SOSYAL HİZMETE GİRİŞ

Uluslararası Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği (NASW, 1999) tarafından belirlenen, sosyal hizmet uzmanlarının mesleki değerler ve ilişkili etik ilkeleri aşağıdaki gibidir:

Nitelikli bir sosyal çalışmacı olmayı engelleyebilecek bazı kişilik özellikleri: İnsanlara hizmet vermek yerine onlar hakkında bilgi toplamaya ilgi duymak, aşağılık duygusu, sevilme ihtiyacı gibi kontrol edilemeyen güçlü kişisel ihtiyaçlara sahip olmak ve olayları öncelikle ahlaki yönden ve önyargılarla değerlendirmeye yönelmektir. İyi bir sosyal çalışmacı olmak için gerekli olan bazı değerler ise olgunluk, yaratıcılık, kendini tanıma kapasitesi, yardım etmeye istekli olma, cesaret ve duyarlılık olarak sıralanabilir. Etkili bir sosyal çalışmacı, genellikle kendini, yaşayan, büyüyen, gelişen bir kimse olarak hayatın içinde hisseder. Kendini insanlara ilişkin koşulların dışında tutmaz

Sosyal çalışmacı Ahmet, hikayesini dinlediği Zeynep'in boşanmış bir ailenin çocuğu olduğunu öğrenince genelleme yapmış, daha önce yaşadığı örneklere göre Zeynep'in hikayesini önyargı ile değerlendirmiştir.

Mesleki müdahale (social interference) müracaatçının ya da ailesinin kendi sorun çözme yolları ile üstesinden gelemedikleri durumlarda yapılan mesleki çalışmayı ifade eder. Bir başka ifade ile ise; mesleki müdahale, bir mesleğin yetki alanına giren sorunların mesleki etik ilkeleri doğrultusunda bilimsel kuram, mesleki bilgi ve beceri aracılığıyla çözümlenmesidir

Sosyal inceleme raporu (social study report); olgunun, ilgili sosyal çalışmacı tarafından ekonomik,
eğitsel, sosyal, ruhsal, kültürel, ailesel tüm boyutlarıyla incelenmesi sonunda toplanan bilgilerle oluşturulan rapordur.

'Müracaatçının ihtiyacı olan; hizmetler, kaynaklar ve olanaklar ile müracaatçı arasında bağlantı kurar.' ifadesi sosyal hizmet uzmanın vaka yönetimi sürecinde yaşadıkları ile ilişkilidir. Diğer seçenekler ise raporlaştırmanın önemine vurgu yapmaktadır.

Yaşlılarla çalışmada uzmanlaşmak isteyen bir sosyal çalışmacının ergenlere müdahale yöntemleri konusunda beceri kazanması zorunlu değildir.

Sosyal hizmetler, klasik özel gereksinim gruplarıyla, yani çocuklarla ilgili, ailelerle, gençlerle, yaşlılarla, kadınlarla, hastalarla, tutuklu ve hükümlülerle, göçmenlerle, sığınmacılarla, bağımlılarla, dışlanmışlarla, çok sınırda özel gereksinim gruplarıyla, örneğin, AIDS’lilerle, hastaların aileleriyle, otistik çocuklar ve aileleriyle, üstün zekalı çocuklar ve aileleriyle vb. yapılan sosyal boyutlu uyumlandırma, esenlendirme, sağaltım ve bakım çalışmalarının geneline verilen ad olarak kabul edilmiştir. Bu gruplar arasında iş adamları yer almaz.

Günümüzde sosyal hizmet alanlarında yer alan sosyal çalışma mesleğiyle birlikte ister önlisans (sosyal yardımcı/sosyal danışman, engelli bakım elemanı, evde hasta bakım elemanı, yaşlı bakım elemanı, ruh sağlığı teknikeri gibi) ister lisans (sosyoloji, çocuk gelişimi, özel eğitim, öğretmen, hemşire, psikoloji, sosyal hizmet, aile ekonomisi gibi) düzeyinde eğitim alan öteki sosyal meslekler de görev almakta ve önemli işlevsellikler göstermektedirler.

Bilim ve meslek dalı olarak sosyal çalışma ile ilgili D seçeneği dışındaki seçeneklerde verilen ifadeler doğru bilgi içermektedir. Gelişme düzeyiyle evrensel bir meslek olarak kabul gören sosyal çalışma/sosyal hizmet (social work) yıllarca sosyal refah kavramıyla özdeş görülmüştür. Sosyal çalışmayı her tanımlayan, yaptığı tanımı, kafasında sahip olduğu yaklaşıma dayamıştır. Dolayısıyla, sosyal çalışma ve sosyal refah kavramı birbirinden farklı değildir.

Sosyal çalışma mesleğinin odağında sosyal adalet, insan hak ve özgürlükleri, sosyal/kolektif sorumluluk, farklılıklara saygı (kültürel, etnik, cinsel, düşünsel, dinsel vb.) ilkeleri yer almaktadır. Bu açıdan sosyal çalışma insanların yaşam zorluklarını içinde bulundukları yapılarla ele alan ve refahlarını, iyilik hallerini artıran, toplumsal sözleşme bakımından yapı fail etkileşimini önemseyen bir orijine sahiptir. Bunlar mesleğin etik ilke ve değerleriyle de örtüşmektedir. Bu ilkeler arasında C seçeneğinde verilen"Tarihsel mirasa sahip çıkma" yer almamaktadır.

A seçeneği dışında verilen ifadeler sosyal çalışma biliminin uygulayıcıları olan sosyal çalışmacıların amaçları ile ilgili olarak doğru bilgi içermektedir. Sosyal hizmet uzmanları insanların sorun çözme, baş etme ve gelişimsel kapasitelerini artırmak kapsamasında “çevresi içinde birey” kavramını kullanır. Uygulama düzeyinde sosyal hizmetin temel hedefi bireydir.

İyi bir sosyal çalışmacı olmak için gerekli olan bazı değerler olgunluk, yaratıcılık, kendini tanıma kapasitesi, yardım etmeye istekli olma, cesaret ve duyarlılık olarak sıralanabilir. Etkili bir sosyal çalışmacı, genellikle kendini, yaşayan, büyüyen, gelişen bir kimse olarak hayatın içinde hisseder. Kendini insanlara ilişkin koşulların dışında tutmaz. Yaşamaktan korkmadığı gibi, bütün güçlüklerine rağmen, yaşamaktan açıkça zevk alır. Değişme ve gelişmeyi tehlikeli olarak değil, heyecan verici olarak değerlendirir. Kaygı (anksiyete) ve gerginliği en alt düzeydedir; bu bakımdan yeni deneyimlere açıktır.

Sosyal çalışma mesleği için en uygun bilimsel tutum, disiplinlerarası yaklaşımdır. Disiplinlerarası yaklaşım, sosyal bilimlerdeki metodolojik gelişmelerin öne çıkardığı bir tutumdur. Sosyal bilimler alanında gerçekleştirilen araştırmalarda ve geliştirilen kuramsal modellerde insan ve toplum tüm yönleriyle incelenmekte, insanı ve toplumu sosyolojik, psikolojik, ekonomik, kültürel bir obje olarak görüp, tüm disiplinlere dayalı kavramlaştırmalar yoluyla irdelemek gerçekçi ve geçerli bilgilere ulaşmayı kolaylaştırmaktadır.

Sosyal çalışmanın teknik kavramları arasında yer alan müdahale (ınterventıon), süregelen bir soruna etkide bulunarak, ona yeni bir yön vermek ve düzeltmek için amaçlı, bilinçli, mesleki bir harekete geçiştir. Müdahale damgalama değil, sorunu çözme, ihtiyaca cevap verme olanağını sağlamalıdır. Müdahale hizmet götürme, tedavi, planlama hatta sosyal eylemi öngörebilir.

Sosyal inceleme raporu, sosyal çalışma meslek elemanının çalıştığı olguyla ilgili hazırlamış olduğu mesleki rapordur. Bu raporda genel hatlarıyla olguya ait ekonomik, eğitsel, sosyal, psikolojik, kültürel, ailesel bilgiler yer alır. Politik bilgiler yer almaz.

Sosyal çalışma bir meslek olmasının yanında uygulama yönü olan bir bilim dalıdır. Her şeyden önce bu nitelik onu evrensel kılmaktadır.

Bireylerin sorunlarının çözümünü hedeflemesi açısından, sosyal hizmet bir dayanışma ve yardım etme mesleğidir. Adından da anlaşılacağı gibi toplumsalı hedef alır ve bilimsel ilke, yöntem ve teknikler aracılığıyla insanlara hizmet etmeyi amaçlar. Sosyal hizmetin işlevi ve sosyal hizmet uzmanlarının toplum içinde gerçekleştirdiği roller ve sorumluluklar toplumda meydana gelen değişikliklerden önemli ölçüde etkilenir.

Sosyal hizmet uzmanları insanların sorun çözme, baş etme ve gelişimsel kapasitelerini artırmak kapsa- masında “çevresi içinde birey” kavramını kullanır. Uygulama düzeyinde sosyal hizmetin temel hedefi bireydir.

İnsanlara kaynak, hizmet ve fırsat sağlayan sistemler ve insanları bağlantılandırmak kapsamında sosyal hizmet uzmanı yine çevresi içinde birey kavramını kullanır.

Sosyal hizmet uzmanı sistemlerin etkili ve insancıl olarak işlev görmesini sağlar.

Sosyal poltikanın geliştirilmesi ve ilerlemesini sağlamak adına sistemlerin etkili ve insancıl çalışmasını geliştirir.

Risk altındaki grupları güçlendirir ve sosyal ve ekonomik adaleti sağlar.

Türkiye’de sosyal hizmetin tüm boyutları hiçbir zaman işlevsellik kazanamadı. Daha çok yardım boyutu öne çıktı. Bakım ve yardım konusu toplumsal yapımızdaki en gelişmiş yönümüzdür. Bu yönde bir ağırlık olması nedeniyle geleneksel yardım kültürü sosyal hizmetlere eklemlenmiş oldu. İnsan hakları temelli yaklaşım ve insanın gelişim kapasitesine odaklanma konusunda eksik kalındı.