SOSYAL ÇALIŞMANIN TEMEL KAVRAMLARI

21. yüzyılda, toplum ve insan sorunlarını çözme noktasında çok önemli bir rolü olan sosyal çalışma uygulamalarına ve meslek elemanlarına her zamankinden daha çok ihtiyaç duyulmaktadır.

Sosyal çalışma bir meslek olmasının yanında uygulama yönü olan bir bilim dalıdır.

Durkheim’ın kuralsızlık (anomie) kavramı ve Marx’ın yabancılaşma (alienatioan) kavramı sosyolojik kavramların klasik örnekleridir.

Sosyal çalışma açısından mesleki kavramlar, sosyal çalışmanın niteliklerini, felsefesini, amacını, değerlerini, hizmet alanına ve konularına ilişkin gerçekliği gösterir.

Sosyal çalışma konusundaki ana kaynaklara baktığımızda temel yaklaşımları şöyle sınıflandırmak olanaklı gözükmektedir:
1. Sosyal çalışmayı bireyin sorunlarının çözülmesine yönelmiş bir meslek olarak ele alan tanımlar.
2. Sosyal çalışmayı sosyal refah alanına bağlı olarak ele alan tanımlar.
3. Sosyal çalışmayı bir toplumsal kurum olarak ele alan tanımlar.

Bireylerin sorunlarının çözümünü hedeflemesi açısından, Duyan (2010)’a göre sosyal hizmet bir dayanışma ve yardım etme mesleğidir.

Uluslararası Sosyal Çalışmacılar Birliği (İFSW) ve Uluslararası Sosyal Çalışma Okulları Birliği (IASSW) tarafından Temmuz 2014’te yapılan genel toplantıda sosyal çalışma olgusunun tanımlanması yapılmıştır.

Sosyal çalışmanın konusu bireysel ve toplumsal sorunlardır.

Sosyal çalışma biliminin uygulayıcıları olan sosyal çalışmacıların (sosyal hizmet uzmanlarının) amaçlarına da genel olarak bakalım. Mesleğin amaçlarını Duyan (2010, 10-11) şu şekilde belirtmektedir:
1. Sosyal hizmet uzmanları insanların sorun çözme, baş etme ve gelişimsel kapasitelerini artırmak kapsamasında “çevresi içinde birey” kavramını kullanır. Uygulama düzeyinde sosyal hizmetin temel hedefi bireydir.
2. İnsanlara kaynak, hizmet ve fırsat sağlayan sistemler ve insanları bağlantılandırmak kapsamında sosyal hizmet uzmanı yine çevresi içinde birey kavramını kullanır.
3. Sosyal hizmet uzmanı sistemlerin etkili ve insancıl olarak işlev görmesini sağlar.
4. Sosyal poltikanın geliştirilmesi ve ilerlemesini sağlamak adına sistemlerin etkili ve insancıl çalışmasını geliştirir.
5. Risk altındaki grupları güçlendirir ve sosyal ve ekonomik adaleti sağlar

Sosyal hizmetin meslekleşme sürecinde karşılaştığı en önemli güçlük, kökeninde sosyal yardımın ve toplumsal dayanışmanın olmasıdır.

Sosyal çalışma mesleğinde değerler, sosyal hizmet uygulamasına felsefi ve ahlaki bir içerik kazandırdığı gibi hizmetlerin yönlendirilmesinde de etkilidir.

Sosyal çalışma ve sosyal hizmetlerin dünyaca tanınmış olan bazı özelliklerini kısaca şöylece özetleyebiliriz:
1. Bireylere, ailelere ve gruplara bir ‘yardım işlemi’ olup, ekonomik, sağlık veya bireysel sorunların çözümlenmesine yardım etmektir.
2. Kurumun değil ve fakat bireyin ve toplumun yararına olan bir ‘sosyal işlev’dir.
3. Toplumun ilerlemesi için toplum kuruluşları ile bu kuruluşları teşvik eden ve toplum kaynaklarını geliştiren ‘yardım edici bir işlem’dir.

Sosyal çalışma insanla çalışır, insanın özünden ya da çevresinden doğan sorunlarının çözülmesini amaçlar.

Cılga’ya göre meslek olarak sosyal çalışma: Demokratik toplumda insanın ve toplumun gelişmesine, temel hak ve özgürlükleri, sosyal ve ekonomik hakları siyasal ve katılım hakları doğrultusunda yaşam kalitesinin yükseltilmesine, toplumsal etkileşim mekanizmalarını harekete geçirerek bilimsel yaklaşım, yöntem ve tekniklerle yardımcı olan bir meslektir.

Sosyal çalışmanın amaçları şu şekilde sıralanmaktadır:
1. İnsanların problem çözme ve baş etme kapasitelerini geliştirmek,
2. İnsanların; kaynak, hizmet ve olanak tanıyan sistemlerle bağlantı kurmalarını sağlamak,
3. Bu sistemler ile etkili ve insancıl çalışmalar yapmak,
4. Sosyal politikaların geliştirilmesine katkı vermek.

Sosyal çalışmacı/sosyal hizmet uzmanı (social worker); konusunda belirli süre eğitim görmüş, sosyal çalışma mesleğini yürüten diplomalı meslek elemanıdır.

İyi bir sosyal çalışmacı olmak için gerekli olan bazı değerler ise olgunluk, yaratıcılık, kendini tanıma kapasitesi, yardım etmeye istekli olma, cesaret ve duyarlılık olarak sıralanabilir.

Sosyal hizmet alanında sosyal çalışma mesleği gibi gereksinim duyulan bir başka meslek elemanı da destekleyici aktör konumundaki sosyal yardımcıdır.

Gordon Hamilton sosyal çalışmayla ilgili olarak şöyle bir tanımlama yapar: “Sosyal
çalışma tedavi ve eğitim mesleklerinin arasında bulunup her ikisinin de anlayışını
üzerinde toplar. İnsan ihtiyaçlarına göre hem sosyal tedavide bulunur hem psikolojik eğitim verir.”

Sosyal inceleme raporu, sosyal çalışma meslek elemanının çalıştığı olguyla ilgili
hazırlamış olduğu mesleki rapordur. Bu raporda genel hatlarıyla olguya ait ekonomik, eğitsel, sosyal, psikolojik, kültürel, ailesel bilgiler yer alır.