AİLE ÇALIŞMA VE SOSYAL HİZMETLER BAKANLIĞI VE SOSYAL HİZMET UYGULAMALARI

Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, 08.06.2011 tarih ve 27958 Mükerrer sayı ile Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 633 sayılı Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile kurulmuştur.

ALO 183 Aile, Kadın, Çocuk ve Özürlü Danışma Hattı Bakanlık çatısı altında oluşan genel müdürlüklerin hizmetlerini kapsayan bir uygulama olarak ALO 183 Aile, Kadın, Çocuk ve Özürlü Danışma Hattına değinmek gerekir. Özürlü, istismara uğrayan veya uğrama riski taşıyan ve desteğe gereksinimi olan kadınlara ve çocuklara yönelik psikolojik, hukuki ve ekonomik alanda danışmanlık ve rehberlik hizmetleri sunmak ve yararlanabilecekleri sosyal hizmet kuruluşları konusunda bilgilendirerek gereksinim duydukları hizmet türüne en kısa zamanda ulaşmalarını sağlamak amacının gerçekleştirilmesi, kadın ve çocuğa yönelik istismarın önlenmesi, kadınların toplumda statülerinin yükseltilmesi, çocukların yüksek yararının gözetilmesi hedefine ulaşılabilmesi için ücretsiz hizmet veren bir hattır.

Çalışma şekli: Çağrı yapan herkes dinlenilerek, ihtiyaç duyduğu hizmet türü tespit edilmekte, kurumun hizmetleriyle ilgili danışmanlık ve rehberlik hizmetleri sunulmakta, mevcut veri kayıtları, internet vb. taranarak kurum dışında hizmet alabileceği birimlerin iletişim bilgileri verilmektedir. 25.01.2007 tarihinden itibaren yapılan görüşmeler kayıt altına alınmaktadır. 7 gün 24 saat esasına göre üçer kişilik dört vardiya ekibi ile 81 ilden yapılan telefon çağrılarına cevap verilmektedir. Bu çağrılar içerisinde acil müdahaleyi gerektiren vakalar da bulunmaktadır. Bu vakalarda ilgili, o ildeki Emniyet, Jandarma ve Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlüğünde görevli acil müdahale ekip sorumlusu ile irtibata geçilmektedir.

Aile, kişiyle toplum arasındaki bağı kuran ve toplum yaşamının devamını sağlayan en temel sosyal kurumlardan birisidir. Çocukların bakımı, yetiştirilmeleri ve toplum yaşamına hazırlanmaları aile içinde gerçekleşmekte, bireylerin aile ile ilişkileri yaşamları boyunca sürmektedir. Dolayısıyla, toplumun bireye yaklaşımı salt kendisi üzerinden doğrudan olmamakta, aynı zamanda bireyin üyesi olduğu ailesi aracılığıyla, dolaylı olmaktadır. Buna dayanarak devletin birey ve aile için sunduğu destek ve hizmetler aslında “aile içindeki bireyi” muhatap almaktadır. Anayasanın 41. maddesi “Aile, Türk toplumunun temelidir ve eşler arasında eşitliğe dayanır. Devlet, ailenin huzur ve refahı ile özellikle ananın ve çocukların korunması ve aile planlamasının öğretimi ile uygulanmasını sağlamak için gerekli tedbirleri alır, teşkilatı kurar” diyerek hükümetlere ailelerle ilgili politika geliştirme ve uygulama sorumluluğu yüklemektedir. Bununla birlikte 61. Hükümet programında; “Yeni kurulan Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı ile bir taraftan kaynaklar daha etkili kullanılırken, diğer taraftan sosyal destek sisteminde daha adil bir yapı oluşturulacaktır. Bu doğrultuda sosyal destek ve hizmet alanında sağlık, istihdam ve eğitim hizmetleriyle birlikte “Aile Sosyal Destek Programı” (ASDEP) modeli çerçevesinde hane odaklı bir sisteme geçilmesi istenmektedir. Aile bütünlüğünün korunması, güçlü ve mutlu aileler için "aileye, aile içinde destek" verilerek özel ilgi bekleyen ailelere ulaşabilecek "Aile Sosyal Destek Programı"nı (ASDEP) hayata geçirilmesi arzu edilmektedir. Bu program kapsamında aile sosyal destek görevlileri, “haneye ve kişiye özel” hizmet sunulmasını sağlamakta ve bu sayede her ailenin ihtiyaç durumuna göre farklı sosyal destek programları uygulamaktadır. Programın pilot uygulaması hâlihazırda Kırıkkale ve Karabük illerinde gerçekleştirilmektedir.

Bakanlığın öncelikli hedefi, ihtiyaç sahiplerinin talepleri doğrultusunda, kreş ve gündüz bakımevi hizmeti kapsamında, 0-6 yaş grubundaki çocukların bakımlarını gerçekleştirmek, bedensel ve ruhsal sağlıklarını korumak, geliştirmek ve bu çocuklara temel değer ve alışkanlıkları kazandırmaktır. Bununla birlikte, Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından, aile eğitim programı yürütülmektedir. Aile eğitim programı, ülkemizde sağlıklı, mutlu ve müreffeh ailelerin oluşması için ailelerin; sağlık, eğitim, hukuk, iktisat ve medya alanlarındaki hizmetlerden daha etkili biçimde yararlanmalarına, aile içi süreçlerini işlevselleştirerek aile yaşam kalitesini artmasına, sahip olduğu her türlü kaynağı etkili bir şekilde yönetmelerine ve karşılaşabilecekleri çeşitli risklere yönelik önlemler almalarına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır.

Aile danışma hizmetleri, aile danışma merkezleri aracılığıyla yürütülmektedir. Aile danışma merkezleri; toplumun ve ailenin gelişmesi için bireylerin katılımcı, üretken, kendine yeterli hale gelmesi, ailelerin ekonomik, toplumsal, kültürel ve psikolojik sorunlarla baş edebilmesi için korunması, desteklenmesi ve güçlenmesi amacıyla oluşturulan merkezlerdir. Aile danışma merkezlerinde; aile hayatının geliştirilmesi ve güçlendirilmesi yoluyla aile bireylerinin refahı, mutluluğu ve bütünlüğünün sağlanması, uyumlu aile ilişkilerine katkıda bulunulması, aile üyelerinin kişiliklerinin sağlıklı biçimde gelişmesi, aileyi bir arada tutan bağların kuvvetlendirilmesi, birey olma potansiyellerinin güçlendirilmesi, toplumsal yaşama uyumlarının sağlanması, sağlıklı çocuklar yetiştirme bilgi ve becerilerinin geliştirilmesi ile aile sisteminde özgürlük, sorumluluk ve toplumsal
değerler arasında bir denge sağlanması yoluyla aile bütünlüğünün güçlendirilmesi ya da ortaya çıkabilecek olumsuz sonuçların aile bireylerine verebileceği zararların en aza indirgenmesi amaçlanmaktadır. Bu kapsamda, aile danışma merkezlerinde anne ve babaların çocuklarına yönelik olumlu davranış ve tutumları öğrenmeleri, çocuklarıyla iletişim kurma becerilerini geliştirmeleri, çocuk sağlığı ve beslenmesi konusunda bilgilenmeleri amacıyla Benim Ailem (0-6 yaş) ,7-19 Yaş Aile Eğitimi, Baba Destek Eğitimi (BADEP), Anne-Çocuk Eğitim (AÇEP) Programları uygulanmaktadır. Türkiye’de Bakanlığa bağlı 48 aile danışma merkezi bulunmakta olup, Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğüne bağlı olarak hizmetlerini yürütmektedir.

Sosyal yardım başvurusu yapan vatandaşların muhtaçlıklarını ve kişisel verilerini merkezi veri tabanlarından temin/tespit etme, mükerrer yardımların önlenmesine yönelik olarak kurumlararası online veri paylaşımını sağlama amacıyla Sosyal Yardımlar Genel Müdürlüğü tarafından hayata geçirilmiş bir e-devlet uygulamasıdır.

TÜBİTAK ile işbirliği halinde yürütülen projenin amacı sosyal yardımlar alanında ortak veri tabanı oluşturma, Sosyal Yardımlar Genel Müdürlüğü ve Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarının tüm iş ve işlemlerini elektronik ortama aktarma, kamu kurumları tarafından verilen tüm sosyal yardımları merkezi veri tabanında tutma ve sivil toplum kuruluşları ve yerel yönetimler ile veri alışverişi yapmaktır.

Kadın konukevleri; fiziksel, cinsel, duygusal ve/veya ekonomik şiddete uğrayan ya da bu riski taşıyan kadınların, çocukları ile birlikte şiddetten uzak, kendilerini güven içinde hissedebilecekleri, gereksinim duydukları hizmetleri belirlenmiş bir zaman süresince alabilecekleri yatılı sosyal hizmet kuruluşlarıdır. Kadın konukevlerinden; eşlerarası anlaşmazlıklar nedeniyle evini terk eden ya da eşleri tarafından terk edilen ve bu sebeple yardıma ihtiyaç duyan kadınlar, fiziksel, cinsel, duygusal ve ekonomik şiddete uğrayan kadınlar, boşanma ya da eşin ölümü nedeniyle ekonomik ve sosyal yoksunluk içine düşmüş kadınlar, istenmeyen evliliklere zorlanan kadınlar, evlilik dışı hamile ya da çocuk sahibi olan ve bu nedenle ailesi tarafından kabul edilmeyen kadınlar, daha önce uyuşturucu, alkol bağımlılığı olup, bu konuda tedavi görmüş ve alışkanlıklarını terk etmiş kadınlar, cezaevinden yeni çıkmış olup, yardım ve desteğe ihtiyacı olan kadınlar ile kontrolleri dışında oluşan çevre koşulları nedeniyle ekonomik ve sosyal yoksunluk içine düşmüş kadınlar yararlanmaktadır.

Kadın konukevlerinde; kadınların durumlarının, aileleri ya da eşleri ile olan anlaşmazlıklarının incelenmesi ve sorunlarının giderilmesine yönelik mesleki çalışmalar yapılmaktadır. Bu çalışmaların amacı şu şekildedir: • Şiddete uğrayan kadınlarda şiddet sonucu ortaya çıkan umutsuzluk, değersizlik, suçluluk, utanç ve korku gibi duyguların aşılması, özgüven ve özsaygının yeniden yapılanması, yeni yaşam seçeneklerini sağlıklı biçimde belirleyebilmeleri yönünde psikolojik destek sağlanması • Barolar ile işbirliği yapılarak hukuksal rehberlik ve danışmanlık sağlanması • Kendilerine yeterli olabilecekleri bir iş ve meslek edindirmelerinde gerekli önlemlerin alınması, (Bu çalışmalar kapsamında; kadınların daha kolay ve daha iyi işler bulabilmeleri ve sosyoekonomik düzeylerinin yükseltilmesine yönelik yaygın eğitim, işgücü eğitimi ve benzeri eğitim olanakları sağlayan kurum ve kuruluşlardan haberdar edilerek yönlendirilmeleri ve gerekli görülen kamu ve sivil toplum kuruluşları ile işbirliği sağlanması yer almaktadır)
• Aile veya eşle bir araya gelmeyi tercih etmeleri durumunda, il müdürlükleri, aile danışma merkezleri ve toplum merkezleri işbirliği de sağlanarak, ailenin şiddet içermeyen bir ortam haline gelmesi ve çocukların şiddetten uzak, sağlıklı bir ortamda yetişmesi için aile ilişkilerinin sağlıklı sürdürülmesinin sağlanması ve izleme faaliyetlerinin sürdürülmesi • Bu çalışmaların yanı sıra ortaya çıkabilecek değişik sorunlar karşısında dinamik bir yaklaşımla şiddet kurbanlarına gereken tüm hizmetlerin çok disiplinli ekip çalışması anlayışıyla sunulmasıdır.

Çocuk evleri hizmeti; Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü Bakım Hizmetleri Daire Başkanlığı koordinesinde yürütülmektedir.

Sevgi evleri; koğuş tipi kuruluş bakımı yerine daha küçük birimlerde, aile ortamına benzer yapı ve ilişki sistemi içerisinde 10-12 çocuğun kalabileceği, site içerisinde müstakil binalardan oluşmaktadır. Ev ortamı şeklinde düzenlenmiş olan sevgi evlerinde, az sayıda personel ile sürekli ve değişmeyen hizmetin sunulması, çocuklara temel güven duygusunun kazandırılması ve geliştirilmesi amaçlanmaktadır. Sevgi evleri hizmeti; Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü Bakım Hizmetleri Daire Başkanlığı koordinesinde yürütülmektedir.

• Korunma altındaki bir çocuğun evlat edinilmesi

• Kişilerarası anlaşma ile evlat edinme

(Bu grupta yer alan evlat edinmelerde de başvuru koşulları aynen geçerlidir. Aile Mahkemesine, bulunmadığı durumlarda Asliye Hukuk Mahkemesine başvurmalıdır. Medeni Kanunun 316. maddesi gereği, ilgili mahkeme hakimince taraflar hakkında araştırma yapılması istenmektedir. Tarafların yurt içinde yaşaması halinde bu istek Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlüğünce yerine getirilmektedir. Ancak, taraflardan birinin yurt dışında olması halinde, evlat edinecek ailenin öncelikle bulunduğu ülkenin yetkili birimine başvurması gerekmektedir. Yurt dışı bağlantılı işlemler Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir. Yapılan araştırmada oluşan kanaat ve rapor evlat edinme mevzuatı kapsamında hazırlanarak ilgili mahkeme hakiminin takdirine sunulmaktadır).

Küçüğün, evlât edinen tarafından en az bir yıl süreyle bakılmış ve eğitilmiş olması, • Evlât edinmenin her halde küçüğün yararına bulunması ve evlât edinenin diğer çocuklarının yararlarının, hakkaniyete aykırı bir biçimde zedelenmemesi,

• Evlât edinecek kişi veya eşlerin, evlât edinilenden en az onsekiz yaş büyük olması,

• Evlat edinen ile edinilen arasında en fazla 40 yaş fark olması,

• Ayırt etme gücüne sahip olan küçüğün rızasının alınması,

• 22.11.2001 tarihli ve 4721 sayılı Türk Medenî Kanununun 311. ve 312. maddelerinde yer alan hükümler hariç, 309. maddesinde belirtilen şekilde küçüğün ana ve babasının rızasının bulunması,

• Küçüğün vesayet altında olması halinde, Türk Medenî Kanununun 397. maddesinde öngörülen vesayet dairelerinin izninin alınmış olması,

• Eşlerin en az beş yıldan beri evli olmaları veya her ikisinin de otuz yaşını doldurmuş bulunmaları koşulları aranır.

Evlât edinmek isteyen ve evli olmayan kişinin otuz yaşını doldurmuş bulunması koşulu aranır.

Evli olmayanlar birlikte evlat edinemezler.

Ülkelerarası kapsamda yer alan dosyalar Lahey Ülkelerarası Evlat Edinme Sözleşmesi gereği değerlendirilmektedir. Sözleşme gereği küçük ancak kendi ülkesinde evlat edindirilemediği takdirde ülkelerarası bir evlat edinme söz konusu olabilmektedir. Ülkemizde evlat edinmek üzere ailelerin sırada beklemesi nedeniyle bu kapsamda genellikle süreğen sağlık sorunları, engelleri ve bebek grubunun dışında 5 yaş ve üzeri olup genellikle erkek ya da kardeşleri olan çocuklar yer almaktadır. Ülkemizde ikamet eden ve aynı zamanda bir başka ülkenin vatandaşlık hakkına sahip olan ya da Türk vatandaşı ile evli olan yabancı ülke vatandaşları hakkında evlat edinmenin vatandaşı olunan ülkede tanınıp tanınmayacağına ilişkin olarak Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından ülkelerarası işlem gerçekleştirilmektedir. Türkiye’de ikamet eden yabancı ülke vatandaşlarının sabıkaları olmadığını gösterir belgelerinin vatandaşı oldukları ülkeden kendileri tarafından temin edilmesi gerekmektedir. Ülkelerarası Merkezi Makamları ile işlem başlatılacak vaka dosyalarında; bu ilke ile süren iletişimin detaylarına ve iletişim bilgilerine yer verilmesi gerekmektedir.

Koruyucu aile yanına yerleştirilen çocuklar;

• Öz ailesi bulunan,

• Öz ailesince bir süre için bakılamayan,

• Çeşitli nedenlerle evlat edindirilme şansını tümüyle yitirmiş olan,

• Kız ya da erkek,

• Sağlıklı ya da özürlü,

• Tek ya da kardeş olup,

• Koruyucu aile yanına yerleştirilmeye uygun olduğu sosyal çalışmacı tarafından belirlenmiş çocuklardır.

Bu yasal çerçevede, haklarında korunma kararı alınmış çocuklar, öz ailelerinden izin alınması gerekmeksizin uygun kuruluşlara ya da koruyucu aileler yanına yerleştirilebilmektedir.

• TC vatandaşı

• Evli ya da bekâr

• Sürekli Türkiye’de ikamet eden

• İlkokul mezunu

• Çocuklu ya da çocuksuz

• 25-50 yaşları arasında

• Çocuğun öz anne-babası ya da vasisi olmayan kişiler koruyucu aile olabilmektedir.

• Ekonomik gücü yeterli olmayan ailelerin çocukları

• Ekonomik gücü yeterli olmayan, anne ve babası ölü olup, bir yakını tarafından bakılan çocuklar

• Ekonomik gücü yeterli olmayan tek ebeveyni ile yaşayan çocuklar

• Kadın Konukevlerinde bulunan kadınların çocukları

• (Mülga) Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumunda korunma altında bulunan çocuklar • Şehit ve malûl gazi çocukları

• Ekonomik gücü yeterli olmayan özürlü ebeveyni olan çocuklar

1. 60 yaş ve üzeri yaşlarda olmak

2. Kendi gereksinimlerini karşılamasını engelleyici bir rahatsızlığı bulunmamak, yeme, içme, banyo, tuvalet ve bunun gibi günlük yaşam etkinliklerini bağımsız olarak yapabilecek durumda olmak

3. Ruh sağlığı yerinde olmak

4. Bulaşıcı hastalığı olmamak

5. Uyuşturucu madde ya da alkol bağımlısı olmamak

6. Sosyal ve/veya ekonomik yoksunluk içinde bulunduğu sosyal inceleme raporu ile saptanmış olmak