SOSYAL ÇALIŞMA MESLEĞİ VE SOSYAL HİZMET ALANLARI III

Sosyal hizmet, insanın yaşam bilgisini, kültürünü, kişisel gücünü, yeteneklerini ve eylemlerini geliştirmek, sorumluluk sahibi, bilinçli, etkili ve örgütlü varlıklar olarak toplumsal yaşama katılmalarını sağlamayı hedefler.

Sosyal yardım, bir sosyal güvenlik yöntemi ve bir sosyal hizmet alanı olup kendi ellerinde olmayan nedenlerle, yerel ölçüler içinde asgari seviyede dahi geçinme olanağını bulamayan kişileri; yoksulluk araştırmalarına dayalı olarak en kısa sürede kendi kendilerine yeterli hale getirme amacını taşıyan, karşılıksız nitelikteki parasal ve nesnel sosyal gelir ve destek sağlayıcı kamusal etkinlikler bütünüdür. Ancak günümüzde birbirlerinden farklı türde sosyal yardım anlayışlarına dayalı uygulamalar giderek yaygınlık kazanmaktadır. Sosyal hizmet ve sosyal yardım sosyal güvenliğin bir tekniği olarak kabul edilir. Hatırlayacak olursak, sosyal güvenliğin temel varlık nedenini sosyal risklere karşı bireyleri koruma ve yarınlarını güvence altına alma arayışı oluşturmaktadır. Temelde sosyal güvenlik de sosyal hizmet de, varlık nedeni sosyal riskler ya da sosyal sorunlar olsun, insanları başkalarının vicdanına terk etmeme noktasından hareket etmektir. Günümüzde yoksullukla mücadelede yardım programları ya da sosyal yardımlar önemli bir başlığı ifade eder. Yardım programları açısından değerlendirildiğinde, yoksulluğu iyileştirme odaklı yardımların hane yoksulluğunu giderebilmek ve kalıcı çözümler üretebilmek amacı ile kadın ve çocuğu merkeze aldığı görülmektedir. Ancak yoksullara sadece finansal yardımın teşvik edilmesinden ziyade güçlendirme odaklı çalışmaların yoksulluğu iyileştirme noktasında daha kalıcı çözümler ürettiğini söylemek mümkündür. 

24 Ocak 1980’de uygulamaya sokulan monetarist ekonomik politikaların sonucu olarak ülke çapında hızla artan
ve yaygınlaşan yoksullaşmaya karşı önlem olarak ‘seçilmiş’ yoksullara ayni ve nakdi yardım dağıtılmak amacıyla oluşturulmuştur.

Dünya Bankası’nın “Yoksulluk ve Refahın Paylaşımı 2016: Eşitsizliklere Karşı Durmak” başlıklı raporundaki verilere göre yarısı 18 yaş altındakiler olmak üzere genel olarak 767 milyon insan aşırı yoksulluk içinde yaşamaktadır.

Yoksulluk sorunu; 

1) Sosyal içerikte ele alınırsa, bazı ölçütlere bakmak gerekir: Yoksulluk oranı, yaşam standardı, işsizliğin nasıl tanımlandığı ve oranı, mesken standartları gibi.

2)Soruna sosyal refah içeriğinden bakılırsa, gelir sağlayıcı programlar, ne kadar ve ne süreyle para desteği verildiği, ailelerin desteklenme düzeyi, sağlık güvencesi, gündüz bakım hizmetlerinin durumu, önleyici hizmetlere ne kadar para ayrıldığı, hizmetlerin kalitesi, personel kalitesi ve değişim oranı, etkililik ve etkinlik vb. irdelenir.

3) Sorunun daha alt düzeydeki, örneğin sosyal yardım hizmeti boyutu ise başvuranların niteliği, ihtiyaçları, eğitim düzeyleri, aile yapıları, çocuk sayısı, sağlık durumları gibi ölçütlerle belirlenir.

Göçmen, kendine bir süre için ya da sürekli olmak üzere yeni bir yaşam kurmak amacıyla bir ülkeden bir başka ülkeye taşınan kimsedir.

Göçmenlerle sosyal çalışma; bir ülkeye gelen göçmenlerin yerleştirilmelerinden beslenme, barınma, sağlık, eğitim vb. gibi bireysel ve ailesel her türlü sorunlarının çözülmesi ve bu yolla göçmenlerin yeni yerleştikleri topluma olabildiğince çabuk uyum sağlayabilmelerini amaçlayan sosyal çalışmaların tümüdür.

Sığınmacı; bir ülke yurttaşının herhangi bir, özellikle politik nedenle kendi ülkesini bırakarak başka bir ülkede
yaşamak üzere o ülkeye geçmesi ve o ülkenin resmi makamlarına başvurması ve sığınma isteminin
resmi makamlarca kabulüyle sahip olduğu hukuksal statü anlamına gelmektedir.

Mültecilerin Statüsüne İlişkin 1951 tarihli Cenevre Sözleşmesi ve Mültecilerin Hukuki Durumuna Dair 1967 tarihli Protokol, mültecilerin, İnsan Hakları Evrensel Bildirisinde tanımlanan haklardan yararlanmasını gerekli görür.

Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği mültecileri; ırkı, dini, milliyeti, belli bir toplumsal guruba mensubiyeti veya siyasi düşünceleri yüzünden zulme uğramaktan haklı sebeplerle korktukları için ülkelerinden kaçan ve geri dönmeyen ya da dönmek istemeyen kişiler olarak tanımlamıştır.

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası insan hak ve özgürlüklerini belirli koşullar altında herkes için güvence altına alarak insan haklarına dayalı bir bakış açısı sunmuştur. Ayrıca konuyla ilgili olarak, 2510 sayılı İskân Yasası (1934), 5682 Sayılı Pasaport Kanunu, Çeşitli Nüfus Hareketlerine Uygulanacak Usul ve Esaslar Hakkındaki Yönetmelikler (1994) bulunmaktadır. Yine Türkiye’de Göç Müdürlükleri, Sığınmacı ve Göçmenler Dayanışma Derneği, İnsan Hakları Derneği, Türkiye İnsan Hakları Vakfı, Anadolu Kalkınma Vakfı da çalışmalarıyla mülteci alanında hizmet veren kuruluşların başında gelmektedirler.

Mültecilerin Statüsüne Dair Sözleşme hükümleri de sosyal çalışma mesleği için aydınlatıcıdır. Şöyle ki kamu acil yardımları ve sosyal yardımları açısından eşit işlem yapılacağı (m.23), sosyal güvenlik sisteminin kapsamındaki bütün riskler açısından mülteciler vatandaşlarla eşit muameleye tabi tutulacaklardır (m.24) gibi konularda anlaşmaya imza atan taraf devletlere sorumluluk vermektedir. Sonuç olarak özellikle insan hakları savunucuları gibi, sosyal çalışmacılara da düşen görev, göçün, mülteciliğin, sığınmacılığın doğurduğu sorunları ve bu bağlamda yaşanan insan hakları ihlallerini asgari düzeye indirmeye çalışmak olmalıdır.

Bütün gönüllü kuruluşları kapsayan bir birleşik fon, hem para, mal ve hizmet olarak çeşitli kaynakların toplanma kampanyalarını tek elden yönetebilir, hem de çeşitli örgüt ve hizmetler arasındaki çakışmaları, çatışmaları önler, öncelikleri saptar ve eşgüdümü sağlar. 

Kentsel sosyal hizmetler; kentsel, özellikle ana kentsel bölgelerde kentleşmenin ve kentin özelliğinden gelen ve insanları ilgilendiren sorunların çözümüne yönelik olarak düzenlenen sosyal hizmetlerdir. Örneğin kentte sorun olarak ortaya çıkan sokak çocuklarıyla, işsizlerle, kentsel ortamın ürünü olan yabancılaşma vb. alanlarda yapılan sosyal hizmetlerdir.

Deprem ve doğal afet bölgelerinde bireylerin ve ailelerin içinde yaşadıkları güç koşullarla başedebilmeleriyle ilgilenilirken kamusal hizmetlerin sürdürülmesi ve yardımların planlanıp dağıtılması da bir sosyal çalışma alanı olarak kendisini hissettirmiştir. Sosyal çalışmacı, deprem veya afet bölgesinde ekonomik sorun yaşayan insanlara yardım götürmek gibi sağlık hizmetlerinden yararlanmasını sağlamak, insanların eğitime devamı için toplumla çalışma hizmetlerinin organize edilmesinde rol almak, çadır ya da prefabrik alanlarında insan gruplarının psikososyal sorunlarının giderilmesi için toplum kaynaklarını ve mesleki olanakları harekete geçirmek ve danışmanlık yapmakla ilgilenir.

Toplum merkezlerinin temel amacı, insanları birbirine kaynaştırarak, işbirliği sağlamak ve bu yolla insan ilişkilerini geliştirmektir. 

Türkiye Sosyal Hizmet Uzmanları Derneğinin amaçlarını sıralayınız. 

- Özellikle mesleki standartlar, eğitim, etik ve çalışma koşulları ile ilgili olarak, uluslararası düzeyde işbirliği ve eylem içinde sosyal çalışma mesleğinin gelişmesini sağlamak; henüz kurulmamış olan ülkelerde sosyal çalışmacıların ulusal derneklerini kurmalarına yardım etmek.

- Sosyal çalışmacıların ulusal ve uluslararası alanda sosyal planlamaya ve sosyal politikaların oluşturulmasına katılımlarını artırmaları için üyelerini desteklemek.

-Bütün ülkelerdeki sosyal çalışmacıların birbiriyle ilişki kurmalarını kolaylaştırmak ve desteklemek; tartışma ve düşünce alışverişi yapabilmeleri için toplantılar, eğitim gezileri, araştırma projeleri ve diğer araçlarla gerekli ortamı sağlamak.

-Mesleğin görüşlerini uluslararası düzeyde sunmak, sosyal çalışma deneyimi ve uzmanlığı gerektiren sosyal planlama, sosyal eylem ve diğer alanlarda uluslararası resmi ve hükümet dışı örgütlerle birlikte çalışmak.

Ankara’da 19.7.1995 günü, Türkiye’de sosyal hizmetler alanında araştırma, belgeleme, eğitim ve yayın
çalışmalarını amaçlayarak kurulan ilk ve tek vakıf, Sosyal Hizmetler Araştırma, Belgeleme, Eğitim Vakfı'dır (SABEV).

SABEV'in genel amacı Türkiye’de sosyal hizmetlerin ve sosyal çalışma (sosyal hizmet) mesleğinin tanınmasını ve güçlenmesini sağlamaktır. Program katalogunda, sosyal hizmetler alanında çalışanların mesleksel bilgi ve görgülerini arttırma yönünde eğitim çalışmaları ile meslek alanında yayınlar, uluslararası geziler, üniversite öğrencilerinin genel kültürlerini geliştirmelerine destek olacak programlar bulunmaktadır.

Toplum merkezleri yerel toplumdaki farklı bireylerin ve kültürlerin anlaşması, uyumu, tanışıp kaynaşması için daha çok yerel yönetimlerce açılan, mahallelinin okuma, sağlık, boş zaman, spor, toplantı, eğlence, gezi gereksemelerinin bir program içinde karşılandığı, mahallenin, yörenin ya da bölgenin güncel konuları ve sorunları üzerinde tartışma, seminer, eğitim programlarının düzenlendiği her yaştan halka açık merkezlerdir.

Toplum merkezlerinin temel amacı, insanları birbirine kaynaştırarak, işbirliği sağlamak ve bu yolla insan ilişkilerini geliştirmektir. 

Okul sosyal çalışması, öğrencilerin içinde bulundukları gelişim dönemleri, aile koşullarını esas alarak çocuk ve gençlerin yaşadıkları çeşitli sorunların çözümü, ihtiyaç duyulan hizmetlerden yararlanmaları ve böylece eğitim etkinliklerini başarılı bir şekilde sürdürebilecekleri bir duruma gelmelerini sağlama gibi birçok hizmeti yürütmek üzere okullarda yer alan sosyal çalışmanın mesleki uygulama alanlarından birini oluşturmaktadır. Bir başka açıdan okul sosyal çalışması; okul öğrencilerinin okuldaki sosyal ilişkilerinin bozuk, derse ilgilerinin yetersiz, başarı düzeylerinin düşük olduğu durumlarda gerek öğrenciyle, gerek onun arkadaş çevresiyle gerekse aile çevresiyle çalışma yaparak öğrencinin ruhsal, sosyal ve eğitsel sorunlarının çözümü, derslere ilgisinin ve okuldaki başarısının artmasını amaçlayan, sosyal çalışmanın öğrencilere yönelik biçimidir. Eğitim kurumlarındaki öğrencilerin eğitimle ilgili ya da eğitimlerinin başarısını engelleyen eğitim dışı sorunlarının çözümüne yönelen sosyal çalışma uygulamasıdır.