SOSYAL MEDYA SOSYOLOJİSİ - Deneme Sınavı - 3

Sosyal medyanın özellikle iletişim kurmak ve bilgi edinmek için toplumun neredeyse tamamı tarafından kullanılmasının en temel nedenleri ücretsiz olması ve insanların onu kullanmak için herhangi bir programlama konusunda herhangi bir özel beceriye sahip olmalarının gerekmemesidir. Sosyal medya hesabı oluşturmada kolaylık, yaşam tarzını takip eden kendiliğin varlığı ve akranları, insanları sosyal medya hesapları oluşturmaya teşvik etmektedir.

Sosyal medya; ana akım medyadan farklı olarak herkesin yaratıcılığına ve paylaşımına açık, ana akım medyaya oranla çok daha ucuz ve hızlı uygulamaları ile yeni medya anlayışıdır. Benzer ilgi alanlarına sahip kişilerin sosyal ağlar, bloglar, mikroblog siteleri, forumlar ve içerik grupları gibi enstrümanlardan oluşan bir ortamda paylaşım, arkadaş edinme, görüş bildirmeleri ile oluşan yeni bir iletişim biçimidir (Binark, 2007).

Sosyal medya sürekliliktir. Sosyal medya birbirinden farklı insanları bir arada tutma ve topluluk oluşturma yetisine sahiptir. Sosyal paylaşım ağları içeriksel olarak değişiklik gösterse de süreklilik ön planda yer almaktadır. Oluşturulan hesaplar kural ihlali yapılmadığı müddetçe kesintiye uğramamakta ve bireyin isteğine göre hesap devam etmektedir. Bu devam ediş bireye ve bazı durumlarda sosyal medya sitesine bağlıdır.

Sosyal medya okuryazarlığı, vatandaşlara kişisel, mesleki ve toplumsal faaliyetlere katılmak için çeşitli biçimlerde, çeşitli araçları kullanarak eleştirel, etik ve etkili bir şekilde erişme, anlama, değerlendirme, kullanma, oluşturma ve paylaşma yetkisi veren bir dizi yetkinliktir. Bu, sosyal medya okuryazarlığı olan bir kişinin sadece bilgi ve medya içeriği tüketicisi değil, aynı zamanda çeşitli bilgi ve iletişim araçlarından ve medyadan yararlanabilecek
sorumlu bir birey olduğu anlamına gelir. Bu nedenle sosyal medya okuryazarlığı, hem profesyonel hem de sosyal bağlamlarda, bilgi aramak, iletişim, içerik oluşturmak ve problemden kaçınmak ve problem çözmek için sosyal medyayı kullanırken gereken teknik, bilişsel ve duygusal yeterlilikler kümesi olarak anlaşılabilir.

Vanwynsberghe, Boudry ve Verdegem’e (2011) göre sosyal medya okuryazarlığı üç temel boyuttan oluşur. Bu boyutlar aşağıdaki şekilde özetlenebilir:
1. Sosyal medyaya erişim: Bu boyut sosyal medya uygulamalarına ve İnternete erişimle ilgilidir. Çünkü sosyal medya birtakım İnternet temelli uygulamalar topluluğudur.
2. Sosyal medya yeterlilikleri: Bu boyut sosyal medyanın kullanımı, sosyal medya içeriklerinin analiz, değerlendirme, paylaşım ve üretiminde gösterilen bilgi (ne, nasıl, niçin), beceri, tutum ve öz yeterlik ile ilgilidir.
3. Sosyal medya kullanımı: Bu boyut sosyal medya uygulamalarının niçin, nasıl ve nerede kullanıldığıyla ilgilidir.

Bloglar: Sosyal medyanın ilk örnekleri arasında yer almakta ve tarihlendirme mantığıyla ters kronolojik sıraya göre düzenlenmiş özel tipteki web siteleridir. Her bir blog, genel olarak tek kişi tarafından yönetilmekle birlikte başka kullanıcılarla iletişim imkânını da yorum yazma opsiyonu ile sağlamaktadırlar. Bloglar modern günlükler
olarak tanımlanabilir. Buralarda bireyler kendi bireysel deneyimlerini, mesleki paylaşımlarını yapabilecekleri gibi kendi istedikleri her içeriği paylaşma olanağına sahiptir.

Teknoloji; endüstriyel sanatlar, mühendislik, uygulamalı bilim ve saf bilim gibi konulara dayanarak, teknik araçların yaratılması, kullanılması ve bunların yaşam, toplum ve çevre ile olan ilişkileri ile ilgilenen bilgi dalıdır. Bu yüzyılda, neredeyse her toplumdan bireyin iletişim, sağlık, iş, güvenlik vb. gibi hayati ve diğer konularda teknolojiye bağlı olarak yaşadığı inkâr edilemez. Sosyal medya karşıtlarının en önemli argümanı sosyal medya ara
yüzlerinin sosyalleşmeyi olumsuz etkilediği ve ilişkilerin mekanik bir şekilde dijitalize edildiğidir. Bu yaklaşıma göre, yavaş yavaş mobil teknolojiler yani sosyal medya, insanlar arasındaki etkileşimlerin anlamlılığını ustaca yok ediyor, insanları çevresindeki dünyadan koparıyor ve günümüz toplumunda yakın bir izolasyon duygusuna yol açıyor gibi görünüyor. Sosyal medya karşıtları, sosyal medyada kısa sürede yeni bir ilişkinin kurulması ve yine kısa sürede ilişkilerin sonlanmasının söz konusu olduğunu ve sosyal medyada iletişim kurulan kişilerin birer sayı hâline gelmekte olduğunu savunmaktadır.

Sosyal medya bağımlılığı, sosyal medyaya giriş yapma veya sosyal medyayı kullanma konusunda kontrol edilemeyen bir dürtü ile sosyal medyada diğer önemli yaşam alanlarını etkileyecek kadar çok zaman ve çaba harcayan, sosyal medya hakkında aşırı endişe duyma olarak nitelendirilen davranışsal bir bağımlılıktır. Bağımlılık yaratan sosyal medya kullanımı, ruh hâli değişikliği (sosyal medyaya kullanımı süresince duygusal durumlarda olumlu bir değişiklik), dürtüsel olma ( davranışsal, bilişsel ve sosyal medya ile duygusal meşguliyet dâhil),
tolerans (zaman içinde giderek artan sosyal medya kullanımı), yoksunluk belirtileri (sosyal medya kullanımı kısıtlandığında veya durdurulduğunda hoş olmayan fiziksel ve duygusal belirtiler yaşama), çatışma (sosyal medya kullanımı nedeniyle kişilerarası sorunlar yaşama) ve nüksetme (bir yoksunluk döneminden sonra hızla aşırı sosyal medya kullanımlarına geri dönme) belirtilerinin yaşanmasına yol açacaktır.

Sosyal suskunluk sarmalının oluşması ile genel geçer görüşleri olan insanlar giderek seslerini duyurmada daha az istekli olacak ve sosyal medyada genelin görüşleri giderek baskın, geçerli ve doğru algılanacaktır. Mutlak sonuç olarak nitelendirilecek bu aşama, bireylerin pasif ve edilgen bir kimlik yapısına ve düşük öz yeterliğe sahip olmalarına neden olacaktır.

Bireylerin sosyal medyada paylaştıkları sosyal medya nesnelerinin “beğenilmesi, tag alması, trend topic olması, hit olması, takipçilerinin artması, retweet alması, onaylanması, repin olması, like alması” vb. beğeni biçimleri de özgüveni artırabilir. Böylece birey kendini ifade edebilen farkındalık sahibi, çevresi tarafından saygı duyulan bir
statüye kavuşabilir. Sosyal medya, sağladığı iletişim yöntemleri ile çok çeşitli kitlelere aynı anda ulaşmayı sağlar, ulaşılan bu geniş kitlede olumlu dönütler almak ise bireyin olumlu duygular yaşamasında büyük etkiye sahiptir. Özellikle kimlik inşası sürecinde olan, sosyal medya kullanıcılarının büyük bir çoğunluğunu oluşturan çocuk, ergen ve genç yetişkinler için bu olumlu duygular özgüven ve özsaygı oluşması sürecinde olumlu etkiler oluşturmaktadır.

Toplumsal aidiyet ise olumlu, kalıcı ve anlamlı bir kişiler arası ilişkiye bağlı olarak oluşan histir. Aidiyet duygusu tek başına minimal bir sosyal bağlantı olsa da sosyal aidiyet faktörleri sosyal geri bildirim, onaylama ve paylaşılan deneyimler olarak nitelendirilir. Sonuçta bireyin kendisini içinde yaşadığı toplumun bir parçası olarak hissedebilmesi için toplumsal aidiyet duygusu son derece önemlidir. Toplumsal aidiyet, mobilize ve küreselleşmiş dünyada bireylerin iyi oluş ve kimlik kazanma sürecinde tamamlanması gereken bir süreç olmuştur. Dolayısıyla toplumsal aidiyet kavramı psikoloji ve sosyoloji bilimlerinin önemli kavramlarından biridir. Temelinde kişiler arası ilişkilerin kurulması ve sürdürülebilirliği bulunan toplumsal aidiyet kavramı içinde yaşanılan modern çağa uygun bir biçimde sosyal medya platformları üzerinde kendini gerçekleştirmektedir.

Teknolojinin gelişmesiyle gazete, televizyon ve radyo gibi geleneksel medya, maksimum verim ve daha çok sayıda izleyici elde etmek için teknolojiyi kullanıyor olsa da internet kullanımındaki artış, geleneksel medyanın kullanımında düşüş üzerinde etkili olmaktadır. İnternet kullanıcılarının sayısındaki artış, toplumdaki yeni kitle iletişim araçları olarak sosyal medyaya erişimin artması beraberinde getirmektedir. Podcastler geleneksel medya araçları arasında yer almazlar.

Sosyal medya, sanal topluluklar ve ağlar aracılığıyla bilgi, fikir, kariyer çıkarları ve diğer ifade biçimlerinin oluşturulmasını ve paylaşılmasını kolaylaştıran interneti bir araç olarak kullanan teknolojilerdir. Hâlihazırda mevcut olan bağımsız ve yerleşik sosyal medya hizmetlerinin çeşitliliği tanım zorluklarını beraberinde getirmektedir; ancak, bu hizmetlerin birçoğunun bazı ortak özellikler vardır. Bunlar:

İnsanlığın, birbiri ve yapay zeka ile sürekli olarak bağlantılı olması ve fiziksel bariyerlerin ortadan kalkması Web 4.0’ın özellikleridir.

Sosyal medya; ana akım medyadan farklı olarak herkesin yaratıcılığına ve paylaşımına açık, ana akım medyaya oranla çok daha ucuz ve hızlı uygulamaları ile yeni medya anlayışıdır. Benzer ilgi alanlarına sahip kişilerin sosyal ağlar, bloglar, mikroblog siteleri, forumlar ve içerik grupları gibi enstrümanlardan oluşan bir ortamda paylaşım, arkadaş edinme, görüş bildirmeleri ile oluşan yeni bir iletişim biçimidir (Binark, 2007). Bu noktada Fruchter’in sosyal medya betimlemesi açıklayıcı bir özellik taşımaktadır; Fruchter sosyal medyayı ‘’5C’’ ile betimlemektedir; Conversation (sohbet, iletişim), Community (topluluk), Commenting (yorumlamak), Collaboration (uyum, iş birliği) ve Contribution (katkı)’dan oluşur.

Contribution (Katkı): Sosyal medyada var olmanın gerektirdiği temel öge; “Hayatın hiçbir alanında vermeden alamayız.” Aynı şekilde sosyal medyada sağladığımız katkı oranında yer alırız, karşılık buluruz.

Fruchter sosyal medyayı ‘’5C’’ ile betimlemektedir; Conversation (sohbet, iletişim), Community (topluluk), Commenting (yorumlamak), Collaboration (uyum, iş birliği) ve Contribution (katkı)’dan oluşur (Akt: Eraslan, 2016): 

Conversation (Sohbet, iletişim): Sosyal medyanın temelinde karşılıklı iletişim vardır. Ortak ilgi alanlarına sahip olduğunuz kişiler ile farklı alanlarda yapacağınız paylaşımlar, sosyal medyadaki varlığınızdır. 

Commenting (Yorumlamak): Sosyal medya paylaşımlarının temel ögelerinden biri yorumlamaktır. Diğer insanların, firmaların ve grupların paylaşımlarına yorumlarınız ile yapacağınız katkı hem sosyal medyanın hem de sizin sosyal çevrenizin gelişmesinde önemli bir noktadır. 

Community (Topluluk): Aynı gerçek hayattaki gibi, yukarıdaki iki maddenin sonucu olarak belirli alanlar üzerinde oluşan topluluklar, sosyal medyanın sosyal kısmını oluşturur. 

Collaboration (Uyum, iş birliği): Sosyal yaşamın da temelinde olan iş birliği kavramı, sosyal medyanın gelişimini sağlayan önemli bir araçtır. Sosyal medyanın sosyal toplulukları, kişiler arası uyum ve iş birliği sonucu oluşur. 

Contribution (Katkı): Sosyal medyada var olmanın gerektirdiği temel öge; “Hayatın hiçbir alanında vermeden alamayız.” Aynı şekilde sosyal medyada sağladığımız katkı oranında yer alırız, karşılık buluruz.

Ana akım medya olarak tanımlanan geleneksel medyanın yanında gelişen sosyal medya kavramının en belirgin ve belirleyici özelliği sınırsız iletişimdir. Bu sınırsızlık zamandan ve mekândan bağımsız olma; paylaşımın ve etkile(n)menin online zeminde olmasıdır. Bu anlık iletişim kanalı, sahip olduğu dört önemli karakteristik özellik ile insanlar ve kurumlar arası iletişimi değiştirmektedir.

İhtiyaçlar hiyerarşisine göre kitlelerin kullandığı eğilime dahil olma  yapı aşamasında yer alır.

Medya okuryazarlığı bilginin çevrimiçi veya çevrimdışı ortamlarda analizi ve değerlendirilmesine odaklanmaktadır; sosyal medya okuryazarlığı ise çevrimiçi bilginin üretimi, paylaşımı, iş birliğiyle oluşturulması ve istenildiği zaman işlenmesi üzerine odaklanır (Jenkins, 2009; Kaplan & Haenlein, 2010). Sosyal medya okuryazarlığı sosyal ağlarda etkin dijital kimlik yönetimi, bilinçli olarak içerik üretme, sosyal ağlarda paylaşılan içerikleri/mesajları analiz etme ve anlamlandırabilme becerisi olarak tanımlanabilir (Castells, 2013; Vanwynsberghe, Boudry & Verdegem, 2011). 

Sosyal medya okuryazarlığı, vatandaşlara kişisel, mesleki ve toplumsal faaliyetlere katılmak için çeşitli biçimlerde, çeşitli araçları kullanarak eleştirel, etik ve etkili bir şekilde erişme, anlama, değerlendirme, kullanma, oluşturma ve paylaşma yetkisi veren bir dizi yetkinliktir.

Vanwynsberghe, Boudry ve Verdegem’e (2011) göre sosyal medya okuryazarlığı üç temel boyuttan oluşur. Bu boyutlar aşağıdaki şekilde özetlenebilir:

Sosyal ağ siteleri: En basit tanımıyla sosyal ağ siteleri, kullanıcıların kendilerini tanıtacakları bir profil sayfası oluşturarak arkadaşlarını, iş arkadaşlarını bu sayfayı görüntülemeye davet etmeleriyle oluşan (arkadaşlık talebi göndererek) ve kullanıcılar arasındaki iletişimin e-mail yoluyla ya da anlık mesaj gönderimiyle sağlandığı platformlardır. Sosyal ağ sitelerinde iletişim süreçleri gruplar üzerinden ya da topluluklar ile sağlanmaktadır. Birçok sosyal ağ sitesi dünyada hem küresel hem de lokal olarak çeşitli alanlarda (spor, yemek, seyahat giyim, teknoloji, din vb.) yer almaktadır.