SOSYAL HİZMETE GİRİŞ

Sosyal çalışmanın varlık nedeni; insanın uyumlu ve gelişen sürekliliğidir, tarihselliğidir; insanın toplumla etkileşiminde yaşadığı rol kaybıdır, çözmekte zorlandığı çelişkileridir. İnsanın toplumsal sorunlarıdır. Çözmede yetersiz kaldığı, çözümü kollektif bir çaba gerektiren sorunlarıdır. İnsanın iyileşebilme olanağına olan güvenidir.

Toplumsal sorunlara sürekli bir çatışmadeğişme diyalektiğinde reformist yanıtlar bulur. Bu dinamik, geliştirilen teorik yaklaşım ile toplumsal gerçek arasındaki bilgisel köprüye bir işlev yükler. Her defasında “iktidar ve toplumsal eşitsizlik” arasında bir arabuluculuk sorumluluğu taşır. Sosyal çalışma sosyal politika arayışını iktidar çerçevesine uygun bir bilgi pratiğinde yerine getirir. O bu özelliğiyle aslında sistemin sürdürülebilirliği için sosyal araçlar içinde en önemlisidir.

Friedlander’e göre ise mesleki roller bağlamında sosyal çalışma uygulamasının amaçları şöyle sıralanabilir:

Kişiler veya gruplar ile çevre arasında çatışma yaratmaya müsait alanları teşhis etmek ve böyle çatışmaları önlemek için kişiler, gruplar ve çevrede değişikliklerin meydana gelmesine yardımcı olmak.

Kişi, grup ve toplumlarda, bunların azami güçlerinin değerlendirilmesine yol açacak yaratıcı olanak ve güçleri bulmak ve güçlendirmek.

Kişi ve gruplara, kişiler veya gruplarla bunların çevreleri arasındaki dengesizlikten doğacak sorunları çözmekte yardımcı olmak. Sosyal çalışma uygulama yöntemleri, bu amaçları gerçekleştirmek için düzenlenmiş sistemli işlemlerdir. Kısaca bir kişi veya grubun bütün potansiyelini anlamak ve onlara, bu anlayışın gerektirdiği sorumluluğu, demokratik bir toplumun özelliği olan aktif katılma yolu ile kabul etmelerinde, yardımcı olmaktır.

İnsana yardım temelinde bir sosyal etkinliğin meslekleşmesi için hiç kuşkusuz tarihsel bir geçmişinin olmasının yanı sıra yapılan işin toplum tarafından benimsenmesi ve işin profesyonel uygulayıcısının olması gerektiği gibi o işin mesleki anlamda felsefesinin, amacının, değerinin, işlevinin de olması gerekir.

Sosyal çalışma uygulamalarına gereksinim duyan insanlar için uygulanan bu yöntemler sosyal çalışmanın meslek felsefesine, değerlerine, konusuna, amacına, niteliklerine ve işlevine uygun olarak kullanılmaktadır.

Sosyal çalışma uygulaması bütün öteki meslek uygulamaları gibi değer, amaç, yaptırım, bilgi ve yöntem birliğinden meydana gelir.

Kongar, mesleğin nitelikleri konusunda bir mesleğin belirlenmesi için beş ögenin açıklığa kavuşturulmasından söz eder. Bunlar sırası ile amaç, yöntem, bilgi haznesi, uygulama alanı ve uygulayıcılar kadrosu, eğitim ve mesleki değerler olarak sayılabilir.

Sosyal çalışma mesleğinin temel özelliği birey ve toplum sorunlarını çözmeye odaklanmasıyla ilişkilidir.

Sosyal çalışmanın felsefesi insan haklarına dayanmaktadır.

Sosyal çalışmanın amacı, hedefleri, işlevi, konusu, değeri, felsefesi genel olarak insan hakları olgusu üzerinde biçimlenmektedir. Mesleğin konusunu oluşturan birey ve toplum sorunları daha açık bir ifadeyle çocuk, gençlik, yaşlılık, yoksulluk, suç, işsizlik, engellilik gibi sosyal alanlarla ilgili sorunların çözümünde insan haklarını geliştirmek, sosyal adaleti sağlamak mesleğin işlevini oluşturmaktadır. Şüphesiz bu işlev ve amaç insana verilen değerle bir bütünlük kazanmaktadır.

Aslında antropolojik anlamda etik, adalet odaklı olduğundan dişil bir kavramsallaştırmadır. Örneğin, anaerkil ilkeler; koşulsuz sevgi, doğal eşitlik, kan bağı ve toprağın önemi iken, ataerkil ilkeler; koşullu sevgi, hiyerarşik yapı, soyut düşünceler, insan yapısı olan yasalar ve devlet olarak biçimlenmektedir.

Sosyal çalışma mesleğinin temel unsurları: 1)Bilgi temeli ve değer sistemi, 2)Toplum, 3)Hizmet Kurumu, 4) Başvuru sahibi (müracaatçı), 5)Sosyal çalışmacıdır.

Genel olarak sosyal hizmet disiplininin içerdiği birçok etkinliğin listesini şu biçimde yapmak mümkündür: Sosyal hizmet yardımına başvuran ya da böyle bir hizmeti alması gerektiği düşünülen kişilerin koşulları ve ihtiyaçlarına ilişkin ön değerlendirme yapmak; tanımlanan ihtiyaçlar için gerekli hizmetleri sağlamak ve/veya kullanıma sunmak/devreye sokmak, yetersiz ya da zararlı koşulları iyileştirmek; birey, aile, grup ya da topluluk düzeyinde sorun çözücü, destekleyici ve kolaylaştırıcı etkinlikler geliştirmek; yardıma muhtaç bireylerin maruz kaldığı riskin doğası ve derecesine ilişkin ön değerlendirme yapmak; koruyucu planlar yapmak, uygulamak ve bunları değerlendirmek; kararların yerinde ve uygun biçimde verilmesine yardımcı olmak amacıyla mahkemelere rapor hazırlamak ve sunmak, diğer profesyonellerin çalışmalarından faydalanmayı ve onları desteklemeyi amaçlayan multi-disipliner proje ve planlara katkı sunmak; savunma veya arabuluculuk faaliyetleri düzenlemek ve sunmak; koruyucu-önleyici boyutta sosyal sorunları tanımlamak için bireyler, aileler ve topluluklarla çalışmak; yürürlükteki yasalara uygun olarak yasal görevleri üstlenmek.

Sosyal çalışmacılar terörizm, işkence ya da benzer yollara başvuran kişi, grup, siyasal güç veya diğer güç odaklarına doğrudan ya da dolaylı bir biçimde destek veremez veya kayıtsız kalamazlar.

Sosyal çalışma mesleği, birçok ögelerin birarada bütünleştiği bir hizmet sistemidir. Sosyal çalışma mesleğinin uygulanmasında bu unsurlar tek başına bir şey ifade etmeyeceği gibi, birbirinden bağımsız olarak ele alınmaz. Tüm unsurlar sürekli bir etkileşim içindedir. Herhangi bir unsurda meydana gelebilecek bir değişme diğerlerini etkisi altına alır ve bu durum mesleğin uygulamasına yansır. Sosyal çalışma mesleğinin temel unsurları: 1)Bilgi temeli ve değer sistemi, 2)Toplum, 3)Hizmet Kurumu, 4) Başvuru sahibi (müracaatçı), 5)Sosyal çalışmacıdır.

İlk baskısı 1972 yılında Sosyal Çalışmaya Giriş adıyla Türkiye Sosyal Bilimler Derneği tarafından yayınlanan kitap 1967 yılında Hacettepe Üniversitesi bünyesinde kurulan Sosyal Çalışma Bölümünde ders kitabı olarak okutulmak için Emre Kongar tarafından hazırlanmıştır. Türkiye’de sosyal çalışmacı olarak yetişecek üniversite gençleri için yazılmış ilk ders ve giriş kitabıdır. Bu kitap İnsanı Yönlendirme ve Sosyal Hizmetler adıyla 1978 yılında Hacettepe Üniversitesi yayınları arasında yeniden basılmıştır. 2007 yılında da SABEV yayınlarından birinci baskısının tıpkıbasımı çıkarılmıştır.

Kongar, mesleğin nitelikleri konusunda bir mesleğin belirlenmesi için beş ögenin açıklığa kavuşturulmasından söz eder. Bunlar sırası ile 1)Amaç, 2)Yöntem, 3)Bilgi haznesi, 3)Uygulama alanı ve uygulayıcılar kadrosu, 5.Eğitim ve mesleki değerler olarak sayılabilir.

Altı değer temelli kavramın sosyal hizmet uygulamasının zeminini oluşturduğu iddia edilir:
1. Birey toplumun temelidir.

2. Bu toplumdaki bireyler birbirlerine bağımlıdır.

3. Bu bireylerin birbirlerine karşı sosyal sorumlulukları vardır.

4. Her bireyde ortak olan insan gereksinimleri vardır ancak her birey son derece eşsizdir ve diğerlerinden farklıdır.

5. Demokratik topluma katılım, her bireyin bütün potansiyelini gerçekleştirme çabası ve toplum içindeki aktif katılımıyla mümkündür.

6. Toplumun kendini gerçekleştirme yani, bireyler ve çevresi arasındaki eşitsizliğe neden olan engelleri kaldırma veya yenebilme yollarını sağlamak gibi bir sorumluluğu vardır.

Sosyal çalışmanın mesleki değerleri genel olarak şöyle özetlenebilir:
1. Toplumsal hizmet ve olanaklardan eşit yararlanma sağlanmalıdır.
2. İnsanoğlunun refahı için toplumsal ve ekonomik koşullar iyileştirilmelidir.
3. Birey, grup ve toplum düzeyindeki değişmelerle, yukarıdaki amaçların gerçekleştirilmesine çalışılırken; a)mesleki bilgi ve beceriye dayanmalı, b)mesleki amaç, kişisel çıkarların üstünde tutulmalı, c)gizliliğe uyulmalı ve d)yapılan işin sorumluluğu yüklenilmelidir.

Sosyal hizmet uzmanları, kişilerin farklı bireysel özellikleriyle eşsiz olduklarını kabul eder ve buna saygı duyarlar.