SOSYAL HİZMET UYGULAMALARI

LGBTT bireylerle çalışan sosyal çalışmacıların mesleki çalışma sırasında dikkat etmeleri gereken birtakım ilkeler bulunmaktadır (Buz, 2011):
• Sosyal çalışmacılar bu gruba karşı kendi davranış, tutum, inanç sistemi, ahlaki değerlerinin yanısıra önyargı ve ayrımcılık potansiyelini fark etmelidir.
• Anlayış ve bilginin eksik olmasından korkmamak gereklidir. LGBTT konusunda profesyoneller arasında bile büyük bir inkar yaşanmaktadır. LGBTT bireylerin algı, ilgi ve deneyimlerini öğrenmek için çok çalışmak gereklidir.
• Cinsel yönelimini tanımak ve kabul etmek karmaşa ve belirsizlikle geçen yıllardan sonra kolay değildir. Heteroseksüel olduklarını kanıtlamak için farklı yolları deneyebilirler. Böyle içsel çatışmaların özellikle adölesanlar için zor olduğunu ve bazen intihara yol açabileceğini bilmek gereklidir.
• Bazı LGBTT’lerin cinsel yönelimlerini açıklamakta zorlanacaklarını, toplum tarafından kimliklerini saklamaya zorlandıklarını, toplumda reddedilme durumunu da dikkate alarak, müracaatçıya acı, kızgınlık ve adaletsizlik duygularını açıklaması için yardım edilmelidir.
• Yardım ilişkisine girmede, ayrımcılık ve önyargı deneyimleri nedeniyle çok incindikleri için tedbirli ve korkulu olabilirler. Sosyal çalışmacıların önyargısız olduğunu anlayana kadar cinsel yönelimlerini açıklayamayabilirler.
• Açılma (coming out) müracaatçıyla çalışmanın bir hedefi olmamalıdır. Açılma, özgürleştirici ve politik olarak teşvik edilen bir şey olsa da kişi, ailesine yabancılaşma, işini kaybetme gibi büyük bedeller ödeyebilir.
• Eşcinsel bir çiftle çalışırken heteroseksüel çiftlerdeki uzun dönemli sorunlar karşımıza çıkabilir. Parasal, ev/iş sorumlulukları dengesi, çocuk bakımı, başarısız cinsel ilişki, umutsuzluk, şiddet gibi. Bununla birlikte eşcinsel çiftlerin ilişkisi daha farklıdır çünkü yasal bir evliliğin getirdiği statü, koruma ve haklardan yoksundurlar. Bu çiftlere özel, yasal düzenlemeler gerekebilir (Sheafor ve Horejsi, 2002: 564-565). Bu yasal düzenlemelerin hayata geçirilmesi konusunda sosyal çalışmacılar sosyo-politik bağlamda savunuculuk yapmak durumundadırlar.

LGBT bireylerle sosyal hizmette olmazsa olmaz kabilinden kimi hususlar bulunmaktadır. Azınlıkçı değerlendirme perspektifi Marrow'un sıraladığı hususlar arasında yer almaz.

Okul ortamında çalışan sosyal çalışmacıların ne tür profesyonel görevleri ve ne tür çalışmaları yürüttükleri ile ilgili bilgiler farklı boyutlarda sınıflandırılabilir (Özbesler ve Duyan, 2009):
• Öğrencinin gereksinimlerini değerlendirme
• Program planlama ve değerlendirme
• Direkt hizmet etme
• Savunuculuk
• Konsültasyon / liyezon
• Koordinasyon ve işbirliği
• Yönetim / organizasyon

Amerikan Ulusal Sosyal Çalışmacılar Birliği’nin okul sosyal çalışmasına ilişkin belirlediği ilkelerden bir kısmı aşağıdaki gibidir:
• Okul sosyal çalışmacıları, sorumluluklarını yerine getirmek ve konumlarının gerektirdiği ödevleri tamamlamak üzere zamanlarını, enerjilerini ve iş yüklerini organize edeceklerdir.
• Okul sosyal çalışmacıları; yerel eğitim kurumu personeline, okul yönetim kurulu üyelerine ve toplum temsilcilerine anlayışı ve okul sosyal hizmetlerinin etkili kullanımını teşvik etmek üzere danışmanlık hizmeti verecektir.
• Okul sosyal çalışmacıları, öğrencilerin ve ailelerinin çokkültürlü bir anlayış içinde hizmetlere erişebildiklerinden emin olacaktır.
• Okul sosyal çalışmacıları resmi ve gayrıresmi toplum kaynaklarına erişmek ve bu kaynaklardan istifade edebilmek üzere öğrencileri ve ailelerini güçlendirecektir.

• Okul sosyal çalışmacıları eğitim kurumunun amaçlarını ve misyonunu işaret eden eğitim
programları geliştirecek ve temin edecektir.

Eleştirel sosyal çalışma yaklaşımları şunları vurgular:
• Baskı altındaki ve güçsüzleştirilmiş nüfus gruplarıyla aynı yerde durmaya bağlılık
• Uzmanlar ve hizmetten yararlananlar arasındaki diyalojik ilişkilerin önemi
• Bireysel deneyimlerin ve toplumsal ilişkilerin oluşumunda toplumsal, ekonomik ve politik sistemlerin rolü
• Değişim araştırması, değişim için eylem ve değişimi tetiklemeye bağlılık (Healy, 2000: 3).

“Sosyolojik düşünmek çevremizdeki insanları, onların hasletlerini ve düşlerini, kaygılarını ve acılarını biraz daha iyi anlamamızı amaçlar. O zaman belki biz onlardaki insan bireyi daha iyi görür ve kendimizin yaptığı ve yapmaktan hoşnut olduğu şeyleri yapma haklarına, yani tercih ettikleri hayat tarzını seçme ve uygulama, kendi hayat projelerini belirleme, kendilerini tanımlama ve hepsinden önemlisi onurlarını kıskançlıkla koruma haklarına daha fazla saygı gösteririz”.

Coleman’a göre (Coleman, 1997:681-682), farklı normlarla yönetilen ve farklı özelliklere sahip iki ayrı dünya tasavvur etmekte fayda vardır. Bunlardan ilki sosyolojik araştırmanın, sosyal kuramların ve sosyoloji disiplininin dünyasıdır. Diğeri ise politikaların uygulandığı ve sonuçta bazı oluşumların ortaya çıktığı eylem dünyasıdır.

Ortodoks sosyal çalışma anlayışı uyumlaştırıcı bir misyonu benimsediği oranda sosyal adalet vurgusundan uzaklaşmakta ve salt bir uygulama teknisyenliğine dönüşmektedir. Sosyal çalışmayı özgürleştirici bir pratik haline getirmenin yegâne yolu onu ontolojik olarak sosyal bilimler içinde yeniden konumlandırmak olarak görünmektedir.

Yeni ortaya çıkan sosyal alanda yoksulluk ve dilencilik modern devlet için ciddi bir tehdit oluşturmaktadır. Procacci’ye göre (1991, s.158-159), yoksullar ve dilenciler karma ve bundan dolayı da daha tehlikeli bir nüfustur ve sosyal düzeni içeriden çepeçevre sarar.

Bunun gibi, iki yıllık (önlisans eğitimli) sosyal yardımcılar sağlık alanında “HeilerziehungspflegerIn”, Türkçe çevirisiyle “iyileştirme eğitimcisi” ya da “sağlık eğitimi bakıcısı” olarak sağlık kuruluşlarında hastalarla ilgileniyorlar. Ağır hastalık dönemlerinden nekahet dönemlerine kadar hastaların iyileşmesi için gerekli rutin işlerde hastanın yanında oluyorlar. Onların eli ayağı oluyorlar. İyileşmelerine büyük katkılar sağlıyorlar. Bunlar sağlık alanında çalışan sosyal eğitmenlerin yardımcıları… Bir de bunların yardımcıları var. Bunlara da “Heilerziehungsassistenz”, yani “iyileştirme eğitimi yardımcıları” adı veriliyor.

LGBT bireylerle sosyal hizmette olmazsa olmaz kabilinden kimi hususlar bulunmaktadır. Marrow (2006, akt. Buz, 2011) bunlardan bazılarını şöyle sıralamaktadır:

1. Değer-temelli ve etik temelli uygulama: Sosyal hizmet değerleri ve etiği sosyal çalışmacıların LGBTT’lere saygı, değeriyle birlikte onurlu bireyler olarak davranılmasını öngörür.
2. Ekolojik sistem perspektifi: Kişinin sosyal çevresinin yasal, politik, sosyal, aile, okul ve işb sistemlerinin kişinin esenliği üzerinde etkili olduğundan hareketle pek çok cinsel azınlık için sosyal çevre müdahale için önemli bir nokta olur.
3. Çeşitlilik-farklılık: Cinsel azınlık statüsü ve sosyal baskı nedeniyle LGBTT’leri ortak bir grup olarak varsaymak yerine, ayırt edici özellikleri, ilgi ve ihtiyaçları ile birlikte aynılaştırmamak gereklidir. Bu grup içinde alt gruplar olduğunu, her bireyin farklılıkları olduğu ve bireyin eşsizliği çerçevesinde bir yaklaşım gereklidir.
4. Güçlendirme: LGBTT’ler azınlık statülerinden dolayı baskı ve ayrımcılıkla karşılaşma olasılığı olan bir gruptur. Risk altındaki gruplar sosyal ve politik olarak da marjinalleştirilirler. Güçlendirme odaklı çalışırken, güçlerini tanımlamak ve müdahale stratejilerinde dikkate almak önemlidir.
5. Araştırma temelli bilgi: Pek çok sosyal çalışmacı LGBTT’ler hakkında az, eski paradigmalara dayalı, cinsel yönelime dair güncel bilimsel bilgiden habersizdir. İyi bir bilgi temeli bu açıdan önemlidir.                                                                                                                  6. Sosyal adalet: Temel haklardan ve korumadan eşit yararlanma açısından sosyal adalet LGBTT’lerle çalışmada önemli bir çerçeve sunmakta ve bu grubun karşılaştığı sosyal eşitsizliklerin ortadan kaldırılması önemli bir hedef olmak durumundadır.

Ülkemizde yenilerde farkındalığın gelişmeye başladığı alanlardan biridir. 1967 tarihli Mültecilerin Hukuki Statüsüne İlişkin Newyork Protokolü, 1966 tarihli Uluslararası Ekonomik Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleşmesi, 1954 tarihli Vatansız Kişilerin Statüsüne İlişki Sözleşme, 1965 tarihli Her Tür Irk Ayrımcılığına Son Verilmesine İlişkin Sözleşme, 1984 tarihli Cartagena Deklarasyonu, 14 Eylül 1994
tarihli bakanlar kurulu kararı ile yayımlanan Türkiye’ye İltica Eden veya Başka Bir Ülkeye İltica Etmek Üzere Türkiye’den İkamet İzni Talep Eden Münferit Yabancılar ile Topluca Sığınma Amacıyla Sınırlarımıza Gelen Yabancılara ve Olabilecek Nüfus Hareketlerine Uygulanacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik gibi mevzuat unsurlarının şekillendirdiği alanda sosyal çalışma için yeterli bir etkinlik durumu söz konusu değildir. Sosyal çalışmayı etkin kılacak şey bu alandaki mevzuat değişimi ve iltica ve sığınmacılık konularına dair psiko-sosyal desteğe duyulan ihtiyaçtır.

Okul sosyal hizmeti (school social work), tıp, psikiyatri, suçluluk, yaşlılık, engellilik, yoksulluk, eğitim, aile ve çocuk refahı gibi farklı alanlarda geniş bir uygulama alanına sahip olan sosyal hizmet disiplininin özel bir uygulama alanıdır. Okul sosyal hizmeti, öğrencilerin içinde bulundukları gelişim dönemi, aile ve yaşam koşulları nedeniyle yaşadıkları sorunların çözümü, gereksinim duyulan hizmetlerden yararlanmaları ve böylece eğitim etkinliklerini başarı ile sürdürmelerini sağlama gibi hizmetleri yürütmek üzere okullarda yer alan, sosyal çalışmanın önemli uygulama alanlarından birisidir.

Okul ortamında çalışan sosyal çalışmacıların ne tür profesyonel görevleri ve ne tür çalışmaları yürüttükleri ile ilgili bilgiler farklı boyutlarda sınıflandırılabilir (Özbesler ve Duyan, 2009):
• Öğrencinin gereksinimlerini değerlendirme
• Program planlama ve değerlendirme
• Direkt hizmet etme
• Savunuculuk
• Konsültasyon / liyezon
• Koordinasyon ve işbirliği
• Yönetim / organizasyon

Okul ortamında çalışan sosyal çalışmacıların ne tür profesyonel görevleri ve ne tür çalışmaları yürüttükleri ile ilgili bilgiler farklı boyutlarda sınıflandırılabilir (Özbesler ve Duyan, 2009):
• Öğrencinin gereksinimlerini değerlendirme
• Program planlama ve değerlendirme
• Direkt hizmet etme
• Savunuculuk
• Konsültasyon / liyezon
• Koordinasyon ve işbirliği
• Yönetim / organizasyon

Ülkemizde yenilerde farkındalığın gelişmeye başladığı alanlardan biridir. 1967 tarihli Mültecilerin Hukuki Statüsüne İlişkin Newyork Protokolü, 1966 tarihli Uluslararası Ekonomik Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleşmesi, 1954 tarihli Vatansız Kişilerin Statüsüne İlişki Sözleşme, 1965 tarihli Her Tür Irk Ayrımcılığına Son Verilmesine İlişkin Sözleşme, 1984 tarihli Cartagena Deklarasyonu, 14 Eylül 1994
tarihli bakanlar kurulu kararı ile yayımlanan Türkiye’ye İltica Eden veya Başka Bir Ülkeye İltica Etmek Üzere Türkiye’den İkamet İzni Talep Eden Münferit Yabancılar ile Topluca Sığınma Amacıyla Sınırlarımıza Gelen Yabancılara ve Olabilecek Nüfus Hareketlerine Uygulanacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik gibi mevzuat unsurlarının şekillendirdiği alanda sosyal çalışma için yeterli bir etkinlik durumu söz konusu değildir. Sosyal çalışmayı etkin kılacak şey bu alandaki mevzuat değişimi ve iltica ve sığınmacılık konularına dair psiko-sosyal desteğe duyulan ihtiyaçtır.

Ülkemizde sui generis kabilinden lüzumu bulunan bir alandır. Ülkemiz bilhassa depremlerle birlikte acil durum ve krizler karşısında sosyal çalışmacının konumuna ilişkin bir hayli tecrübe edinmiştir. Esasen sosyal hizmet mesleği bir afet ve acil durum çocuğu olarak tarih sahnesine çıkmıştır. İlk modern sosyal hizmet çalışmaları savaş ikliminde neşet etmiştir.

Göçmenlerin, yabancıların çok olduğu yörelerde, yabancılar arasında yoğunlaşan evlilikler dolayısıyla doğan çocukların iki kültür arasında kalmalarını önlemek için çokkültürlü sosyal hizmetler verirler. Amaç bir insanın çokkültürlü boyuta getirilmesi, örneğin çocukların farklı kültürlerde bulunan anne ve babalarıyla aynı anda sorunsuz iletişim kurabilecek düzeye getirilmeleri ve bu farklı kültür ortamında sıkıntısız yaşayarak yaşamdan zevk alabilmelerinin sağlanmasıdır.

Uluslararası sosyal hizmet (internationale Sozialarbeit) boyutunda sosyal çalışmacılar, sosyal çalışma mesleğinin ülkelerinde daha da
gelişmesi için diğer uluslarla, devletlerle ve yabancı uzman elemanlarıla ilişkiler kurarak ve birlikte çalışarak uluslararası sosyal çalışmanın ve uluslararası sosyal hizmetlerin gelişmesine, birbirleriyle karşılıklı – çift taraflı – ilişkilerinin ve iletişimlerinin geliştirilmesine çaba harcarlar. Mesleki çalışma yaptıkları insanların uluslararası ilişkilerinin, iletişimlerinin gelişimesine yardımcı olarak kapasitelerinin gelişmesine yardımcı olurlar. Bu yolla onları aktif ve hareketli kılarlar. Diğer ülkelerdeki sosyal hizmetlerin ve sosyal çalışmaların ülkelerindeki ilgililer tarafından tanınmasına gayret ederler.

Sosyal çalışmadaki teorik yaklaşımlar kabaca şöyle özetlenebilir :
• Problem çözme
• Sistem yaklaşımı
• Güçler perspektifi
• Baskı karşıtı uygulama
• Post modern uygulamalar