ADALET ALANINDA SOSYAL HİZMET UYGULAMALARI

Dinamik etkileşimlerle ilgili olan ekolojik perspektif, bireyin yaşadığı sorunları sistemlerin fonksiyonel olmayan etkileşimiyle açıklamaktadır.

Güçlendirme yaklaşımı sosyal hizmet ve diğer disiplinlerden (sağlık, topluluk psikolojisi vb.) ortaya çıkmıştır. Bireylerin, ailelerin, grupların ya da toplulukların güç kazanabilmesi için onları geliştirme çabasındadır. Güçlendirme yaklaşımı ile “problem” kavramı yerini “meydan okuma” kavramına bırakmıştır . Böylece çocuğun suç davranışı, içinde yaşadığı sisteme (mikro, mezzo ve makro sistemler) bir meydan okuma olarak kabul edilmektedir. Çocuk suçluluğu olgusunu böyle bir bakış açısıyla açıklamak, odağı, çocuk ve çocuğun patolojisi yerine, çocuğun içinde bulunduğu sistemlere getirmektedir.

Ekosistem perspektifi temelinde çocuğun suç davranışını tartışmak, çocuğun farklı düzeylerde sistemlerin etkileşimi sonucunda suça yöneldiğini ortaya koyar. Çocuğu suç davranışına iten bu sistemler, mikro, mezzo ve makro düzeylerde alınmıştır.

Çocukların güçlendirilmesinde üç önemli boyut bulunmaktadır: Birinci boyut, çocuğun doğal ortamından yani ailesinden ve bulunduğu çevreden koparılmaması, tüm çalışmalarda bu kaynakların kullanılmasıdır. İkincisi, çocuğun yaşına ve kapasitesine uygun olarak kararlara katılmasıdır. Üçüncüsü ise toplumda çocuğa geniş bir yelpazede kaynaklar, fırsatlar sunabilecek politika ve uygulamanın olmasıdır.

Özellikle ergenlerle yapılan çalışmalarda güçlendirme sürecinin temel iki hedefi vardır: Birincisi, içsel kontrolü kolaylaştırmak ve dışarının yani çevrenin sorumluluğunu fark etmesini sağlamaktır. İkincisi ise, ergenlere ebeveynlerinin yaşadıkları problemlerin veya seçimlerinin onların kendi sorun ve seçimleri olarak algılamamalarını sağlamaktır. Gençlerle çalışmaya başlamadan önce meslek elemanı gencin kültürü, alt kültürü ve özellikle güçsüzlüğün nasıl deneyim edildiğinin farkında olmalıdır.

Sosyal inceleme raporları, çocuğun ihtiyaç duyduğu müdahaleyi vurgulamasının yanında, çocuğun toplumla bütünleşmesi amacıyla, çocuk mahkemesi ve toplumdaki diğer sistemler arasında köprü oluşturan sosyo-legal dokümanlardır.

Denetim raporları, SİR’lerden farklı çocuğun bireysel özellikleri yanında çevresel özelliklerinin değerlendirilerek ihtiyacına göre hazırlanan müdahale planının uygulanmasını içermektedir.

Gözetim raporları, çocuğun ihtiyaç duyduğu hizmet ve programlar açısından toplumu uyarıcı ve topluma kendi sorumluluğunu hatırlatan raporlardır.

Suça yönelen çocuklarla çalışmada güçlendirme yaklaşımını temel alan bir uygulama, klasik “problem çözme” süreci yerine, kendine özgü aşamaları içeren bir süreci içermektedir. Bu yaklaşım diyalog, keşif ve gelişme aşamalarını üretmektedir.

Çocukla demokratik bir ilişki kurmayı hedefleyen partnerlik oluşturma, çocuğun içinde yaşadığı sistemlerde ne tür meydan okumaları olduğunu birlikte tanımlama ve çocukla birlikte onun özgürleşmesini sağlayacak yolları belirlemedir.

Samimiyet, kabul ve saygı duyma, güven, empati ve kültürel duyarlılık.

Çocukla eşit ilişki kurmak, hakları ve ayrıcalıkları garanti altına almayı hedefler. Çocuklar;
• Onur ve saygıya dayalı muamele görme hakkı,
• Gizlilik ilkesi,
• Değişim sürecine katılım hakkı,
• Kültürel duyarlılığı olan bir ilişki hakkı,
• Toplumsal kaynakların eşit paylaşımı için mücadele etme hakkı,
• Bilgi toplama ve analiz etmeye katılım hakkı,
• Kendi hedeflerini oluşturma hakkı,
• Meslek elemanının istediği şeye direnç gösterme hakkı,
• Alternatif müdahale biçimleri arasından seçim yapma hakkı,
• Değerlendirme sürecinde işbirliği yapma hakkına sahiptir.

Geleceğe yönelme, meslek elemanının geçmişte çocuğun yaptığı yanlışlar üzerinde durmasına engel olur. Böylece çocukla birlikte hedeflerin ne olduğu, bu hedeflere ulaşmak için kaynakların olup olmadığı ve bunun için ne tür mücadeleler verilmesi gerektiği açık bir biçimde tartışılır.

Çocuğun gereksinimlerinin ne olduğu ve içinde bulunduğu çevrenin ona sunmaya hazır olduğu kaynaklar arasındaki boşluklar tespit edilerek; çocuğun kendi yetersizliklerinin değil çevrenin onun ihtiyaçlarına uygun bir biçimde hazırlanmadığının fark edilmesi sağlanır. Böyle bir farkındalık çocuk ve meslek elemanına birlikte verecekleri mücadelenin ve olası çözüm yollarının ne olduğunu belirlemeye yarayacaktır.

Burada, uygulayıcı ve çocuklar çalışmalarını birlikte belirli bir amaç doğrultusunda yönlendirirler. Yönün somut anlamı, çözümleri yapılandırmada hangi kaynakların ve güçlerin yararlı olacağını belirlemekle ilgilidir. Çocuklar koşullarını tanımlarken ve sonuçlarını araştırırken, meslek elemanı hemen müdahaleyi gerektiren acil bir durumun olup olmadığı üzerinde durmaktadır.

Bu aşama boyunca, müracaatçılar ve çocuklar içinde bulunulan durumu değerlendirmeye (assesment), çözümler için gerekli kaynakları sistematik bir biçimde araştırmaya devam etmektedir. Bu kaynaklar, çocukların sahip olduklarının yanı sıra sosyal ve fiziksel çevrede de bulunabilirler. Bir partner olarak meslek elemanları ve çocuklar çalışırken toplanan bilgileri analiz ederler ve değişme için plan geliştirirler. Bu aşamada müracaatçı ve uygulayıcılar amaçları belirlemek ve değişme konusunda anlaşma yapmak için kişisel ve kurumsal kaynak sistemlerini araştırırlar.

Bu süreç, çocukların güçlerinin, değişimin köşe taşlarını oluşturduğunu kabul etmektedir. Meslek elemanları, çocuklarla “nelerin çalışırken, nelerin çalışmadığı” konusunu tartışmak için görüştüklerinde, olumlu bir atmosfer yaratırlar ve başaracaklarına ilişkin beklentilerini iletirler. Çocukları dinleme, onların meydan okumalarını işitmeyi sağlayacaktır. Bu meydan okumalar yoluyla meslek elemanı, çocukların kişiler arası ilişkilerdeki güçlerinin yanı sıra onların yeteneklerini (abilities), kaynaklarını ve yaratıcılıklarını keşfetmelerine de yardımcı olacaktır. Mesleki ilişki sürecinde çocuklar bir partner olarak yer aldığı ve başarıya ulaşmak için gereksinme duydukları yetenek ve kaynaklara sahip olduklarını deneyim ettikleri için kendilerini güçlü hissederler.

Bu süreçte kaynakları araştırmada kullanılan değerlendirme araçları olarak sosyal öyküler, genogramlar, ekolojik harita ve biyografiden yararlanılabilir.

Çocuk ve ailesinin sosyal işlevselliği ve tarihi hakkında toplanan bilgiyi içerir. Bunun için doldurulacak formlar kadar detaylı yaşam öyküleri raporları da kullanılabilir. Bu değerlendirme aracında müracaatçı sistemi, müracaatçının ihtiyaçları, ilgileri ve problemleri ve müracaatçının güçlü yanları ve sınırlılıkları hakkında bilgi yer alır.

Ailenin kronolojik tarihçesini gösteren şematik diyagramlardır.

Çocuğun içinde bulunduğu sistemlerle ilişkisinin nasıl olduğunu gösteren bir grafiktir.

Biyografi, tüm yaşam öyküsünü, tüm boyutlarıyla ya da bir noktasıyla içeren dokümandır.

Gelişim aşaması, kaynakları harekete geçirme, ittifak yaratma, olanakları genişletme, başarıyı kabul etme, kazanımları bütünleştirme alt aşamalarından oluşmaktadır.

1. Sosyal çalışmacılar çalıştıkları bireyi sosyal çevresi ile birlikte anlamaya çalışmalıdır.
2. Bireyin gereksinimlerine göre tıp doktoru, avukat, psikolog gibi farklı meslek elemanları ile birlikte çalışmayı koordine etmelidir.
3. Sosyal çalışmacılar tutuklu/hükümlülerin yeniden toplumla bütünleşmelerini hedefleyerek toplum kaynaklarını etkili bir biçimde kullanabilmelidirler.
4. Sosyal çalışmacılar tutuklu ve hükümlülerle bireysel çalışma yapabildikleri gibi ortak bir amaç doğrultusunda örneğin öfke kontrolünü öğrenme konusunda grup çalışmaları yapmalıdırlar. Tutuklu/hükümlülerle krize müdahale, yaşam amaçları oluşturma, sınırları öğrenme konularında çalışmalar yapmaktadırlar.