SOSYAL HİZMETLERDE FİNANSAL YÖNETİM

Finansal yönetim, hem fonların en optimal kaynaklardan sağlanmasını hem de bu fonların en optimal alanlarda kullanılmasını ifade eder. Finansal yönetimin iki temel karar alanı ya da fonksiyonu olduğu söylenebilir:

• Finansman Kararları
• Yatırım Kararları

Finansman kararları, para ya da fonların nasıl, ne zaman ve nereden sağlanacağına ilişkin kararlardır. Yatırım kararları ise fonların; nerede, ne zaman ve ne şekilde kullanılacağına, yatırılacağına ilişkin kararlardır.

Finansal analiz ile birlikte kurumun geçmiş verileri ışığında mali performansı, yönü, güçlü ve zayıf yönleri belirlenir.

Alternatif fon kaynakları analizinde, farklı avantaj ve dezavantajlar taşıyan alternatif fon kaynakları analiz edilerek, fonların nereden sağlanacağı kararlaştırılır. Örneğin özkaynağa karşın yabancı kaynak.

Stok yönetiminde kurumun stok miktarı, fazlalık nedeniyle istenmeyen stok maliyetlerine ya da eksiklik nedeniyle faaliyetlerin aksamasına yol açmayacak şekilde yönetilir.

Ülkemizde sosyal hizmet faaliyetlerini yerine getiren örgütler aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir:

• Korunmaya, bakıma veya yardıma muhtaç aile, çocuk, özürlü, yaşlı ve diğer kişilere sosyal hizmet sunan Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı bünyesindeki beş genel müdürlük, Darülaceze Başkanlığı tarafından yürütülmektedir.
• 3294 sayılı kanuna göre fakr-u zaruret içinde ve muhtaç durumda bulunan vatandaşlar ile gerektiğinde her ne suretle olursa olsun Türkiye'ye kabul edilmiş veya gelmiş olan kişilere yardım etmek, sosyal adaleti pekiştirici tedbirler alarak gelir dağılımının adilane bir şekilde tevzi edilmesini sağlamak, sosyal yardımlaşma ve dayanışmayı teşvik etmek hizmetleri Valilik ve Kaymakamlıklarca yürütülmektedir.
• 5272 sayılı Belediyeler Kanunu’nun 14. maddesi a bendine göre Belediye, mahallî müşterek nite likte olmak şartıyla; imar, su ve kanalizasyon, ulaşım gibi kentsel alt yapı; coğrafî ve kent bilgi sistemleri; çevre ve çevre sağlığı, temizlik ve katı atık; zabıta, itfaiye, acil yardım, kurtarma ve ambulans; şehir içi trafik; defin ve mezarlıklar; ağaçlandırma, park ve yeşil alanlar; konut; kültür ve sanat, turizm ve tanıtım, gençlik ve spor; sosyal hizmet ve yardım, evlendirme, meslek ve beceri kazandırma; ekonomi ve ticaretin geliştirilmesi hizmetlerini yapar veya yaptırır. Büyükşehir belediyeleri ile nüfusu 50.000’i geçen belediyeler, kadınlar ve çocuklar için koruma evleri açar.
• 2762 sayılı Kanunla kurulan Vakıflar Genel Müdürlüğüne bağlı STK hükmündeki Özel ve Tüzel Vakıflar eliyle götürülen hizmetler,
• 5253 sayılı Dernekler Kanununca Valilikler bünyesindeki Dernekler İl Müdürlüğüne bağlı dernekler eliyle götürülen hizmetler,
• 5302 sayılı İl Özel İdareler Kanunu 6. maddesi a fıkrasına göre: İl Özel İdareleri “Sağlık, tarım, sanayi ve ticaret; ilin çevre düzeni plânı, bayındırlık ve iskân, toprağın korunması, erozyonun önlenmesi, sosyal hizmet ve yardımlar, yoksullara mikro kredi verilmesi, çocuk yuvaları ve yetiştirme yurtları; ilk ve orta öğretim kurumlarının arsa temini, binalarının yapım, bakım ve onarımı ile diğer ihtiyaçlarının karşılanmasına ilişkin hizmetleri il sınırları içinde, yapmakla görevli ve yetkilidir.”

5272 sayılı Belediyeler Kanunu’nun 14. maddesi a bendine göre Belediye, mahallî müşterek nitelikte olmak şartıyla; imar, su ve kanalizasyon, ulaşım gibi kentsel alt yapı; coğrafî ve kent bilgi sistemleri; çevre ve çevre sağlığı, temizlik ve katı atık; zabıta, itfaiye, acil yardım, kurtarma ve ambulans; şehir içi trafik; defin ve mezarlıklar; ağaçlandırma, park ve yeşil alanlar; konut; kültür ve sanat, turizm ve tanıtım, gençlik ve spor; sosyal hizmet ve yardım, evlendirme, meslek ve beceri kazandırma; ekonomi ve ticaretin geliştirilmesi hizmetlerini yapar veya yaptırır. Büyükşehir belediyeleri ile nüfusu 50.000’i geçen belediyeler, kadınlar ve çocuklar için koruma evleri açar.

5302 sayılı İl Özel İdareler Kanunu 6. maddesi a fıkrasına göre: İl Özel İdareleri “Sağlık, tarım, sanayi ve ticaret; ilin çevre düzeni plânı, bayındırlık ve iskân, toprağın korunması, erozyonun önlenmesi, sosyal hizmet ve yardımlar, yoksullara mikro kredi verilmesi, çocuk yuvaları ve yetiştirme yurtları; ilk ve orta öğretim kurumlarının arsa temini, binalarının yapım, bakım ve onarımı ile diğer ihtiyaçlarının karşılanmasına ilişkin hizmetleri il sınırları içinde, yapmakla görevli ve yetkilidir.”

Kamu gelirleri şu şekilde sıralanabilir:

• İlgili kanunlara dayanılarak toplanan vergi, resim, harç, fon kesintisi, pay ve benzeri gelirler,
• Faiz, zam ve ceza gelirleri,
• Taşınır ve taşınmazlardan elde edilen her türlü gelirler,
• Hizmet karşılığı elde edilen gelirler,
• Borçlanma araçlarının primli satışı suretiyle elde edilen gelirler,
• Sosyal güvenlik primi kesintileri,
• Alınan bağış ve yardımlar,
• Diğer gelirler.

Muhtemelen finansal yönetimin artan öneminin arkasında yatan en önemli sebeplerden birisi sosyal hizmetlerin ulaştığı dev boyuttur. Daha önce Türkiye’de ve bazı gelişmiş ülkelerde sosyal hizmetler için yapılan harcamaların ulaştıkları düzeyden ve bu düzeyin özellikle son yıllarda hızlı bir artış gösterdiğinden söz edilmişti. ABD’de de 2000’li yıllara gelindiğinde hükümet ve STK’lar kanalıyla sosyal hizmetlere yapılan harcamaların düzeyi ayrı ayrı 200’er milyar dolar düzeyine ulaşmıştır. Bu miktar dünyadaki ülkelerin yarısından çoğunun gayri safi millî hasılasından bile yüksektir. Sosyal hizmet sektörünün ve kurumlarının ulaştıkları bu finansal büyüklük, ileri derecede finans uzmanlığına olan ihtiyaçlarını da artırmaktadır.

Bugün gelişmiş ülkelerin ekonomilerinde üretim sektörü yerini hizmetler ve bilgi teknolojileri sektörlerine bırakmaktadır. Benzer bir eğilim gelişmekte olan ülkelerde ve Türkiye’de de gözlenmektedir. Bu alanlardaki “daha iyi, daha hızlı ve daha ucuz” savaşı, sosyal verimliliğin önemini ve ekonomik büyümedeki payını daha da artıracaktır. Dolayısıyla sosyal hizmet kurumlarının yöneticileri daha iyi yönetici olmalarının yanında daha iyi finans yöneticisi de olmalıdırlar.

Araştırmalara göre insanların önemli bir oranı STK’ların ve hayır kurumlarının etik ilkelere uygun ve dürüst bir finansal anlayışla çalıştıklarına inanmamaktadır. Bunun Türkiye’de de güncel örnekleri mevcuttur. Bu türden bir güven kaybı, sosyal hizmet kurumlarının faaliyetlerini toplumun ilgili tüm taraflarıyla yani paydaşlarıyla işbirliği içinde sürdürmesine; daha da kötüsü fon kaynağı bulmakta daha da zorlanmasına yol açacaktır. Uygun finansal kontrol, tam ve zamanında finansal bilgi akışı olmaksızın sosyal hizmet kurumlarının paydaşlarını bütünüyle belirlenen misyon doğrultusunda çalıştıklarına tam anlamıyla ikna etmeleri güçleşecektir.

Sivil toplum kuruluşlarının finansal kaynakları;

• Bağışlar,
• Üye aidatları,
• Vergiler,
• Döngüsel katkılar,
• Ücretler,
• Piyango, 
• Mali yatırımlar,
• Ticari faaliyetle elde edilen gelirler,
• Uluslararası kuruluşlardan sağlanan fonlar şeklide sıralanmaktadır.

Bir sosyal hizmet kurumuna yapılan bir bağış, sürekli, dönemlik ya da tek seferlik olabilir. Sürekli bir bağışa örnek bir kişi ya da bir kurum çalışanlarının maaşlarının belli bir oranını sürekli olarak bir sosyal hizmet kurumuna bağışlaması şeklinde olabilir. Dönemlik bir bağış, yukarıdaki örnekteki bağışçıların bu bağışı söz gelimi iki yıl için yapmaları durumunda ortaya çıkar. Kurumların istikrarlı bir gelir kaynağına kavuşmasını temin etmek amacıyla gelişmiş ülkelerde belli bir sürenin üzerinde bağış yapmayı vaat eden bağışçılara vergi avantajı sağlanmaktadır. İngiltere’de bu süre 3 yıldır. Tek seferlik bağış ise sıklıkla miras yoluyla ya da yapılan bir sözleşme ile bir kişinin mal varlığının belli bir miktarını ya da tamamını bir sosyal hizmet kurumuna bırakması şeklinde ortaya çıkar. Bunun yanında son yıllarda ülkemizde çokça gördüğümüz, medya kuruluşlarının ve sanatçıların katılımıyla gerçekleşen süreli kampanyalarla bağış toplanması da kampanyaya katılan bağışçılar açısından tek seferlik bağışlar kapsamında değerlendirilebilir.

Belli olaylara ya da belli vaatlere bağlı olarak ya da kanuna dayalı olarak sosyal hizmet kurumlarına finansman sağlanabilir. Bunun ülkemiz için en tipik örneği kurban bayramlarında kurban derisi toplama yetkisinin verildiği Türk Hava Kurumunun, kurban derilerinden elde ettiği gelirlerden Kızılay gibi sosyal hizmet sunan kurumlara aktardığı paydır. Sosyal hizmetlerde STK’ların ağırlığının artmasına paralel, STK’lar bu tür döngüsel gelirlerden pay almak amacıyla lobi faaliyetleri yürütmelidirler. Bunun dışında Türkiye’de zorunlu hâli görülmemekle birlikte gönüllü uygulamasına rastlanabilen, bazı gelişmiş ülkelerde ise zorunlu örnekleri bulunan maaş ve ücretlerden sosyal hizmetlere aktarılan fonlardan da söz edilebilir. Örneğin bir işyerinin çalışanlarının belli bir süre ya da sürekli olarak maaşlarının belli bir kısmının sosyal açıdan muhtaç bir kesime, bir kamu ya da özel kurum eliyle aktarılmasını istemesi gibi bir durum bu tür bir kaynağa örnek teşkil eder.

İyi bir bütçe yönetimi ve finansal planlama aşağıdaki etkileriyle etkin ve verimli bir hizmet sunumunu güvence altına alır:

• Yönetim kurulları ve yöneticilere hizmet politikalarının ve önceliklerinin ne ölçüde iyi yerine getirildiği hakkında bilgi sağlar.
• Yerel ve merkezî otoriteler tarafından istenenler yönünde hizmetlerin değiştirilmesi ve dönüştürülmesine olanak verir.
• Karmaşık hizmet değişim ve dönüşüm programlarının dengeli bir finansal ortamda yapılmasını sağlayarak riski en aza indirir.
• Yönetimlere hizmetlere ilişkin taleplerdeki değişimlere cevap verebilme ve kaynakların gerçekten ihtiyaç duyulan alanlara tahsis edildiğini güvenceye alma konusunda yardım eder.

Son yıllarda sosyal hizmet bütçeleri üzerinde daha fazla harcama yapma baskısı oluşturan bazı etkenler vardır. Sıklıkla aşırı harcama sonucunu doğuran bu etkenler özellikle şu unsurlardan kaynaklanmaktadır:

• Çocuk bakım maliyetlerindeki artış,
• Yaşlı nüfus oranındaki artışa paralel bu alana ilişkin taleplerdeki artış,
• Karmaşık ihtiyaç ve talepleri bulunan yetişkin insanların bakım ve destek maliyetlerindeki artış.

Finansal Planlamanın, her birine süreç içinde eşit önem verilmesi gereken dört anahtar
aşaması vardır:

• Geçmişi gözden geçirmek,
• Geleceği öngörmek,
• Strateji ve planları konumlandırmak,
• Yıllık bütçeleri oluşturmak.

Geçmişi gözden geçirme aşamasında; 

• Talepteki ve harcamalardaki mevcut trendleri inceleme,
• Fon akımlarındaki trendleri ortaya koyma (örneğin; ücretlendirmeden gelen gelirlerin seyri),
• Cari performansı ve çıktıları ölç ve raporlama,
• Yıl sonu durumu ve sosyal hizmetler için kritik performans kriterleri karşısındaki durumu belirleme,
• Güncel maliyetler ve maliyetleri belirleyen faktörler hakkında karşılaştırmalı bilgileri toplama ve
• Dış inceleme ve denetim otoritelerinin raporlarını değerlendirerek gerekli değişiklikleri yapma adımları izlenmektedir.

Geleceği öngörmek aşamasında,

• Ulusal politikaların ve stratejilerin olası etkilerini göz önünde bulundurma,
• Muhtelif fon akımlarının özelliklerini belirleme ve büyüklüklerini tahmin etme,
• Yerel politika inisiyatiflerinin ve önceliklerinin etkilerini inceleme,
• Talebe ve harcama alanlarına ilişkin bilinen trendlerin olası gelecek etkilerini tanımlama ve
• Beklenen demografik trendlerin ve sosyal hizmet talebini etkileyebilecek, yönetimin kontrolü dışındaki diğer faktörlerin finansal etkilerini tanımlama adımları izlenmektedir.

Stratejileri ve planları konumlandırmak aşamasında;

• Bir işletme bakış açısı ile alternatif senaryo analizlerini de içerecek şekilde stratejik planlama yapma alternatifini değerlendirme,
• Finansal planlamayı hizmet, insan kaynakları ve varlık yönetimi ile ilişkilendirme,
• Örgütün tüm seviyelerindeki yetkililere etkin bütçe yönetimi için gerekli yeterlilik ve bilgileri sağlama ve
• Özellikle hizmet kullanıcılar ve sunucular olmak üzere tüm paydaşları stratejik finansal planlama ile ilişkilendirme adımları izlenmektedir.