SOSYAL MEDYA VE PROPAGANDA - Deneme Sınavı - 19

Karşılıklılık Normu
Sosyal Onaylama İhtiyacı
Tutarlı Olma İhtiyacı
Çekicilik ve Benzerlik
Enderlik İlkesi
Uzmanlık/Otorite İlkesi

Yinelemenin hedef açısından neden önemli olabileceği sosyal psikoloji literatürü ile açıklanabilir. Birincisi, sadece maruz kalma etkisine bağlı olarak, hedef nötr olduğu bir uyarana sürekli maruz kalmanın sonucunda o uyarana karşı olumlu bir değerlendirme sahibi olacaktır. Propaganda malzemelerinin sürekli olarak kitlenin gözünün önünde bulundurulması bu malzemelere karşı olumlu bir değerlendirmenin oluşmasına neden olabilir. İkinci olarak bakıldığında, hedef sürekli aynı propagandaya maruz kaldığı sürece o bilgi birey için ulaşılabilir bir bilgi olacaktır.

Siber takımların kullandığı propagandalar;

-Sosyal Medya Paylaşımlarına Yorum Yapmak
-Bireyleri Hedef Alma
-Hükûmetlerin Sponsor Olduğu Hesaplar, Web Sayfaları ve Uygulamalar
-Sahte Hesaplar ve Bilgisayar Temelli Propaganda
-İçerik Oluşturmak

Greta’nın Cuma günleri gerçekleştirdiği boykotun “#fridaysforfuture” etiketiyle Twitter’da ve Instagram’da sürekli verilmesi birazdan üzerinde durulacak olan yineleme kuralını, Greta’nın boykotunun çocuklar ve gençler arasında yaygınlaşması ise benzerlik kuralına örnektir.

Basitleştirme ve Tek Hedef Kuralı Propagandada kullanılan mesaj oldukça basit ve tek hedefi içeriyor olmalıdır. Goebbels tarafından tanımlanan bu kuralın sosyal psikolog Le Bon’un (1895) “Kitleler Psikolojisi” kitabında da tanımlandığı görülmektedir.

“İnternet devrimleri” olarak adlandırılan Arap Baharı’nda sosyal medya üzerinden harekete geçen gençler verilebilir.

Avrupa Konseyi tarafından 2017 yılında yayınlanan raporda günümüzdeki çağdaş bilgi ortamının dört temel özelliğinden söz edilmektedir:

İnsan odaklı bilişsel süreçlerden geçirilerek elde edilen fikir sonucuna bilgi denmektedir. Bilgi ile enformasyon arasındaki farkı, enformasyonun insanoğlunun dışında gelişen veri akışında var olan soyut kavramlar bütünü iken, bilginin ise insanın fiziksel, biyolojik, psikolojik ve kültürel özelliklerinden süzülerek gelen bir duruma vurgu yaptığı şeklinde ifade etmektedir. Bu çerçevede insanlar aynı enformasyon kaynağından yola çıkarak farklı bilgileri de üretebilme yeteneğine sahiptirler. Bilginin üretilmesi, enformasyona göre çok daha karmaşık, bilişsel ve sistematik süreçlere ihtiyaç duymaktadır.

Enformasyona erişim, sadece insanoğlunun kendi çabasıyla gerçekleşmemektedir. Üstelik enformasyon sadece doğa tarafından da üretilmemektedir. Enformasyon, özellikle günümüzde insanoğlunun zihnine giderek artan bir hızda, zaman ve mekân gözetmeksizin aktarılabilmektedir. Teknoloji devrimi ve internet sayesinde cep telefonlarından kişisel bilgisayarlara, televizyondan diğer iletişim araçlarına kadar denetlenmesi zor pek çok kaynaktan bireylere enformasyon akışı sağlanabilmektedir. Geçmişte tek bir enformasyondan farklı bilgiler üretebilen insanoğlu, günümüzde birbirinden farklı sayısız enformasyon akışından tek ve doğru bilgiye ulaşma gayreti içinde bulun- maktadır. Bu noktada enformasyonun bilgiye dönüşmesinde temel etmen, belli bir amaç doğrultusunda kullanabileceği sistematik süzgeçlerden geçirme yöntemini bulması üzerine odaklanmaktadır. Bilgi toplumunda enformasyon yığınını istenilen zamanda istenildiği kadar, gereksiz tekrarlardan arındırılmış ve kavranabilir bilgiye dönüştürmek ise giderek güçleşmektedir.

Enformasyonun bilgiye dönüşmesi için karmaşık kaynaklardan ayıklanabilmesi, ihtiyaç duyulan zaman içerisinde bilişsel süreçlerden geçirilmesi, yazılı ya da sözlü biçimde iletilir hâle gelebilmesi gerekmektedir. Bu süreç her ne kadar çoğu zaman kendiliğinden gelişen bir durum gibi hissedilse de aslında bilginin ilk kez edinimi aşamasında zaman alan bir durumdur. Özellikle artan enformasyon yüküyle birbiriyle uyumsuz hatta çelişen enformasyonun ayıklanarak tutarlı ve sistematik kişisel bilgiye dönüştürülmesi insanoğlu açısından oldukça yorucu bir süreçtir. Hâl böyle olunca kişiler, kendi bilişsel süreçlerini bir kenara bırakarak hazır üretilmiş bilgiyi doğru olarak kabul etme eğilimi gösterebilmektedir.

Bilgi sadece herhangi bir şey bilmenin ötesinde bir kavrayış hâli ve belirli bir yoruma ulaşmayı da gerektirdiği için çoğu zaman başkası tarafından üretilmiş hazır bilgiyi kullanmak daha kolaydır.

Yanlış bilgi olarak Türkçeye çevirdiğimiz, orijinal terimi İngilizce “misinformation” olan kavramı gerçek bilginin eksik veya yanlış biçimde sunulması olarak tanımlamak mümkündür. Yanlış bilgi, aynı zamanda herhangi bir kişi ya da grup hedefine yönelik zarar verme maksadı içermeyen doğru olmayan bilgi paylaşımına verilen genel bir isimdir. Bunun yanı sıra bilgiyi saklama, çarpıtma, tahrif etme de yanlış bilgi kavramına dahil edilebilir. Burada önemli olan yanlış bilgiyi üreten kaynağın niyetidir. Yanlış bilgide yönlendirici ve zarar verici bir niyet söz konusu olmamaktadır.

İngilizcede “malinformation” olarak yer alan ve Türkçeye zararlı bilgi olarak çevirebileceğimiz bu terim, gerçeğe dayalı bilgiler içeren ve bir kişi, kuruluş ya da gruba yönelik zarar vermek maksadıyla yayılan bilgilere genel olarak verilen bir isimdir. Zararlı bilginin diğer bilgi kirliliği türlerinden temel farkı aynı zamanda doğru bilgiyi içermesidir ancak haberin paylaşılma nedeninin kişiye ya da kişilere zarar vermek oluşu bu bilgiyi bir bilgi kirliliği türü hâline getirmektedir.

Dezenformasyon kampanyaları genellikle toplumların kültürel, dini, milli ve diğer kimlik unsurlarına zarar verme amacıyla hassasiyetlerini zedeleyecek ve özgür iradeleriyle karar vermelerine engel taşıyacak manipülasyonları hedeflemektedir. Dezenformasyonun hedefine göre kampanya süreleri de değişkenlik göstermektedir. Örneğin ülkedeki seçim sonuçlarını manipüle etme hedefiyle oluşturulan dezenformasyon kampanyaları olay bazlı ya da kısa süreli iken kültürel değişimleri hedefleyen dezenformasyon kampanyaları uzun vadeli sürdürülebilmektedir.

Dezenformasyon kampanyalarında verilen mesajların önemli bir kısmı gerçekle ilgili olmayan manipülatif ve üretilmiş hâldedir. Üretilmiş gerçeğin toplumlar tarafından kabul edilmediği durumlarda dezenformasyon süreçlerinde bazen gerçeğin çarpıtılmış hâli de mesaj olarak sunulabilmektedir. Tüm bu mesajlar öncelikli olarak yasal mecralarda bireylere iletilmeye çalışılır. Dezenformasyon kampanyaları kapsamında üretilen bilgilerin önemli bir kısmı ise toplum tarafından kabul edilmiş güvenilir kaynaklardan edinilmiş biçimde taklit edilerek bireylere sunulmaktadır. Yine dezenformasyon kampanyalarının stratejik amaçlarına uygun olarak değişen biçimde belirli kişiler, gruplar ya da bir toplumun tamamı hedef kitle olarak seçilebilmektedir.

Emoji Kullanımı: Sosyal medya paylaşım platformları, kullanıcıların duygusal durumlarını belirten ve emoji denilen görsel kodlar üreterek bunlardan büyük veri oluşturmaktadır. Günümüzde sosyal medya üzerinden bir haber ve içeriklerin hemen altında emoji seçenekleri sunularak kullanıcının içeriklere yönelik beğenme ya da beğenmemelerine yönelik hızlı geri bildirimler vermeleri sağlanmaktadır. Duygusal tepkilere şartlanan beynin mantıksal ve analitik karar mekanizmaları da sınırlanmaktadır. Sosyal medya üzerinden bir haberle karşılaşan kullanıcı, yorum yazmak yerine haberin altında kendine sunulan gülen yüz, öfkeli yüz, mutsuz yüz, korkulu yüz gibi seçenekler üzerinden mantıksal değil duygusal tepki vermeye şartlanmaktadır. Aynı zamanda haberin kamuoyu üzerindeki duygusal etkisini de çok daha kolay bir araya getirerek ölçülmesini sağlayan bu uygulamalar internet kullanıcısını manipülasyona da açık hâle getirmektedir. Zira haber sağlayıcı bir dezenformasyon faaliyeti içinde ise haberdeki emoji geri bildirimine göre haberin yeniden ve daha kabul edilebilir biçimde tasarlanarak yeniden üretilebilmesi mümkündür.

Diğer seçenekler ise sosyal medyada kullanılan en sık algı yönetimi teknikleridir.

Sürekli tekrar, bilişsel açıdan zihnin en son ve en sık karşılaştığı bilgiyi ilk akla getirme üzerine kurulu bir zihinsel süreci tetiklemektedir. Bu etkiyi oluşturmak adına doğruluğuna inanılması istenen enformasyon sıklıkla tekrar edilerek benzer her durumda aynı verinin çağrışım yapması sağlanmaktadır. Örneğin internet haberlerinde tekrar eden biçimde çocuğun cinsel istismarı haberlerine maruz kalan birinin çocuğun iyi niyetle sevmeye kalkan bir yabancının cinsel tacizde bulunduğunu düşünmesi bahsedilen süreçlerle ilgilidir. Yine bir örnek olarak sosyal medya platformlarından Twitter’da #(hashtag) uygulaması sayesinde herhangi bir mesajın basit ve tekrara dayalı şekilde kullanıcılar tarafından sürekli paylaşımı manipüle edilmektedir. Bu çerçevede toplumda kitlesel korku, panik ve özgüven düşüklüğü yaratılması adına belirli haber içeriklerinin sıklıkla tekrar edilmesi güçlü bir algı yönlendirmesi oluşturmaktadır

Dezenformasyonla mücadelede Çin’in dünyadaki en katı yasalara sahip olduğu söylenebilir. 2016 yılında yürürlüğe giren bir yasayla Çin Hükûmeti ülkede ekonomik ve sosyal düzeni kötüleyen söylentiler yaratma veya yayma suçunu iç hukukuna dâhil etmiştir. Ayrıca 2018 yılı içerisinde internetteki Çin kaynaklı bloglarda hükûmet aleyhine yazılan ve üretilen söylentilerle geniş çapta bir mücadele başlatılmıştır. Aynı yılın Ağustos ayı içerisinde, Çin makamları, kişilerin internette karşılaştıkları sahte hesapları ve dezenformasyon kaynaklarının resmi makamlara bildirmelerine izin veren bir uygulama başlatmıştır. Ayrıca Çin resmi makamları tarafından sosyal medya üzerinden üretilen ve yayılan söylentilerin kaynağının otomatik olarak tespit edilebilmesinde yapay zekayı da kullanan bir uygulama kullanılmaya başlanmış, Weibo ve WeChat gibi sosyal medya platformlarında haberlerin anlık olarak yayınlandığı resmi hesaplar açılmıştır.

İletişim literatürüne bakıldığında da “propaganda teknikleri” başlığı altında yer alan sınıflandırmanın temellerinin Nazi Almanyası’nda “Halkı Aydınlatma ve Propaganda Bakanlığı” yapmış olan Goebbels’in ilkeleri temelinde şekillendirildiği görülmektedir. Kuşkusuz bu bağlamda sosyal psikoloji ve iletişim birbirlerinden keskin çizgilerle ayrıştırılamayacak olsa da okuyucunun kolayca ele alabilmesi için bu tür bir sınıflandırmaya başvurulacaktır.

Herhangi bir olguya dair doğru ya da yanlış herhangi bir şey bilmek enformasyonu, enformasyonu çeşitli zihinsel süzgeçlerden geçirerek bir fikre dönüştürmek ise bilgiyi oluşturmaktadır. Cansever (2016:46) bilgi ile enformasyon arasındaki farkı, enformasyonun insanoğlunun dışında gelişen veri akışında var olan soyut kavramlar bütünü iken, bilginin ise insanın fiziksel, biyolojik, psikolojik ve kültürel özelliklerinden süzülerek gelen bir duruma vurgu yaptığı şeklinde ifade etmektedir. Örneğin ağaçların çiçek açması, havanın ısınması, yağmurun yağması bir enformasyonken kişinin bu enformasyondan yola çıkarak ilkbahar mevsiminde olduğu fikrine vararak bu mevsime göre hareket etmesi bir bilgidir. Bu çerçevede insanlar aynı enformasyon kaynağından yola çıkarak farklı bilgileri de üretebilme yeteneğine sahiptirler.

Ağaçların çiçek açması, havanın ısınması, yağmurun yağması bir enformasyonken kişinin bu enformasyondan yola çıkarak ilkbahar mevsiminde olduğu fikrine vararak bu mevsime göre hareket etmesi bir bilgidir. Bu çerçevede insanlar aynı enformasyon kaynağından yola çıkarak farklı bilgileri de üretebilme yeteneğine sahiptirler. Yukarıdaki örnekten devam edersek, bir çiftçinin doğadaki bahsedilen enformasyonu kullanarak tarlasına tohum ekmesi, bir şairin bu enformasyonun etkisiyle bir şiir yazması, bir modacının bu enformasyonla daha açık renk ve ince giysileri tasarlaması üretilen bilgilerdir. Özetle bilginin üretilmesi, enformasyona göre çok daha karmaşık, bilişsel ve sistematik süreçlere ihtiyaç duymaktadır.

Komplo Teorisi, bir olayın veya durumun, diğer açıklamalar daha olanaklı iken, genellikle siyasal güdülere sahip, kötücül ve güçlü aktörlerin komplolarına başvurularak açıklanmasıdır.

Manipülasyon, bireylerin kendi iradeleri dışında düşünce, tutum ve davranışlarının etkilenmesi ya da yönlendirilmesidir. İnsanlar manipülasyonlar sonucu kendilerinden istenen kanaat ya da davranış değişikliğini gösterebilmektedir.

20 Nisan 2017 tarihinde Paris’in Champs Elysees Caddesi’ndeki gösterilere ilişkin paylaşımlarda, olayda iki polisin öldüğü yüzlerce göstericinin yaralandığına dair haberler çok kısa süre içerisinde sosyal medyada yayılmıştır. Olayın aslına bakıldığında 13 göstericinin yaralandığı ve herhangi bir can kaybı yaşanmadığı görülmüştür. Bu paylaşım, yanlış bilgiye bir örnek olarak verilebilir.