Sosyal Hizmette Ceza Adalet Mevzuatı

Sosyal hizmet mesleği için en çok ilgi çeken üç bakış açısı; rehabilitasyon, onarıcı adalet ve terapötik hukuk perspektifleridir.

Süreç perspektifine biraz benzeyen adalet perspektifi, ceza adaletine katılan tüm bireylere aynı şekilde davranılmasını vurgulamaktadır. Adalet sisteminin amacına ulaşmak için kullanılan yöntemlerden biri de adli takdir yeterliliğinin azaltılmasıdır. 

Ceza adalet sistemi üzerinde bazı perspektiflerin etkisi büyüktür. Bu bakış açıları suç yasalarının yürürlüğe girmesini, kanun-politika ve uygulamalarını, mahkeme süreci ve cezalandırma reformlarını etkilemiştir. Bu perspektifler:

Suçun kontrolü perspektifi, rehabilitasyon perspektifi, süreç perspektifi, adalet perspektifi, onarıcı adalet perspektifi, intikamcı adalet perspektifi, terapötik hukuk uygulamaları perspektifinden oluşur.

Terapötik hukuk perspektifi; yasanın bireyin duygusal yaşamı ve psikolojik iyi oluşu üzerindeki etkisinin geleneksel olarak dikkate alınmayan alanına bakar. Dikkate alınsa da alınmasa da hukukun psikolojik alanda sonuçları olan sosyal bir güç olduğunu kabul eder. Ayrıca terapötik hukuk perspektifi hukukun terapötik açıdan müthiş iyileştirme potansiyel rolüne inanır ve bu süreci inceler.

Sosyal hizmet uzmanları mesleki görevlerini gerçekleştirirken müracaatçıya sunduğu bakım standartlarının altına düşmesi hâlinde müracaatçıya zarar vermekten sorumlu olduklarından malpraktis (uygulama hataları, yasal çalışma çerçevesinde sorumluluklarını tanımlayan ) yasalarının da farkında olmalıdır.

Suç mağduru ve suça sürüklenen çocukların haklarının ele alan ve uluslararası düzeyde kabul gören bazı belgeler; Çocuk Hakları Sözleşmesi (ÇHS), Çocuk Hakları Bildirisi, Riyad Kuralları ve Çocuk Mahkemelerinin Yönetimi Hakkında Birleşmiş Milletler Asgari Standart Kuralları (Pekin Kuralları), Küçük Suçluluğunun Önlenmesi İçin Birleşmiş Milletler Yönergesi ve Özgürlüğünden Yoksun Bırakılmış Küçüklerin Korunması İçin Birleşmiş Milletler (Havana) Kuralları'dır.

Çocuk mahkemesinin felsefesi dört noktaya dayalıdır:

• Ceza için tek yargı rehabilitasyon olmalıdır.
• Çocuklar olgunlaşmadıkları için onlara yetişkin suçlu gibi davranılmamalıdır.
• Suçlu olduğu kabul edilen çocuklar, genellikle ıslah edici bir kuruma yerleştirilmeleri yerine denetim altına alınmalıdır.
• Çocuklar, onların problemlerini anlayacak bir mahkemeye gönderilmelidir.

Danışmanlık, eğitim, sağlık, bakım, barınma ve bakımından sorumlu kişiye teslim tedbiridir.

Ceza adalet sisteminin karar verme mekanizması ani gelişen olaylar karşısında gerektiğince hızlı çalışamayabilir. Bu nedenle kanun çocuğa yönelik tehlike bulunan durumlarda çocuğun hemen koruma altına alınabilmesi için özel bir mekanizma öngörmüştür. Bunun ismi acil koruma kararıdır.

İsnat edilen suçun cezasının, adli para cezası olması veya hapis cezasının üst sınırı üç aydan fazla ve iki yıla kadar (iki yıl dâhil) hapis cezasını gerektirmesi durumunda, kamu davasının açılmasının ertelenmesi kararı verilmişse beş yıllık erteleme süresi içinde, çocuk işlediği kasıtlı bir suçtan dolayı hapis cezasına mahkum olmadığı takdirde “kovuşturmaya yer olmadığı kararı” verilir.

Çocuk savcısının “kamu davasının açılmasının ertelenmesi kararı”, çocuk hâkiminin onaması koşuluna bağlanmıştır. Hâkim kararını beş gün içinde verir (ÇKK, md.19/2). Kamu davasının açılmasının ertelenmesi kararının kesinleştiği tarihten itibaren, erteleme süresince davaya zamanaşımı işlemez (ÇKK, md.19/3). Çocuk hâkimi tarafından onanan “kamu davasının açılmasının ertelenmesi kararları”, bunlara mahsus bir sisteme kaydedilir.

Ceza sorumluluğunu kaldıran veya azaltan nedenler aşağıda başlıklar hâlinde sıralanmıştır.
• Kanunun hükmü ve amirin emri (TCK M.24)
• Meşru savunma ve zorunluluk hâli (TCK M.25)
• Hakkın kullanılması ve ilgilinin rızası (TCK M.26)
• Sınırın aşılması (TCK M.27)
• Cebir ve şiddet, korkutma ve tehdit (TCK M.28) •
Haksız tahrik (TCK M.29)
• Hata (TCK M.30)
• Yaş küçüklüğü (TCK M.31)
• Akıl hastalığı (TCK M.32)
• Sağır ve dilsizlik (TCK M.33)
• Geçici nedenler, alkol veya uyuşturucu madde etkisinde olma

Eğitim, eğitime devam ettirme çalışmaları, psikososyal destek, iş ve meslek edinme kurslarına yönlendirme ve tedavi hizmetleridir.

Onarıcı adaletin temel prensiplerini ortaya koyan 4 dokümandan bahsetmek gerekmektedir. Bunlardan birincisi, Leuven Deklarasyonu (1997), ikincisi, Suçun Önlenmesi ve Ceza Adaleti üzerinde NGO’ların İttifakı (NewYork), üçüncüsü, Onarıcı Adalet El Kitabı (1998) ve Kriminal Konularda Onarıcı Adalet Programlarının Kullanımına İlişkin Temel Prensipler Taslak Deklarasyonu (1999) ve dördüncüsü ise Onarıcı Adalet Standartları, Onarıcı Adalet Konsorsiyumu (1999)’dur.

Onarıcı adalet kavramını ortaya koyan belgeler de göze çarpan bir uyum söz konusudur. Belgelerde kısaca; onarıcı adalet sürecinde gönüllülük ve serbest irade olması, mevcut ceza adalet sisteminin fonksiyonunu icra etmesi, öncelikli amacın mağdura ve kamuya verilen zararın tespit ve teşhis edilmesi, son olarak fail ve suçlunun yaşamında çözüm olabilecek alternatiflere ilgi ve dikkatlerin çekilmesi hususları ele alınmıştır.

Sonuç olarak Türkiye’de sosyal hizmet uzmanlarına ceza adalet sistemi içinde görevlerini icra ederken rehberlik edebilecek ilke ve esaslar:
• Gizlilik
• Mesleki yeterlilik
• Profesyonel düzeyde ilişki ağı kurabilme
• Kanıt temelli uygulama (araştırmaya ve mevzuata dayalı en son kuram ve uygulama bilgisinin takibi)

Adli sosyal hizmet, sosyal refah alanında kanun ve mevzuatı ve kanun ile ilgili profesyonellerin eğitimine odaklanan uygulama ortamlarında yasalar çerçevesinde kendi mesleki değerleri bağlamındaki çalışmaları ile tanımlanmaktadır. Bu tanımlama sosyal hizmetin aile içi şiddet ve mahkemeler, çocuk suçluluğu ve yetişkin cezalandırılması ve kolluk kuvvetleri gibi uygulamaları kapsamaktadır.

1898’de ilk sosyal hizmet eğitim okulu kuruldu. Bu okul, New York Yardım Organizasyon Topluluğundaki kurum çalışanları tarafından yıllık yaz okulu şeklinde gerçekleştirilmiştir. 

2012 Ailenin Korunması ve Kadına Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair Kanun'un amacı ve önemi; şiddete uğrayan veya şiddete uğrama tehlikesi bulunan kadınların, çocukların, aile bireylerinin ve tek taraflı ısrarlı takip mağduru olan kişilerin korunması ve bu kişilere yönelik şiddetin önlenmesi amacıyla alınacak tedbirlere ilişkin usul ve esasları düzenlemektir (md.1). Kanun odağı, kadınlara yönelik cinsiyete dayalı şiddeti önleyen ve kadınları cinsiyete dayalı şiddetten korumaktır.

Bireyler sadece ceza adalet sisteminin çeşitli alt sistemleri ile etkileşime girmez, aynı zamanda ailelerle, içinde yaşadığı topluluklarla ve diğer kurumlarla da etkileşime girerler. Ekosistem perspektifi, ekoloji ve sistem teorisi alanındaki kavramları bir arada kullanır. Uygulamada, sosyal hizmet uzmanları hem bireyleri hem de çevreleri değerlendirmekte bireylere ve çevrelerine müdahale etmektedir. Birlikte ele alındığında, ceza adaletini bir sistem olarak görmek, sadece sosyal hizmet uzmanlarının çeşitli alt sistemleri (mevzuat, yasalar, mahkemeler ve cezalandırma) değerlendirmesini ve müdahale etmesini değil, aynı zamanda sosyal hizmet uzmanlarının bireyin içinde yaşadığı gruplar ve toplumu değerlendirmesini ve müdahalesini gerektirmektedir.