SOSYAL ÇALIŞMANIN AMAÇ, İŞLEV, DEĞER, KONU VE FELSEFESİ

Bir mesleğin niteliği o mesleğin olmazsa olmaz koşulları arasındadır. Kongar, mesleğin nitelikleri konusunda bir mesleğin belirlenmesi için beş ögenin açıklığa kavuşturulmasından söz eder. Bunlar sırası ile 1)Amaç. 2)Yöntem. 3)Bilgi haznesi. 3)Uygulama alanı ve uygulayıcılar kadrosu. 5.Eğitim ve mesleki değerler olarak sayılabilir.

Bu nitelikler mesleğin işlevselliğini belirler. Mesleki işlevsellik sosyal hizmet
alanlarında (çocuk ve aile refahı, yaşlılık, engellilik, suçluluk, belediyeler, mültecilik, sağlık, adliye, göç, kadın, sosyal yardım ve yoksulluk, gençlik refahı, sosyal güvenlik gibi) bir bütünlük kazanır.

Meslek ahlakı belli bir mesleğin üyelerinin uyması gereken ahlaki ilkelerdir. Bu ilkeler genellikle toplumsal kültür ve değerlerden bağımsızdır. Örneğin hekimler dünyanın her yerinde aynı Hipokrat yeminini ederler. Yine muhasebeciler ve avukatların
uyması gereken meslek ahlakı ilkeleri hemen hemen her yerde aynı özellikler taşır (Arslan, 2005,108). Sosyal çalışmacı, psikolog, öğretmen, doktor, hemşire, mühendis ya da sosyal yardımcı için de bu durum geçerlidir.

İnsan hak ve özgürlüklerine saygı, toplumsal gelişme ve sosyal adalet, sosyal-ekonomik koşulların iyileştirilmesi, sosyal sorun yaşayan insan gruplarının sorunlarının çözümünde bilimsel yöntem kullanılması sosyal çalışma mesleğinin felsefesi hakkında az çok bir bilgi vermektedir. İnsan hakları çerçevesinde ekonomik sosyal haklar temel olmak üzere kültürel haklar, katılımcı hakların gelişimiyle  birlikte sosyal hizmetler de genel olarak bu gelişme içindeki yerini almıştır.

Evvelce dini kaynaklardan kökenini alarak ortaya çıkan hayırsever hizmetler (charity) daha çok yoksullara yönelmiş geleneksel yardım şekilleri olarak gelişmiş, filantropik bireysel yardımların gönüllü örgütlenme aşamalarından geçmiş, daha sonra devletin, yerel yönetimlerin sorumluluk alarak giriştikleri düzenleyici girişimlerle kurumsallaşmıştır.Bir zamanlar insanların Tanrı’ya karşı bir borcu olarak, kişisel şekilde başlayan, ahlâki bir görev olarak bireylerin yapıp yapmamakta az çok serbest oldukları gönüllü yardımlar, ihtiyaç sahibi insanlara karşı bir lütuf olmaktan çıkarak, devletlerin sorumluluk alanı içinde kamu hizmetleriyle karşılanan birer hak olmuş, devletlerin kolay kolay üzerlerinden atamayacakları Anayasa hakları ve hatta uluslararası insanlığın vicdanında yaptırımını bularak kurallaşan insan hakları arasına girmiştir.

Sosyal hizmetleri karşılayan yasal düzenlemeler giderek önce Anayasa hakları, daha sonra uluslararası topluluğun paylaştığı inançların ve kuralların ifadesi
olarak insan hakları haline gelmiştir. Sosyal çalışma bir sosyal kalkınma mesleğidir. Bu insan için kalkınma demektir. İnsan için kalkınma derken, toplumda insanın
kendi bireysel yeteneklerini geliştirmesini engelleyen sorunların çözüme kavuşturulması, insanların kendi yetenekleri doğrultusunda özgürce çalışarak
topluma ve insanlığa katkılarda bulunabilmesi güvence altına alınmalıdır.

1. Birey toplumun temelidir.
2. Bu toplumdaki bireyler birbirlerine bağımlıdır.
3. Bu bireylerin birbirlerine karşı sosyal sorumlulukları vardır.
4. Her bireyde ortak olan insan gereksinimleri vardır ancak her birey son derece eşsizdir ve diğerlerinden farklıdır.
5. Demokratik topluma katılım, her bireyin bütün potansiyelini gerçekleştirme çabası ve toplum içindeki aktif katılımıyla mümkündür.
6. Toplumun kendini gerçekleştirme yani, bireyler ve çevresi arasındaki eşitsizliğe neden olan engelleri kaldırma veya yenebilme yollarını sağlamak gibi bir sorumluluğu vardır.

1. Sosyal hizmet uzmanları mesleki ilişkilerini, bireyin değeri, insan onuruna saygı gösterme üzerine inşa ederler ve karşılıklı ilişki, kabul etme, güven, dostluk ve anlaşmazlıkların üstesinden gelme sorumluluğuyla gerçekleştirirler.
2. Sosyal hizmet uzmanları bireylerin seçme, hizmetleri almayı kabul etme ve yardım sürecinin bir parçası olma haklarına saygı duyarlar.
3. Sosyal hizmet uzmanları, sosyal hizmet kurumlarının insan ihtiyaçlarına cevap verme ve daha insancıl olmalarına katkıda bulunurlar.
4. Sosyal hizmet uzmanları, kişilerin farklı bireysel özellikleriyle eşsiz olduklarını kabul eder ve buna saygı duyarlar.
5. Sosyal hizmet uzmanları, etik davranışlarının niteliğini arttırmak için (daha etik davranmak için) mesleki bilgi ve becerilerini geliştirmeyi sürdürmekten sorumludurlar.

Sosyal hizmetler kişi, grup ve toplulukların yapısından, koşullarından doğan ya da kendi kontrolleri dışında olan yoksulluk ve eşitsizlikleri gidermek, toplumun değişen koşullarından ortaya çıkan sorunları önlemek, insan kaynaklarını
geliştirmek, kişi, aile ve toplum refahını sağlamak amacı ile düzenlenen hizmet programlarını kapsayan bir çalışma alanıdır.

Sosyal çalışma politikasının hedeflediği gruplar, toplumla bütünleşmesi engellenen, bu nedenle topluma üretken bir unsur olarak katılamayan, başka bir deyişle, toplumsal işlevselliğini yerine getiremeyen ya da yerine getirebilmek için zorlanan
nüfus gruplarıdırda (vulnerable groups) dâhildir buna. Bu gruplar ekonomik sosyolojik ve etnik ve uyumsuzluk nedenlerine dayalı olarak toplumun dışladığı nüfus gruplarıdır. Geleneksel yaklaşımın hedef grupları: yoksullar, marjinaller ve özel ihtiyaç grupları olarak sıralanmaktadır.

Sosyal çalışma mesleğinin konusu insan; odağı insan; amacı, insan mutluluğudur. Sosyal hizmet alanlarında salt sosyal çalışmacılar çalışmazlar. O alanla ilgili başka sosyal meslek elemanları da çalışırlar. Duruma göre psikologlar, ruh hekimleri, diğer tıp hekimleri, hemşireler, bakıcılar, yani çocuk bakıcıları, yaşlı bakıcıları, engelli bakıcıları, hasta bakıcılar, öğretmenler, eğitmenler, savcılar, hukukçular gibi. Geniş bir kadrodur bu sosyal hizmet alanında çalışan sosyal meslek elemanları. Bunların arasına Türkiye’de çeşitli görevler üstlenecek ara elemanlar da katılmaktadırlar
artık. Yukarıda adları geçenlerin dışında sosyal sekreterler, sosyal yardımcılar, yaşlı bakım elemanları, gençlik yardımcıları, kadın yardımcılar, bakıcı anneler vb… gibi.

1. Kişiler ve gruplara, kendileri ile çevreleri arasındaki dengesizlikten doğan sorunların belirlenmesi, çözülmesi ya da etkisiz hale getirilmesi için yardım etmek.
2. Dengesizliğin meydana gelmesini önlemek için kişiler ya da gruplarla çevreleri arasındaki potansiyel dengesizlik alanlarını belirlemek.
3. Tedavi edici ve önleyici önlemlere ek olarak, kişilerin grupların ve toplumların en
yüksek gelişme güçlerini aramak, belirlemek ve ortaya çıkarmak. Kısaca, insanların, öteki insanlarla ve doğa ile olan ilişkilerini, mevcut çelişkileri ortadan kaldıracak şekilde düzenlemelerine yardım etmektir.

Sosyal hizmet uzmanları insanlara problemlerini çözmede ve içinde bulundukları
durumla başa çıkmada yardımcı olabilir. İkincisi, sosyal hizmet uzmanları sosyal kurumlar, kuruluşlar, topluluklar ve devlet bürokrasisi gibi sistemlerle birlikte çalışabilir, böylece insanlar ihtiyaç duydukları kaynak ve hizmetlere daha iyi erişim imkanı bulabilir. Üçüncüsü, sosyal hizmet uzmanları müracaatçıların kendilerinin kaynak ve imkanlara erişimi için “insanlarla sistemler arasında bağlantı kurabilir”. İnsanlar diğer insanlarla, kuruluşlarla (sosyal hizmet kurumları) ve (aileler ve iş
arkadaşları gibi) küçük gruplarla etkileşimde bulunabilir. Sosyal hizmet yalnızca bireylerin nasıl davrandığını değil, aynı zamanda bu tür diğer sistemlerin ve insanların birbirini nasıl etkilediğini hedef olarak belirler.

Bu amacın yönü sağlıklı bir toplum oluşturmaktır. Sağlık toplum insanın öteki insanları sevme yetisini, yaratıcı bir biçimde çalışma, aklını ve nesnelliğini geliştirme, kendi üretici güçlerini tanımasına dayanan bir benlik duygusu elde
etme yetisini artırır. Sağlıksız bir toplumsa, karşılıklı düşmanlık ve güvensizlik duyguları yaratan, insanı başkalarının kullanacağı bir toplumdur.Toplum, bu iki
işlevi birden yürütebilir; insanın sağlıklı gelişimini hızlandırdığı gibi onu önleyebilir de; aslında toplumların çoğu, bunların her ikisini de yaparlar; burada sorun, yalnızca toplumun olumlu ve olumsuz etkilerinin ne ölçüde ve hangi yönlerde uygulandığıdır.  Sosyal çalışmanın sosyal adaleti geliştirme amacı sağlıklı toplumun
tüm yurttaşları için refah göstergelerini yükselttiği sosyo-ekonomik amaç birlikteliğinin insani gelişme standartlarını yükselttiği bir toplumsal yapıdır.

1. Kişiler veya gruplar ile çevre arasında çatışma yaratmaya müsait alanları teşhis etmek ve böyle çatışmaları önlemek için kişiler, gruplar ve çevrede değişikliklerin meydana gelmesine yardımcı olmak.
2. Kişi, grup ve toplumlarda, bunların azami güçlerinin değerlendirilmesine yol açacak yaratıcı olanak ve güçleri bulmak ve güçlendirmek.
3. Kişi ve gruplara, kişiler veya gruplarla bunların çevreleri arasındaki dengesizlikten doğacak sorunları çözmekte yardımcı olmak.

Sosyal çalışmada bilim etiği; bilimsel eylemlerle ilgili bilgileri veren, bilimsel üretim sürecinde yapılacak değerlendirmelerin ve bilimsel önermelerin oluşturulmasında gerekli olan değerleri açıklar (Cılga, 2004, 69). Sosyal çalışma etiği (ethics of social work); sosyal çalışma mesleğinin evrensel mesleksel temelini oluşturan etik, yani meslekle ilgili ahlaksal kuralları kapsar. Sosyal çalışma etiği, uluslararası boyutta Uluslararası Sosyal Çalışmacılar Derneği tarafından yazılı metin olarak
hazırlanmıştır.

Bu nedenler şunlar olabilir: Onları yakalamak için fazla çaba göstermektense sosyal hizmetin uygulamasında kolay yolları tercih edebiliriz. Hangi konu ile uğraştığımız belirleyici olabilir. Uğraştığımız konunun derinine indikçe, durum gözümüze daha karmaşık, içinden çıkılmaz, mücadele gerektiren ve muhtemelen daha belirsiz görünebilir. Sosyal hizmet değerleri ve etiğine ilişkin kavramların birçoğunda kavramsal netlik olmayabilir. Sosyal hizmet etiği ve değerlerinin sınırları o kadar belirsiz ve kötü tanımlanmış olabilir ki, sosyal hizmet etiği ve değerlerini oluşturan kavramlar ile sosyal hizmetin değerlerinin doğasına ilişkin sorular bile başlı başına bir tartışma konusudur.

1)Bilgi temeli ve değer sistemi, 2)Toplum, 3)Hizmet Kurumu, 4) Başvuru sahibi (müracaatçı), 5)Sosyal çalışmacıdır. Sosyal çalışma mesleğinin bilgi temeli denildiğinde kastedilen kısmen deneysel (ampirik) olarak denenmiş, kısmen henüz denenmemiş fakat araştırmaya açık farazi bilgiden oluşan sosyal çalışma kuramıdır.

Emre Kongar, Sema Kut, Nesrin Güran Koşar, İlhan Tomanbay, İbrahim Cılga, Veli Duyan,  Aziz Şeker, İsmet Galip Yolcuoğlu

Toplumsal sorunlarla baş etme noktasında yaşam stratejileri geliştirmek, onlarla başa çıkabilmek, başvuru sahipleriyle çalışabilmek, sosyal politika oluşturmak,
mesleki gelişime hizmet etmek, toplumsal sistemi insancıllaştırmak ve daha birçok yaşamsal ve mesleksel öneme sahip konularda onurlu bir duruş sergilemek, sosyal adaleti amaçlayan bir mesleki kişiliğe sahip olabilmek için öğrenciler ve sosyal çalışmacılar; hem aldıkları örgün eğitimi içselleştirmeli, hem de bu yolla kişisel değişimi yakalamalıdırlar.