SOSYAL HİZMET MEVZUATI

İnsan hakları perspektifini yansıtan temel ilkeler çerçevesinde kişilerin sağlık hizmeti alma süreçlerinde sahip oldukları hakların çoğunluğu: • Sağlık Hizmetlerinden Faydalanma Hakkı • Bilgi İsteme • Sağlık Kuruluşunu Seçme ve Değiştirme • Personeli Tanıma, Seçme ve Değiştirme • Öncelik Sırasının Belirlenmesini İsteme • Tıbbi Gereklere Uygun Teşhis, Tedavi ve Bakım • Tıbbi Gereklilikler Dışında Müdahale Yasağı • Ötenazi Yasağı • Tıbbi Özen Gösterilmesi • Sağlık Durumu İle İlgili Bilgi Alma Hakkı • Kayıtları İnceleme • Kayıtların Düzeltilmesini İsteme • Bilgi Vermenin Usulü • Bilgi Verilmesi Caiz Olmayan ve Tedbir Alınması Gereken Haller • Mahremiyete Saygı Gösterilmesi • Rıza Olmaksızın Tıbbi Ameliyeye Tabi Tutulmama • Bilgilerin Gizli Tutulması • Tedaviyi Reddetme ve Durdurma • Küçüğün veya Mahcurun Tıbbi Müdahaleye İştiraki • Alışılmış Olmayan Tedavi Usullerinin Uygulanması • Güvenliğin Sağlanması • Dini Vecibeleri Yerine Getirebilme ve Dini Hizmetlerden Faydalanma • İnsani Değerlere Saygı Gösterilmesi ve Ziyaret • Refakatçi Bulundurma

Hasta evde tedavi planını kabul etmek zorunda değildir. Hasta bakımı açısından sağlık kuruluşu tarafından önerilen tedavi planının kabul edilmemesi durumunda, bu tedavi planının uygulanmamasının yol açabileceği riskler anlatılarak hizmetin kabul edilmediğine ilişkin yazılı beyan istenir.

Evde sağlık hizmeti sunumu  ihtiyacı olan bireylerin muayene, tetkik, tahlil, tedavi, tıbbi bakım ve rehabilitasyonlarının evinde ve aile ortamında sağlanması, bu kişilere ve aile bireylerine sosyal ve psikolojik destek hizmetlerinin bir bütün olarak birlikte verilmesini içermektedir. Maddi destek bu kapsamda değerlendirilmez.

Ülkemizde sağlığın yalnızca bedensel ve zihinsel sorunlar ve hastalıklarla ilgili olmadığı uzmanlar tarafından fark edilmiş ve 1961 yılında Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi Hakkında Kanun yürürlüğe girmiştir. Sosyal hizmet çerçevesi içinde incelediğimiz sağlık mevzuatının ilk kanunudur. 224 sayılı Kanun’un amacı 1. Maddede ifade edilmiştir: “İnsan Hakları Evrensel Beyannamesinde bir hak olarak tanınan sağlık hizmetlerinden faydalanmanın sosyal adalete uygun bir şekilde ifasını sağlamak maksadıyla tababet ve tababetle ilgili hizmetler bu kanun çerçevesinde hazırlanacak bir program dâhilinde sosyalleştirilecektir.” Doğru yanıt B'dir.

Bakanlığın temel görevi; herkesin bedenî, zihnî ve sosyal bakımdan tam bir iyilik hâli içinde hayatını sürdürmesini sağlamaktır. Bu çerçevede Bakanlığın hizmet birimleri arasından  sosyal hizmetle ilgili sorumlulukları olan birim Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü'dür. Doğru yanıt C'dir.

Göç Sağlığı Dairesi Başkanlığı, Ruh Sağlığı Dairesi Başkanlığı, Kronik Hastalıklar ve Yaşlı Sağlığı Daire Başkanlığı, Başkanlığı, Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı sosyal hizmetin çalışma alanına girmektedir. Doğru yanıt D'dir.

Toplumda çeşitli kuruluşlarda ve işyerlerinde çalışanlara yönelik mobbingin önlenmesine yönelik programlar kapsamında farkındalık ve eğitim faaliyetlerini yürütmek, Ruh Sağlığı Programları Daire Başkanlığı'nın görevleri arasındadır. Doğru yanıt C'dir.

Tıbbi ve psikiyatrik sosyal hizmetin hastanelerde gelişmesinde ve uygulanmasında 1983’te yürürlüğe giren Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliği’nin özel bir yeri vardır. Yönetmelik ile hastanelerde sosyal servis adı altında sosyal hizmet birimlerinin ve bu birimlerde görev yapacak olan sosyal hizmet uzmanlarının rol ve sorumlulukları yasal bir çerçeveye kavuşturulmuştur. Doğru yanıt A'dır.

Hastanın yatış işlemlerinin gerçekleştirilmesi ve teşhisin hastaya bildirilmesi doğrudan sosyal hizmet uzmanlarının görevi değilidir. Ancak bazen kritik durumlarda, örneğin kanser teşhisi hastaya bildirilirken ekipte yer alabilir. Doğru yanıt B'dir.

Tıbbi gereklilikler dışında müdahale ve ötenazi yasaktır ve ne şekilde olursa olsun talep edilemez. Doğru yanıt D'dir.

Kanunen zorunlu olan haller dışında ve doğabilecek olumsuz sonuçların sorumluluğu hastaya ait olmak üzere; hasta kendisine uygulanması planlanan veya uygulanmakta olan tedaviyi reddetmek veya durdurulmasını istemek hakkına sahiptir. Tedavinin uygulanmaması hastalığın seyrinin kötüye gitmesine ve hastanın yaşamının tehlikeye girmesine neden olabilir. Oysa hastanın yaşamına son verilmesini isteme hakkı yoktur. Bu durum etik ikileme neden olur. Doğru yanıt C'dir.

Etik Komisyon il sağlık müdür yardımcısı başkanlığında aşağıdaki üyelerden oluşur:
a) Valilikçe görevlendirilecek İl Emniyet Müdür Yardımcısı ya da Kaçakçılık ve Organize Suçlarla Mücadele Şube Müdürü,
b) Naklin yapılacağı hastane haricindeki bir kamu hastanesinden bir tabip,
c) Naklin yapılacağı hastane personelinden olmayan bir psikiyatri uzmanı,
ç) Baro tarafından görevlendirilecek bir avukat,
d) Valilikçe görevlendirilecek bir sosyal hizmet uzmanı

Kurulda yer alacak psikiyatri uzmanı naklin yapılacağı hastaneden olamaz. Doğru yanıt A'dır.

Sosyal çalışmacının mesleğin doğasına özgü görev ve sorumlulukları ise şunlardır:
1) Merkezin sorumlu olduğu bölgedeki hastaların tespit edilmesi ve merkeze kaydını temin etmek için ilgili kurum ve kişilerle irtibat kurar.
2) Hasta ve/veya yakınlarıyla irtibat kurarak merkez hakkında bilgi verir ve merkeze davet eder.
3) Hastaneye yatışı gereken, bakıma muhtaç ya da çalışabilecek duruma gelmiş hastaların; hastane, bakım kurumu, korumalı iş yeri ihtiyacına cevap verebilmek için ilgili kurumlarla irtibat kurar.
4) Damgalama karşıtı çalışmalar için kurumlar arası işbirliğini sağlar ve geliştirir.
5) Hastaları sosyal ve hukuki hakları konusunda bilgilendirir, karşılaştıkları güçlüklerin çözümlenmesinde destek hizmeti verir.
6) Sivil toplum kuruluşları ve diğer kurumlarla ilişkileri sağlar.

Psikoeğitim vermek toplum sağlığı merkezlerinde görev yapan sosyal hizmet uzmanı, psikolog ve hemşirenin ortak görev ve sorumluluklarındandır. Doğru yanıt E'dir.

Ülkemizde sağlığın yalnızca bedensel ve zihinsel sorunlar ve hastalıklarla ilgili olmadığı uzmanlar tarafından fark edilmiş ve 1961 yılında Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi Hakkında Kanun yürürlüğe girmiştir. Sosyal hizmet çerçevesi içinde incelediğimiz sağlık mevzuatının ilk kanunu bu kanundur.

Bu yapılanmanın belirleyici mevzuatı ise 2011’de çıkarılan Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname’dir.

Bu çerçevede Bakanlığın hizmet birimleri aşağıdaki gibi yeniden yapılandırılmıştır:

a) Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü
b) Acil Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü
c) Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü
ç) Sağlık Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü
d) Sağlık Araştırmaları Genel Müdürlüğü
e) Sağlık Yatırımları Genel Müdürlüğü
f) Dış İlişkiler ve Avrupa Birliği Genel Müdürlüğü

g) Hukuk Müşavirliği
ğ) Denetim Hizmetleri Başkanlığı
h) Strateji Geliştirme Başkanlığı
ı) Yönetim Hizmetleri Genel Müdürlüğü
i) Özel Kalem Müdürlüğü
Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü 15/8/2017 tarihli ve 694 sayılı KHK’nin 184 üncü maddesiyle 2017 yalında eklenmiştir.

Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü bünyesinde Kronik Hastalıklar, Yaşlı Sağlığı ve Engelliler Daire Başkanlığı kurulmuştur.

Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü bünyesinde kurulan ve görevleri sosyal hizmetle yakından ilgili olan bir diğer birim ise Ruh Sağlığı Programları Daire Başkanlığıdır. Daire başkanlığının görevleri şunlardır:

a) Ruh sağlığı ile ilgili koruyucu programların geliştirilmesi, çocuk ve ergenleri de kapsamak üzere ruh sağlığının araştırılması ve korunması ile ilgili faaliyetleri planlamak ve koordine etmek.
b) Koruyucu ruh sağlığı hizmetlerinin birinci basamak sağlık hizmetleri ile bütünleştirilmesi ve geliştirilmesine yönelik çalışmaların yürütülmesini sağlamak.
c) Kronik ruhsal bozuklukların birinci basamak ağırlıklı olmak üzere ikinci basamak ve üçüncü basamakta tanı, tedavi ile izlemelerinin ve psikososyal rehabilitasyon programlarının geliştirilmesi için gerekli çalışmalar yapmak.
d) Toplum Temelli Ruh Sağlığı uygulamalarıyla uyumlu hizmetlerin koordinasyonu, çalışacak personele yönelik eğitim modüllerinin hazırlanması ve uygulanması faaliyetlerini yürütmek.

...

Yönetmelik, sağlık kurumlarını işlevlerine göre 5 alt gruba ayırmıştır:
a) İlçe / belde hastanesi:
b) Gün hastanesi:
c) Genel hastaneler:
d) Özel dal hastaneleri:
e) Eğitim ve araştırma hastaneleri.

“Sosyal hizmet uzmanı; Sosyal Hizmetler Akademisi veya muadili fakülte mezunu, kişilerle iyi ilişkiler kurabilecek ve kuruluşlar arasında iletişimi sağlayacak yetenekte sağlık personelidir.

Yönergenin 12. maddesinde sosyal çalışmacının görev ve sorumlulukları ayrıntılı olarak şu şekilde ifade edilmiştir:
a) Mesleki çalışmalarını ilgili mevzuata uygun olarak yürütür.
b) Hastaneden hizmet alan,

1. Kimsesiz, terk ve bakıma muhtaç hastalar,
2. Engelli hastalar,
3. Sağlık güvencesiz hastalar,
4. Yoksul hastalar,
5. Aile içi şiddet mağduru hastalar,
6. İhmal ve istismara uğramış çocuk hastalar,
7. Mülteci ve sığınmacı hastalar,
8. İnsan ticareti mağduru hastalar,
9. Yaşlı, dul ve yetim hastalar,
10. Kronik hastalar,
11. Ruh sağlığı bozulmuş hastalar,
12. Alkol ve madde bağımlısı hastalar,
13. Yabancı uyruklu olup tedaviden yararlanamayan hastalar ve
14. İl dışından gelen hastalar
öncelikli olmak üzere tıbbi sosyal hizmete ihtiyaç duyan hastalar için sosyal hizmet müdahalesini planlar ve uygular.