi takip eden kişi sayısı ne kadar fazla ise o bilgi o kadar doğru olarak algılanmaktadır. Doğru cevap A şıkkıdır.

Birey temel olarak tutarlı davranmaya güdülendiği için bir konu hakkında belirginleştirdiği görüşüyle tutarlı şekilde davranmak ister. Dolayısıyla karşı taraftan gelen herhangi bir isteğin kabul edilmesi daha sonrasında istenecek bir başka büyük isteğin kabulünü kolaylaştırmaktadır. Bireyin tutarlı olmasına bağlı olarak kullanılan bu taktiğe eşiğe adım atma taktiği denir (Freedman ve Fraser, 1966). Sosyal medyada bu tür bir propaganda taktiğinin özellikle terör örgütleri tarafından kullanıldığı söylenebilir. Sosyal medyadaki sohbet odalarında bilişsel olarak kandırılma potansiyeli yüksek gençlerle sohbet etmeye başlayan örgüt üyeleri, bireylerden yalnızca kendi tanıtım broşürlerini okumalarını talep ederler. Broşürü okumak gibi küçük bir isteği yerine getiren kişinin daha sonrasında bazı toplantılara gelme, konuşmaları izleme vb. büyük talepleri kabul etme yüzdesi daha yüksek olmaktadır. Doğru cevap C şıkkıdır.

Bu tür bir toplumsal zeminin varlığında Milgram (1963) “İnsan otoriteye bir başkasının ölümüne sebep olacak olsa bile itaat eder mi?” sorusunu temel alarak bir dizi deney gerçekleştirdi. Milgram’ın (1963) bir anlaşmalı katılımcı ile beraber gerçekleştirdiği bu deneyde katılımcılara “cezanın öğrenme üzerinde ne kadar etkili olduğuna dair bir deney” yapılmakta olduğu söylenmekte idi ve anlaşmalı katılımcı ile katılımcı “öğrenci” veya “öğretmen” görevini üstlenebilmek için kura çekmekteydiler. Kura, katılımcının hep “öğretmen” görevini sahipleneceği şekilde planlanmıştı. Bu aşamada deneydeki görev anlatılırken ceza olarak elektrik şokunun verileceği söylenmekte ve anlaşmalı katılımcı kendisinin kalp sorunu olduğunu belirtmekte idi. Bir otorite figürü olarak yapılandırılmış olan deneyci ise belirli bir düzeye kadar elektrik şokunun bir zararı olmadığını söylemekteydi. Bu aşamadan sonra “öğrenci” ve “öğretmen” ayrı odalara yerleştirilmekte ve deneyin devamı boyunca katılımcının duymakta olduğu sesler bir ses kaydından gelmekteydi. Deney başlamadan önce katılımcının elektrik şokunun karşıdaki kişiye nasıl bir rahatsızlık verdiğini anlayabilmesi için kendisine elektrik şoku verilmekte ve kural olarak deney boyunca her bir yanlış cevapta 15’er volt arttırması istenmekteydi. Başlangıçta verilen cevaplara bağlı olarak deney sakince devam etse de bir zaman sonra gelen yanlış cevaplara bağlı olarak katılımcının elektrik şokunu sürekli arttırması gerekmekteydi. Burada kritik olan nokta, ses kaydından “öğrenci”nin artık deneye devam etmek istemediğini söylemesine rağmen otoritenin “Lütfen devam ediniz.” yönergesine bağlı olarak katılımcının elektrik şoku vermeye devam edip etmeyeceği, yani bir başkasına acı verici bir davranışı otoriteye itaat ederek gerçekleştirip gerçekleştirmeyeceğidir. Araştırmanın başlamasından önce var olan beklentilerin aksine deneklerin %65’i otoriteye itaat ederek 450 voltluk yüksek şiddetteki elektriği anlaşmalı katılımcıya vermişlerdir. Doğru cevap B şıkkıdır.

Goebbels'in Sentez kuralı, hedefe verilen mesajın ögelerinin herhangi bir değerlendirmeden geçmeden önce, bir bütün olarak ele alınacağını belirtir. Kaynağın verdiği mesajın içerisinde birden fazla alt başlığın yer alması hâlinde her bir alt başlığın ayrı ayrı birer mesaj olarak verilmesi, hedefin mesajları daha rahat işlemesini sağlaması açısından önemlidir. Keza verilmek istenen mesajın birden fazla bileşeni olduğunda hedefin bileşenlerden yalnızca birine dikkat etmesi söz konusu olabilir. Sosyal medyanın doğasının tam da bu kurala uygun olduğunu söylemek mümkündür. Bir yıl önceye kadar Twitter’daki 140 karakter kısıtlaması, Vine uygulamasında hazırlanan multimedyanın yalnızca 7 saniye olması sentez kuralının sosyal medya için ne kadar geçerli olduğunu göstermektedir. Zira bilgi bombardımanında bireylerin mesajları ayrı ayrı işlemesi imkansızdır. Doğru cevap C şıkkıdır.