SOSYAL HİZMET KURULUŞLARI

Genel Müdürlüğün görevleri:
a. Bakanlığın engellilere ve yaşlılara yönelik koruyucu, önleyici, eğitici, geliştirici, rehberlik ve rehabilite edici sosyal hizmet etkinliklerini yürütmek ve koordine etmek,
b. Engelliğin önlenmesi ile engellilerin eğitimi, istihdamı, rehabilitasyonu, ayrımcılığa uğramadan insan haklarından yararlanarak toplumsal yaşama katılmaları ve diğer konularda ulusal düzeyde politika ve stratejilerin belirlenmesi çalışmalarını koordine etmek, belirlenen politika ve stratejileri uygulamak, uygulanmasını izlemek ve değerlendirmek,
c. Engellilerin sorunlarını ve çözüm yollarını araştırmak, bu konuda uygulamanın geliştirilmesine yönelik öneri ve programlar hazırlamak ve uygulamak,
ç. Engellilerle ilgili konularda inceleme ve araştırmalar yapmak, projeler hazırlamak ve uygulamaktır.

Gündüzlü hizmet veren merkezlerde; bakılan her otuz altı bakıma muhtaç engelli birey için bir meslek personeli, her kırk sekiz bakıma muhtaç engelli birey için bir sağlık personeli ve her altı bakıma muhtaç engelli birey için bir bakıcı personel çalıştırılır.

Türkiye İş Kurumu tarafından 50 ve daha fazla işçi çalışan kamu sektörü iş yerlerine en az %4, özel sektör iş yerlerine en az %3 oranında engelli bireylerin işçi olarak yerleştirilmesi yasal zorunluluk hâline getirilmiştir.

Uluslararası kuruluşlardan bazıları ve en önemlileri şunlardır. Bunlar, engellilerle ilgili uluslararası düzeyde ve büyük çapta örgütleme, düzenleme ve hizmet modelleri sunarlar, hizmetlere katılırlar, desteklerler.

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) (World Health Organization - WHO) Yaşlanma ve sağlık; tanı, değerlendirme ve sınıflandırma, engelliliğin/kazaların önlenmesi ve rehabilitasyonu, sağlığın korunması, ruhsal sağlık, madde kullanımı konularında çalışmalar yapan bir uluslarararası kuruluştur. UNESCO (Birleşmiş Milletler, Eğitim, Bilim ve Kültür Organizasyonu) (United Nations, Education, Science and Culture Organization).UNESCO’nun kaynaştırma eğitimi ile ilgili temel çalışma alanları, ulusal politikaların oluşumuna katkıda bulunmak, araç-gereçüretmek, dünya çapında kaynaştırma uygulamalarını desteklemektir.
UNDSPD (Birleşmiş Milletler, Sosyal Politika ve Kalkınma Birimi) (United Nations, Division for Social Policy and Development). Birim kendine özgü bir engelliler programına sahiptir. Kendisini, Dünya Engelliler Eylem Planı ve standart kuralların daha çok ülkede uygulamaya konmasını teşvik etme, izleme ve değerlendirmesini yapmak üzerine yapılandırmıştır. Birim ayrıca engellilerle ilgili konularda yayınlar yaparak bir bilgi alışverişi için merkezi bir görev üstlenir, ulusal, bölgesel ve uluslararası program ve etkinlikleri teşvik eder, hükümetlere ve sivil toplum örgütlerine destek sağlar, projeler ve konu ile ilgili etkinliklere ciddi anlamda teknik iş birliği desteği verir.

Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) (International Labour Organization – ILO). Bu uluslararası kuruluş da kendine özgü bir engelliler programının sahibidir. Bu kapsamda, özüre sahip kadın ve erkeklerin iş piyasasında karşılaştıkları engellerin ortadan kaldırılması ve bu kişilerin daha nitelikli işlerde çalışabilmelerini sağlamayı hedefler. Bütün dünyada istihdam edilebilirlik kapasitesinin artırılabilmesi için “Bilgi ve Beceri Odak Programı” düzenler.

Yaşlılık dönemi özellikleri:
• Fizyolojik özellikleri; bazı organlarda gerileme, zihinsel etkinlikte gerileme, çevreye karşı artan duyarlılık, duyu organlarında zayıflama, güç azalması ve yetmezlik,
• Psikolojik özellikleri; hislerin azalması, kendine güvenin azalması, yalnızlık korkusu, hastalık ve ölüm korkusu, ümitsizlik, çekingenlik,
• Sosyal özellikleri; rol ve statü değişikliği, otorite kaybı, aile ile ilişkilerde sorun, başkalarının yardımına gereksinim duyma, tüketici olma, üretici ve faydalı olamama ve arkadaş ve dost bulamama olarak ifade edilmektedir.

Ülkemizde yaygın ve en temel hizmet modeli  huzurevi (rest home) modelidir. Huzurevi, yaşı ve güçsüzlüğü nedeniyle yaşlıların yalnız yaşayamaması ya da korumalı meskenlerde barınamaması durumunda, yaşlıların yeme içme, barınma gereksinimlerini karşılayan, sosyal yaşam olanaklarını sağlayan, yaşlılara toplu hizmet veren, gerektiğinde sağlık hizmeti de verilen yatılı bir kurumdur (Onat ve Tufan 2003, Resthome 2008). Huzurevi modeli ile benzerlik göstermekle birlikte bünyesinde devlet desteği ile yaşlıya bakım veren yatılı bir diğer kurum da güçsüzler yurdu (alms house/subsidized housing)dur. Özelliği, huzurevlerinden farklı olarak herhangi bir sosyal güvencesi, bakacak kimsesi ve gidecek yeri olmayan, yoksul yaşlılara hizmet veriyor olmasıdır (Martinson, 2002).

Artan yaşlı nüfus, devletlerin kendi ülkelerindeki yaşlı nüfusa ilişkin ulusal politika ve plan geliştirmelerini, geliştirilen plan ve politikalar doğrultusunda hizmet üretmeleri sürecini de hızlandıran bir olgudur. Dünyada bu doğrultuda gerçekleşen en stratejik gelişme 1982 yılında Viyana’da gerçekleştirilen Yaşlılık Asamblesi’dir. Diğer bir önemli gelişme Dünya Sağlık Örgütü’nün 1999 yılını “Uluslararası Yaşlılar Yılı” ilan etmesidir. 2002’de Madrid’de gerçekleştirilen “Yaşlılık Kurultayı-Yaşlanma 2002 Uluslararası Eylem Planı” önemli bir diğer mihenk taşı olup ülkemizde de bu ve benzeri çalışmaların gerçekleştirilmesinde etken olmuştur.

Bozukluk (Impairment); anatomik (bedensel),fizyolojik (vücudumuzdaki doku ve
organlarla ilgili olarak) ve mental (zihinsel) kayıp ya da anormalliktir. Organ düzeyindedir. Bozukluk olan bir kişide işlevsel kısıtlık varsa o zaman sakatlıktan söz edilir.

Yetersizlik: Psikolojik (ruhsal), fizyolojik, veya anatomik yapının işlev, işleyiş kaybı ya da normalden sapma durumudur. Bedensel, dokusal ya da ruhsal yetilerimizin yeterli olarak işlememesi durumu olarak da tanımlanabilir.

Görme engelli: Tek veya iki gözünde tam veya kısmi görme kaybı veya bozukluğu olan kişidir. Görme kaybıyla birlikte göz protezi kullananlar, renk körlüğü, gece körlüğü/tavuk karası olanlar bu gruba girer.

Bakım hizmetleri, konusunda ilgili Genel Müdürlüğe bağlı resmî ve özel bakım kuruluşları aracılığıyla yürütülmektedir. Ekonomik yoksunluk içinde bulunan bakıma muhtaç engellilere evlerinde veya kurumda bakım hizmeti verilmektedir. Evde bakım hizmeti, Sağlık Bakanlığının 2005 tarihli 25751 sayılı Evde Bakım Hizmetleri Sunumu Hakkında Yönetmelik çerçevesinde yürütülmektedir.

Türkiye İş Kurumu tarafından 50 ve daha fazla işçi çalıştıran kamu sektörü iş yerlerine en az %4, özel sektör iş yerlerine en az %3 oranında engelli bireylerin işçi olarak yerleştirilmesi yasal zorunluluk hâline getirilmiştir.

Gerontoloji daha çok yaşlılık bilimini ifade etmekte, biyolojik, fizyolojik ve zihinsel yaşlanma ile ortaya çıkan değişimleri incelemektedir. Ayrıca gerontolojinin konusu yaşlanmaya bağlı olarak ortaya çıkan bu değişim süreçlerinin yarattığı ekonomik, psikolojik, toplumsal ve sosyal sorunlarla da bağlantılıdır.

Gündüz bakım merkezleri (day care centers); işlevselliği azalmış, engelli, kronik rahatsızlığı ve rehabilitasyona gereksinimi olan yaşlı bireylerin işlevselliğini ve bağımsızlığını arttırıcı rolü olan bir yaşlı hizmet modelidir.

UNDSPD (Birleşmiş Milletler, Sosyal Politika ve Kalkınma Birimi) (United Nations,
Division for Social Policy and Development): Birim kendine özgü bir engelliler programına sahiptir. Ayrıca engellilerle ilgili konularda yayınlar yaparak, bilgi alışverişi için merkezi bir görev üstlenir; ulusal, bölgesel ve uluslararası program ve etkinlikleri teşvik eder; hükümetlere ve sivil toplum örgütlerine destek sağlar; projeler ve konu ile ilgili etkinliklere ciddi anlamda teknik iş birliği desteği verir.

Ülkemizdeki özel huzurevi niteliğinde olan huzurevleri, dernek ve vakıflara ait kuruluşlar, azınlıklara ait kuruluşlar ve gerçek kişilere ait (özel) kuruluşlar olarak tanımlanmaktadır. Toplam 2482 kapasiteye sahip olan dernek ve vakıflara ait huzurevi sayısı 30 iken 920 toplam kapasiteli azınlıklara ait huzurevi sayısı yedi ve 6853 toplam kapasiteye sahip gerçek kişilere ait huzurevlerinin sayısı ise 139’dur.