SOSYAL HİZMET UYGULAMALARI

Sağlıklı yaşama hakkı tüm dünyada ilk kez, 1948'de kabul edilen İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi'nde (İHEB) (Md. 25) yer almış, daha sonra sırasıyla, Birleşmiş Milletler (BM) Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleşmesinde (Md. 12), 1965'te yürürlüğe giren Avrupa Sosyal Şartı'nda (Md. 11) ve Avrupa Birliği Temel Haklar Bildirgesi'nde (Md.35) çeşitli şekillerde tanımlanmış ve tüm insanların sağlıklı yaşama ve sağlık hizmetlerinden yararlanma hakları güvence altına alınmıştır (Atalay ve Karan, 2012).

Türkiye’de sağlık alanındaki yasal zemin, uluslararası düzeyde onaylanan ve ulusal mevzuata dahil edilen sözleşmeler bağlamında ele alınmakta ve ulusal yasalarımızda yer alan uygulama metinleri ile düzenlenmektedir. Hatırlanacağı üzere, sağlıklı yaşama hakkı tüm dünyada ilk kez, 1948'de kabul edilen İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi'nde yer almış daha sonra diğer uluslararası sözleşmelerle düzenlenmiştir. Türkiye bu sözleşmeyi 1954 yılında onaylamıştır.

Sağlık hizmetlerinin birinci derecede bir devlet görevi olarak ele alınışının başlangıcı Türkiye Büyük Millet Meclisi iledir. Meclis, henüz Cumhuriyet kurulmadan, 2 Mayıs 1920’de kabul ettiği 3 sayılı yasa ile Sıhhiye ve Muavenatı İçtimaiye Vekaleti’ni (Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı) kurarak sağlık ve sosyal hizmetleri ayrı bir bakanlıkça yürütülen asli bir devlet görevi haline getirmiştir (Şimşek, 2012).

1983 yılında gerek sosyal yardımlar alanında yaşanan dağınıklığın giderilmesi gerekse bakıma muhtaç ya da kimsesiz çocuk, yaşlı ve özürlülere yönelik hizmetlerin tek elde toplanması ve hizmetlerin daha verimli sürdürülmesi amacıyla, yeni bir yapılanmaya gidildiği görülmektedir. Bu amaçla kurulan SHÇEK, gerek 1961 gerekse 1982 Anayasasında, “sosyal devlet” olarak tanımlanmış olan Türkiye Cumhuriyeti devletinin, bu görevlerini yerine getirmekten sorumlu bir kurumdur, ancak bu dönemde sağlık alanındaki sosyal çalışma uygulamalarının, giderek gerilediği, sağlık kurumlarında çalışan sosyal çalışmacı sayısının azaldığı ve sosyal hizmet müdahalelerinin kısıtlı hale geldiği dikkati çekmektedir. Bu dönemde, sağlık alanı sosyal çalışma mesleğinin ikincil alanı gibi tanımlanmış ve uygulamalar da buna göre yapılanmıştır.

Sağlık hizmetlerinin sunumunda ülkemizde kademeli bir uygulama bulunmaktadır. Sağlık Bakanlığının planlayıcı ve denetleyici bir üst kurum olarak yer aldığı bu sistem, birinci, ikinci ve üçüncü basamak sağlık hizmeti sunan kurumlar olarak tanımlanmaktadır. Buna göre, sağlık evi, sağlık ocağı, AÇS-AP merkezi, dispanserler, özel ve kamu işyeri hekimlikleri ile özel muayenehanelerde yürütülen hizmetler, birinci basamak sağlık hizmetlerini tanımlamaktadır. Aile hekimliği modeli ile yukarıda sayılan birinci basamak sağlık hizmeti veren kurum/ kuruluşlar kapatılarak her biri yeni tanımlanan Aile Hekimliği modelinde yeniden yapılandırılmıştır. Hizmet içeriği açısından, bunlar temel sağlık hizmetleri kapsamında koruyucu sağlık hizmetlerini sürdürürler. Ayakta ve yataklı tedavi hizmetlerinin sürdürüldüğü, kamu ve özel hastaneler ikinci basamak sağlık kurumları, üniversite hastaneleri, eğitim ve araştırma hastaneleri ise üçüncü basamak sağlık kurumları içerisinde yer almaktadır.

Sağlık hizmetlerinin sunumunda ülkemizde kademeli bir uygulama bulunmaktadır. Sağlık Bakanlığının planlayıcı ve denetleyici bir üst kurum olarak yer aldığı bu sistem, birinci, ikinci ve üçüncü basamak sağlık hizmeti sunan kurumlar olarak tanımlanmaktadır.

Tıbbi sosyal çalışma uygulamalarında temel amaç; hasta, ailesi ve toplum sağlığı için tehlike yaratabilen, hastalıklara neden olan ya da hastaların tedavi ve rehabilitasyon hizmetlerinden en verimli düzeyde yararlanmalarını engelleyen psiko-sosyal problemleri çözümlemektir. Doğası gereği tıbbi sosyal çalışma, sağlık kurumlarının tamamında, tıbbi tedavi aşamasında, kronik hastalıklar ve rehabilitasyon gerektiren hastalıklarda ve halk sağlığı programlarında, tıbbi hizmetlere paralel olarak uygulanabilecek mesleki niteliklere ve gerekliliğe sahiptir. Ülkemizde de, sağlık hizmeti sunulan tüm kurumlarda sosyal hizmetin varlığı ve gerekliliği tanımlanmıştır.

Çalışanların Görevleri başlıklı dördüncü bölüm Madde 46’da, sosyal çalışmacılar da görevlendirilecek personel arasında sayılmış ve görev tanımları yapılmıştır. Buna göre sosyal çalışmacının görevleri şunlardır: a. Hizmet götürülecek bölge ve toplumu tanır, b. Bölgenin sağlık ölçütlerini değerlendirir ve buna göre sorunları ve öncelikleri saptar, c. Toplumda sağlık sorunu yaratan çevresel, sosyal, kültürel, demografik ve ekonomik koşulları saptar, d. Toplumda saptanan sorunların çözümlenmesine katkıda bulunacak kaynakları araştırır, harekete geçirici, verimliliğini arttırıcı ve yeni kaynak oluşumunu sağlayıcı çalışmalar yapar, e. Afet sonrası dönemde sosyal hizmet işlerini yürütür, f. Okul yönetimleri ile işbirliği yaparak destekler g. Bölgesindeki belediye, milli eğitim bakanlığı, sosyal hizmetler ve çocuk esirgeme kurumu gibi diğer kamu kuruluşları ile işbirliği yapar ve bu kurumlara destek verir, h. Toplum kalkınması hizmetlerinde görev almak, i. Görevi ile ilgili kayıt ve formları tutar, j. Sosyal yardıma muhtaç hastaların sosyal yardım kurumlarıyla irtibatını sağlar ve destekler. Sorunların çözümüne katkıda bulunur. k. Hizmet ile ilgili verilen diğer görevleri yapar,

Sağlık örgütlenmesinde sosyal çalışmacıların temel fonksiyonu, müracaatçılara doğrudan veya dolaylı olarak hizmet sunmaktır. Doğrudan verilen hizmetler müracaatçıya sağlanır. Dolaylı hizmetler ise müracaatçıların bir kısmına yardım veya adım yaratmadır. İster doğrudan ister dolaylı olarak olsun, verilen hizmetlerin amacı hasta ve ailesine psiko-sosyal destek sağlamak, hastaları ve ailelerini psikososyal sağlıklarına kavuşturmaktır. Bu içerikte sosyal çalışmacıların mesleklerini yerine getirirken 4 aşamada işlem yaptıkları görülmektedir. Bunlar ardışık aşamalar olmayıp analitik olarak isimlendirilmektedir. 1. Başlangıç 2.Sosyal Çalışma Müdahalesinin Planlanması Aşaması 3.Hizmetin Verilmesi Aşaması 4. Değerlendirme, Sonlandırma ve Takip Aşaması

Sosyal çalışmacıların mesleklerini yerine getirirken 4 aşamada işlem yaptıkları görülmektedir. Bunlar ardışık aşamalar olmayıp analitik olarak isimlendirilmektedir. 1. Başlangıç 2.Sosyal Çalışma Müdahalesinin Planlanması Aşaması 3.Hizmetin Verilmesi Aşaması 4. Değerlendirme, Sonlandırma ve Takip Aşaması

A, B, C ve D seçenekleri hasta hakları ve tıbbi sosyal hizmetler daire başkanlığının görevleri arasında yer almaktadır. Doğru seçenek E seçeneğidir

Tıbbi sosyal hizmet; “hastaneye yatan her hastanın uygulanan tedaviden en etkili şekilde yararlanması amacıyla sosyal hizmet personelince görülecek ekonomik, sosyal, eğitsel ve destekleyici hizmetler yanında, hastanın ailesi ve çevresi ile ilişkilerin düzenlenmesi, hastaneden çıktıktan sonra kişisel ve aile sorunlarının çözümlenmesi gibi hususların tümü” olarak tanımlanmaktadır. Tanıma göre hastanın tedavi sonrası istihdam edilmesi tıbbı sosyal hizmet uygulaması kapsamında sunulan bir hizmet değildir. Doğru cevap D seçeneğidir.