SOSYAL ÇALIŞMA MESLEĞİ VE SOSYAL HİZMET ALANLARI I

Meslek alanı (vocational field); mesleğin, yürütüldüğü, işlevinin yerine getirilebildiği, mesleğe konu olan nüfus grupları ve kurumlaşmalardan oluşan alan; mesleğin seçtiği konu bazında beliren çalışma alanıdır.

Sosyal çalışma yaklaşımlarının uygulandığı yerler sosyal hizmet kuruluşlarıdır. Sosyal çalışma bu kuruluşlarda başvuru sahiplerinin refahını sağlamak için mesleki çalışmalar yapar. Bireyle çalışma (bireyler ile etkileşim; mikro uygulama becerisi), grup (mezzo) ve toplum (makro; çoklu etkileşim) düzeylerinde sorunlara yaklaşım sergilerken müdahale sürecini şekiller. Sosyal hizmet alanlarından olan; sosyal yardım, sosyal güvenlik, aile ve çocuk refahı, tıbbi, psikiyatrik ortamlarda sosyal hizmetler, cezaevi, adliye kuruluşlarında, gençlik, yaşlılık, işsizlik, engellilik, sosyal konut, yerel yönetimler, sivil toplum örgütlenmesi ve toplum kalkınması vb. alanlarında sosyal çalışma pratiği üretilir.

21. yüzyılla beraber sosyal çalışma; çokkültürcülük söyleminin baskınlaştığı, sosyal çalışmacı-hizmet alan ilişkisinde yapısökümcü analizlerin gündeme geldiği, sosyal çalışmacı-hizmet alan ilişkisinin  eşitlikçi olması gerektiğine ilişkin vurgunun arttığı, hizmet alanın bir özne olarak konumunun yeniden belirlendiği bir zemine evrilmiştir.

Aile refahı, toplumda amaçlanan genel refah düzeyine koşut olarak ailelerin sahip olmaları istenen soyut, ülküsel (ideal) bir yaşama düzeyidir.

Aile refahı hizmetleri, sosyal refah alanında belirlenen politikalara uygun olarak ailenin toplum içindeki her türlü işlevinin yerine getirilmesinde ortaya çıkan engel ve yetersizliklerin giderilmesi, sorunların çözümlenmesi, aile bireylerinin sağlıklı gelişmesi, ilişkilerinin ve aile yaşamının düzenli sürmesini amaçlayan, aileye yönelik her türlü sosyal refah hizmetleridir.

Aile destek hizmetleri aileyi bir bütün olarak alırken, aile içinde yer alan engelli bireylerin, yaşlıların, ruh sağlığı sorunu olan bireylerinin de tedavi ve rehabilitasyon hizmetlerinden yararlandırılması ve ailenin güçlendirilmesi hedeflenmektedir.

Aile refahı alanında bu kuruluşlarda verilen sosyal hizmetler genel olarak; koruyucu-önleyici, tedavi ve danışma hizmetleri, savunuculuk etkinlikleri, eğitici hizmetler, evlenme öncesi rehberlik hizmetleri, aile danışmanlığı, ayni ve nakdi yardımlar, çeşitli sosyal yardımlar, sosyal danışmanlık hizmetleri, Ana-Çocuk Sağlığı merkezleri, Ana Çocuk ve Aile Planlaması merkezleri, Toplum Ruh Sağlığı Merkezlerinde sunulan hizmetler olarak biçimlenmektedir.

Aile içi şiddet; aile üyelerinden birine uygulanan, onun yaşam onurunu etkileyen, yaşam niteliğini bozan bir dizi olumsuz davranış örüntüsüdür.

Şiddetle mücadelede yasal zemini: Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi (CEDAW) Sözleşmesi, Kadına Yönelik Şiddet ve Aile İçi Şiddetin Önlenmesi ve Bunlarla Mücadeleye İlişkin Avrupa Konseyi Sözleşmesi (İstanbul Sözleşmesi), 4320 sayılı Ailenin Korunmasına Dair Kanun, Medeni Kanun, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu, Anayasa ve bunların yaptırımları oluşturmaktadır.

Aile içi şiddet karşısında sosyal çalışmacıların sorunun değil çözümün bir parçası olma yönündeki kararlı davranışları, aile içi şiddete uğrayanların güçlerinin farkına vararak ‘kurban’ olmaktan kendi yaşamlarının belirleyicileri ve karar vericileri konumuna gelmelerini, toplumsal yaşama etkin katılmalarını kolaylaştıracaktır.

Çocuk refahı; sosyal refah alanında, toplumdaki çocuk konularıyla sınırlı olarak işlevsel topluma götürülen sosyal hizmetler, sosyal sigortalar, sosyal yardım gibi sosyal güvenlik hizmetleriyle çocuklar alanında varılmak istenen refah düzeyi ve hizmetlerle ilgili genel kavramdır.

Çocuk refahı hizmetleri; çocuk refahı alanında saptanan politikalara uygun olarak, çocuğun ülke çapında bedensel, ruhsal, ussal ve toplumsal gelişiminin önündeki engelleri kaldırmayı ve çocuğun gelişimini en üst düzeyde sağlamayı amaçlayan resmi, yerel, özel ve gönüllü hizmetlerdir.

Türkiye’de sosyal politika bağlamında çocuklarla ilgili düzenlemelerin tarihi yakın bir geçmişe aittir. Türkiye’de 1949’da korunmaya muhtaç çocuklar üzerine ilk yasal düzenleme gerçekleştiriliyor.

Yasa, korunma ihtiyacı olan çocuğu şu şekilde tanımlamaktadır: Bedensel, zihinsel, ahlaki, sosyal ve duygusal gelişimi ile kişisel güvenliği tehlikede olan, ihmal veya istismar edilen ya da suç mağduru olan onsekiz yaşını doldurmamış kişilerdir.

Evlat edinme (adoption) çocuğu olmayan ya da dirimsel (biyolojik) yolla çocuk sahibi olmak istemeyen ya da çocuğu olduğu halde dirimsel yol dışında başka çocuk sahibi olmak isteyen kişilerin, yürürlükteki yasalar çerçevesinde (aile hukuku) aile dışından bir çocuğu düzgün soydanlık bağından miras ilişkisine değin tüm hukuksal kurumların oluşmasıyla aileye katmaları süreci ve durumudur.

Çeşitli nedenlerle öz ailesi yanında bakılmayan çocukların, kısa veya uzun süreli olarak bakımlarını üstlenen aile ya da kişilerin yanında, devlet denetiminde yetiştirilmeleri olarak tanımlanmakta ve bu hizmeti veren aile ya da kişilere koruyucu aile denilmektedir.

Koruyucu ailenin evlat edinmeden farkı vardır. Evlat edinme, maddi, şekli şartları kanun ile belirlenmiş ve sahih nesep bağı oluşturan bir kurumdur. Kurum bakımından farkı ise topluca bir bakım tarzı olmaması ve seçilmiş bir ailenin çocuğun bakımını üstlenmesidir.

Sokak çocukları; gerek aile içi sorunlardan gerek ailenin ekonomik yoksunluğundan ötürü, anababa denetimi dışında kalarak zamanının büyük bir bölümünü sokakta geçiren, geçimini günübirlik işlerle sürdürmeye çalışan, bu koşullar altında toplumda her türlü tehlikeye ve sömürüye açık çocuk ve gençlik gurubudur.

Sokak sosyal çalışması; kendilerine sokakta ulaşabilen özel gereksinim gruplarıyla özel yöntem ve tekniklerle yapılan sosyal çalışmadır. Alkolikler, uyuşturucu kullananlar, işsizler ve sokak çocukları sokak sosyal çalışmasının amaç kitlesidir

Modern endüstri hayatında sosyal refah hizmetinin özellikle dört yönü önemlidir: Birincisi, fabrikalarda, maden ocaklarında ve ticarette sosyal güvenliğin, sağlığın ve işçiler ile ailelerinin genel refahını sağlamak üzere komiteler kurulup önlemler alınmasıdır. İkincisi, iş sahiplerinin en uygun işçiyi bulmak ve iş arayanlara da uygun iş sağlamak için kurulmuş olan büro ve kuruluşlar vardır. Üçüncüsü, endüstri ve ticaret şirket ve firmalarında çalışan işçiler ile ailelerine kişisel, sağlık ve mali sorunlar bakımından yardımcı olmak üzere sosyal çalışmacılar çalıştırılmasıdır. Dördüncüsü, sosyal hizmet ile organize olmuş iş arasında bir ilişki kurulup sosyal refah hizmetlerinin gelişmesi ve devam ettirilmeleri konusunda endüstrinin yardımını sağlamaktır.