SOSYAL ÇALIŞMA YÖNLERİ

Sosyal çalışmayı herhangi bir sosyal etkinlikten ayıran dört temel özelliği vardır: Sürekli olması, Kurumsal olması, Hak temelli olması ve meslek olmasıdır.

Sosyal çalışmayı diğer sosyal faaliyetlerden meslek olmasından ötürü ayıran üç unsur vardır. Bunlar; mesleki etik dahilinde yapılması, mesleki bilgi ve beceri dahilinde uygulanması ve sosyal çalışmacının yaşamına yön vermesidir.

Sözcük olarak müracaatçının başvuran kimse, başvuru sahibi, yani, bir sosyal sorunu olduğu için sosyal çalışmacıya başvuran kişi anlamına gelmektedir.

Müracaatçı sistemi (client system), müracaatçı ve onun çevresinde müracaatçının sorununu ya da sorunun çözümünü etkileyen ve bunlardan etkilenen etkileşimli aktörlerden oluşan sisteme verilen addır.

Sosyal çalışma müdahalesinde sosyal çalışmacı, ilişkilere, kişinin içsel çatışmalarına, gruplara, topluluklara müdahale eder. Sosyal çalışmada müdahale tıpta doktorun müdahalesi neyse odur. Sosyal çalışma müdahalesi kavramı “iyileştirmeyi” içerir ve sosyal çalışmacının yaptığı psikoterapi, savunuculuk, arabuluculuk, vaka yönetimi, grupla çalışma, toplulukla çalışma gibi tüm mesleki etkinlikleri içerir

Yöntem bir işi nasıl yaptığımızı açıklar. Yöntem doğru bir yere ulaşmak için seçilen ve güdülen yoldur. Bir işi hangi yöntemle yaptığınız gideceğiniz hedefe doğru ulaşabilmeniz ya da ulaşamamanız demektir.

Sosyal çalışma uygulamasında yöntemler 1980’lerin sonuna kadar üçe ayrılıyordu: Bireyle çalışma, grupla çalışma, toplulukla çalışma (Toplulukla çalışmanın İngilizcesi community work’tur. Community topluluk demektir. Buna Türkiye’de sosyal çalışma bilgisinin ABD’den ilk ithal döneminde [1961’den 1980’lere kadar] toplum organizasyonu ya da toplum örgütlenmesi ve toplum kalkınması deniyordu. Çünkü ABD’de de o tarihlere kadar böyle kullanılıyordu. 1980’lerden sonra tam karşılamayan bir çeviriyle buna toplumla çalışma denildi. Bugün Türkiye’de toplumla çalışma community work karşılığında kullanılmaktadır). Ancak daha sonraları, özellikle Alman ekolü içinde bu durum değişmiş, mikro, mezzo ve makro uygulamalar terimleri kullanılmaya başlanmıştır.

Klasik yöntemler arasında üç yöntem daha vardır ve bunlar, üç temel klasik yöntemin dışında ek yöntemler ya da yan yöntemler olarak ayrı bir kategoride ele alınırlar. Bunlar sosyal hizmet araştırması, sosyal hizmet yönetimi ve sosyal eylemdir. Sosyal hizmet araştırması sosyal çalışma mesleğinin yaptığı çalışmalar kapsamında gerekli gördüğü zaman yaptığı bilimsel araştırmadır. Sosyal hizmet yönetimi, verilen sosyal hizmetlerin kamu düzeyinden kuruluş düzeyine kadar her boyutta yönetimidir ve kendine özgü özellikler taşır. Sosyal hizmet yönetimi sosyal çalışmacının yönetime doğrudan katılımı ya da bu yönetime verdiği katkıdır. Sosyal eylem mezzo ya da makro düzeyde müdahaleler içinde kullanılan bir yöntemdir. Yerel topluluğu örgütleyip sorunları üzerinde bilinçlendirerek yerel ya da ulusal düzeyde yönetimleri bu soruna duyarlı kılma amacı taşır. Yerel topluluğun ya da kurumsal sorunların giderilmesi yönünde ortak akıl ve eylem oluşturur. Sosyal eylem muhalefet etmek değil, bir mezzo ya da makro sorunun çözülmesi için ilgilileri harekete geçirmek demektir.

Mikro müdahale: Birey, aile, grup ile doğrudan yapılan sosyal çalışmadır. Değişim yaratılmak istenen ve müdahale edilen şey esasen bireyin ya da birey grubunun ilişkileri ile ilgilidir. Pratikte birçok sosyal çalışmacı mikro odağında çalışmaktadır.

Mezzo müdahale, kurum odaklı çalışmadır. Mezzo müdahale, Birey-kurum, Kurum-kurum ve Kurum-topluluk arası ilişkilere odaklanır.

Bireyler ve kurumlar arasındaki ilişki kurma ve bu ilişkilere müdahale etme demektir. Örneğin, bireylerin kurumlara yönlendirilmesi ve bireylere kurumlardan kaynak aktarılması birey-kurum bazında mezzo müdahaledir.

Kurum-kurum bazında mezzo müdahale, kurumlararası ilişkileri kurma ve bu ilişkilere müdahale etmek demektir. Bu müdahalede kurumlararası vaka bazında ya da konu bazında işbirliği ve eşgüdüm sağlanır. Bir sosyal çalışma kurumu ve bakanlık arasındaki ilişkileri yürütmek kurum bazında mezzo müdahaleye örnek olarak verilebilir.

Kurum-topluluk bazında mezzo müdahale, topluluklarla kurumlar arasında ilişki kurma ve bu ilişkilere müdahale etmeyi kapsar. Örneğin bir toplum merkezinin yeni açıldığını düşünelim. Bu merkezin yeni açıldığı bölgede tanıtılması, merkezin sosyal çalışmacılarının topluluk üyeleri ile tanışması, hem topluluğa daha iyi hizmet vermek için topluluğu anlamak, hem de kurumu onlara tanıtmak, topluluk ve kurum arasındaki ilişkilere odaklanan çeşitli etkinliklerde bulunmak, kurum-topluluk bazında mezzo müdahaledir.

Makro müdahale, en kısa tanımıyla sosyal politika odaklı çalışmadır. Belirli bir ihtiyaç grubuna, baskı altındaki bir topluluğa ya da toplumsal soruna dair kamuoyunda farkındalık, sosyal politika geliştirilmesi, hak savunuculuğu, yasal düzenlemelerin yapılmasında savunuculuk yapılması gibi etkinlikler ile sosyal hizmet sisteminin yeniden düzenlenmesine ilişkin etkinlikleri içerir.

Genelci uygulama; Örgütsel yapı içinde çalışma, Eklektik bilgi, Mesleki değerler, Eleştirel düşünme becerisi, Mikro, mezzo ve makro düzeylerde uygulama becerileri, Süpervizyon, Mesleki roller ve Planlı değişme sürecini içerir.

Sosyal çalışmacı müracaatçı ve onun değişim gereksinimini soyutlayarak kuramsal bilgisiyle harmanlar, çözüm yolları, değişim için yol haritaları düşünür. Bu düşüncelerini ve vardığı sonuçları tekrar somuta indirger ve müracaatçıyı arzu edilen değişime ulaşması için neler yapılabileceği konusunda bilgilendirir, olasılıkları onunla birlikte değerlendirir. Somut adımlarla müracaatçının bilgilendirilmesine dayalı onayıyla bir değişim süreci tasarlanır. Daha sonra sosyal çalışmacı bu bilgiyi tekrar bir miktar soyutlar ve kendisi için ve vaka takibi için bir müdahale planı oluşturur. Amaçlar ve planlar zaman içinde uygulanır. Müdahale planının uygulanması boyunca sosyal çalışmacı durumu belirli sıklıklarla değerlendirir. Yani yaşanan süreci soyutlar, kavramsallaştırır, tekrar kuramsal bilgisiyle birleştirir ve devam edip etmemeye ya da bir müdahale planındaki bir sonraki eyleme geçmeye yine müracaatçı ile birlikte karar verir. Bir koldan müdahale planı uygulanır ve bir yandan değerlendirilirken, sonunda arzu edilen değişim yaratıldığında, sonlandırma aşamasına gelinmiştir. Sonlandırma aşamasından sonra yeni durumun kalıcılığını sağlamak açısından izleme süreci devam eder. En sonunda müracaatçı yeni durumuna alıştığında artık müdahale bitmiştir. Bu noktada sosyal çalışmacı, edinmiş olduğu deneyimi tekrar gözden geçirir, soyutlar ve kuramsal bilgisiyle harmanlar ve alana dair yeni bir bilgi üretir.

Bir kişinin sahip olduğu değerleri etkileyen dört faktör vardır. Bunlar;

1. Kişinin kültürel mirası,
2. Kişinin ait olduğu ya da ait olduğunu düşündüğü bireylerin ya da grupların kültürü,
3. Kişisel deneyim,
4. Kişinin insanlar ve insanın doğası hakkındaki genel kanısıdır.

Eleştirel düşünme kişinin bir olgu ya da saptamaya farklı açılardan bakabilme yeteneğidir. Eleştirel düşünce, bilimsel kuşkuculuk, merak ve bilgi ile beslendiği takdirde kişinin ufuklarını açar. Sosyal çalışmada eleştirel düşünce sosyal çalışmacının, yaşadığı topluma, kendi kültürel mirasına, toplumundaki sosyal hizmet sistemine, çalıştığı kuruma, kendisine, iktidar ilişkilerine, yaptığı işe ve edindiği bilgiye eleştirel bakabilmesi demektir.

Sosyal çalışma uygulamasında becerileri dörde ayrılmıştır. Bunlar; bilgi toplama ve değerlendirme, profesyonel benlik kullanımı, birey- grup ve topluluklarla uygulama ve değerlendirmedir.

Mikro beceriler bireyle ilgili ve kişilerarası ilişki kurma becerileridir. Bu becerilerden sık kullanılan bazıları;

1. Dinleme becerisi
2. Sözlü iletişim becerileri
3. Sözsüz iletişim becerileri
4. Empati
5. İçtenlik ve doğal olma
6. Gizlilik, mahremiyete saygı becerisi
7. Profesyonel sıcaklık ve anladığını belli etme becerisi
8. Bireyselleştirme
9. Sessizliktir.

Mezzo beceriler, kurum ve örgütlerle ilgili becerilerdir. Bunlardan bazıları;

1. Rapor yazma
2. Verimli telefon görüşmesi yapabilme
3. Bilgisayar okur yazarlığı ve bilgi teknolojilerini kullanabilme
4. İşyerinde zamanın etkili kullanımı
5. Resmi yazı yazabilmedir.

Makro beceriler, toplum ve organizasyonlarla, örgütlemelerle ilgilidir. Bu becerilerden bazıları;

1. İnsanları plan oluşturmak için harekete geçirme becerisi
2. Planlayıcılara ve politika yapıcılara toplum liderlerine ulaşma becerisi
3. Fon oluşturma becerisi
4. Savunuculuk ve sözcülük yapma becerisi
5. Düzenleme (organizasyon) yapabilme becerisidir.

Süpervizyon meslek elemanlarının birbirlerine sağladığı danışmanlık ve yardımdır. Genelci sosyal çalışmacılar birbirlerine süpervizyon sağladıkları mesleki ilişkiler ve mesleki örgütlenme içinde çalışırlar. Sheafor ve Horejsi’ye göre süpervizyonun ana amacı, sosyal hizmetlerin sunumunu geliştirmek için meslek elemanlarının performansının izlenmesi ve bilgi ve becerilerinin artmasının desteklenmesidir.

Tıpkı diğer meslekler gibi sosyal çalışmanın da mesleki işlev ve rolleri vardır. Bunlar; Arabuluculuk rolü, Savunuculuk rolü, Eğitmenlik rolü, Klinik uzmanlık ve danışmanlık rolü, Vaka yöneticisi rolü, İşyükü yönetimi rolü, Çalışanları geliştirme rolü, Yöneticilik rolü, Değişim Ajanı rolü ve Profesyonellik rolüdür.

Sosyal çalışma ile bir değişim yaratmak için yapılan faaliyetlerin demetine sosyal çalışma müdahalesi ya da planlı değişim süreci denir. Çünkü günlük yaşamdaki değişimin tersine sosyal çalışma ile hedefi olan, o hedefe planlı bir şekilde ilerleyen bir süreç, bir planlı değişim süreci üretilir.

Planlı değişim sürecinin dört farklı aktörü vardır. Bunlar; Değişim ajanı sistemi, Müracaatçı sistemi, Hedef sistem ve Eylem sistemidir.

Planlı değişim sürecinin çeşitli aşamaları vardır. Bunlar; Bilgi toplama, Bilgiyi değerlendirme, Sorunu tanımlama (Mikro, mezzo, makro düzeylerde tanımlama), Müdahale Planı (Mikro, mezzo, makro müdahalenin kurgulanması), Müdahale için açık bir iletişim geliştirme, Müdahale planını uygulama, Sonuçları değerlendirme ve Süreci izleme ve sonlandırmadır.