Diğer Özel Gereksinim Grupları ile İlgili Sosyal Hizmet Kuruluşları II

Temelde sosyal bilimlerin keskin bir biçimde yaşadığı kültürel dönemecin bir yansıması olarak sosyal hizmette hayat bulmuştur. Bu yönüyle, çokkültürcü sosyal hizmet uygulaması, geleneksel sosyal hizmet uygulamasının tektipleştirici eğilimini daha çoğulcu bir yapıya dönüştürmeyi hedeflemektedir.

Çokkültürcü sosyal hizmet uygulamalarında aynı toplum içinde yaşayan farklı kültürlere saygı ve bu kültürlere ilişkin yetkinlik önemlidir. Sosyal çalışmacıların, içinde bulundukları toplumun farklı kültürlerini bilen, tanıyan ve bu kültürlere ilişkin yetkinliği olan meslek elemanları olmaları beklenmektedir. Ayrıca çokkültürcü sosyal hizmet uygulamalarında toplumdaki farklı etnik-dini azınlıkların kendi kültürel gruplarına özel sosyal hizmetleri tasarlamaları ve bu uygulamalar için merkezi hükümetten veya eyalet hükümetlerinden finansman elde etmeleri mümkün olabilmektedir.

LGBT bireylere ilişkin sosyal hizmet anlayışı ülkemizde henüz karşılık bulmamaktadır, ancak yurtdışında bu alandaki sosyal hizmet faaliyetleri bir hayli gelişme kaydetmiştir. LGBT bireylere dönük sosyal hizmet faaliyetleri toplumlarda yaygın bir biçimde karşımıza çıkan homofobi sorunuyla ilişkilidir. Özellikle gey ve lezbiyenlere yönelik düşmanlığın kavramsallaştırılmasına, başka bir ifadeyle bu konudaki terminolojiye baktığımızda çeşitli kavramlarla karşılaşmaktayız.

Homofobi terimi çeşitli şekillerde tanımlanmıştır. Mark Freedman’a göre homofobi, eşcinsellere yönelik aşırı bir öfke ve korku tepkisidir. Audre Lorde ise 1978’de daha farklı ve derin bir yaklaşımda bulunarak kişinin kendi cinsine duydugu aşktan korkması ve bu nedenle başkalarında bu duyguyu gördüğünde nefretle karşılaması olarak tanımlamıştır. Homofobiye yönelik söz konusu bu farklı yaklaşımlar, aynı zamanda onun karmaşık yapısının bir kanıtıdır. Başka bir ifadeyle homofobi, tek bir boyutta ele alınıp yalnızca tek bir degişkene bağlı kalınarak açıklanacak bir olgu değildir.

Sosyal hizmet uzmanları bu gruba karşı kendi davranış, tutum, inanç sistemi, ahlaki değerlerinin yanı sıra önyargı ve ayrımcılık potansiyelini fark etmelidir.

• Anlayış ve bilginin eksik olmasından korkmamak gereklidir. LGBT konusunda profesyoneller arasında bile büyük bir inkâr yaşanmaktadır. LGBT bireylerin algı, ilgi ve deneyimlerini öğrenmek için çok çalışmak gereklidir.
• Cinsel yönelimini tanımak ve kabul etmek, karmaşa ve belirsizlikle geçen yıllardan sonra kolay değildir. Heteroseksüel olduklarını kanıtlamak için farklı yolları dene-yebilirler. Böyle içsel çatışmaların özellikle adölesanlar için zor olduğunu ve bazen intihara yol açabileceğini bilmek gereklidir.
• Bazı LGBT’lerin cinsel yönelimlerini açıklamakta zorlanacaklarını, toplum tarafından kimliklerini saklamaya zorlandıklarını, toplumda reddedilme durumunu da dikkate alarak, müracaatçıya acı, kızgınlık ve adaletsizlik duygularını açıklaması için yardım edilmelidir.
• Yardım ilişkisine girmede, ayrımcılık ve önyargı deneyimleri nedeniyle çok incindikleri için tedbirli ve korkulu olabilirler. Sosyal hizmet uzmanının önyargısız olduğunu anlayana kadar cinsel yönelimlerini açıklayamayabilirler.
• Açılma (coming out) müracaatçıyla çalışmanın bir hedefi olmamalıdır. Açılma, öz-gürleştirici ve politik olarak teşvik edilen bir şey olsa da kişi, ailesine yabancılaşma, işini kaybetme gibi büyük bedeller ödeyebilir.
• Eşcinsel bir çiftle çalışırken heteroseksüel çiftlerdeki uzun dönemli sorunlar karşımıza çıkabilir. Parasal, ev/iş sorumlulukları dengesi, çocuk bakımı, başarısız cinsel ilişki, umutsuzluk, şiddet gibi. Bununla birlikte eşcinsel çiftlerin ilişkisi daha fark-lıdır çünkü yasal bir evliliğin getirdiği statü, koruma ve haklardan yoksundurlar.

Sosyal hizmet sunumunda dinin yeri aslında çok eski tarihlere kadar gitmektedir. Ancak modern anlamda sosyal hizmet sunumu seküler bir ideolojik çerçeveye oturması ve modernist paradigmaya yaslanması bakımından dindışı bir bağlamda var olagelmiştir. Bununla birlikte, son otuz yıldır sosyal hizmet sunumunda tinselliğin (spirituality/maneviyat) önemli bir referans olarak tartışılır hâle geldiğini görüyoruz. Tinsellik özellikle sosyal hizmet sunumundaki modernist bakış açısına karşı bir itirazın ifadesi olarak gün-deme gelmiştir. Tinsel sosyal hizmet yaklaşımı bireyin kendini keşfine odaklanmakta ve bu yönüyle salt dinden daha kapsamlı bir çerçeve ortaya koymaktadır.

Okul sosyal hizmeti (school social work), tıp, psikiyatri, suçluluk, yaşlılık, engellilik, yoksulluk, eğitim, aile ve çocuk refahı gibi farklı alanlarda geniş bir uygulama alanına sahip olan sosyal hizmet disiplininin özel bir uygulama alanıdır.

Okul ortamında görev yapan sosyal hizmet uzmanları hem çocuk hem de ebeveyn odaklı uygulamaları dengede tutarak, anne-babaların çocuğun yetiştirilmesi açısından sosyal işlevlerinin geliştirilmesi yönünde çalışırlar. Çocuk ve aileleriyle çalışmada amaç, öğrencinin okula düzenli devamını sağlamak,akademik başarısızlık riskini azaltmak ve erken dönemde bazı nedenlerle eğitimini yarıda bırakmasını önlemektir.

• Öğrencinin gereksinimlerini değerlendirme

• Program planlama ve değerlendirme

• Direkt hizmet etme

• Savunuculuk

• Konsültasyon / liyezon,

• Koordinasyon ve iş birliği,

• Yönetim / organizasyon

Okul sosyal hizmeti dünyanın pek çok yerinde uygulanmakta ve okullar birer sosyal hizmet kuruluşu gibi hizmet vermektedir; ancak ülkemiz bu bakımdan henüz gelişme kaydedebilmiş değildir. Okullarda rehber öğretmenin varlığı dahi yenilerde kanıksanmış iken okulların daha kapsamlı birer sosyal hizmet kuruluşu gibi hizmet vermesi için biraz daha zamana gereksinim duyulmaktadır.

Çokkültürlülük özellikle geride bıraktığımız yüzyılın ikinci yarısına damgasına vurmuş; küreselleşme ile birlikte dünyamızın yeni gerçekliğini ifade eder hâle gelmiş sosyolojik bir olgudur.

Küreselleşme birlikte artan uluslararası göç ile birlikte göçmenlerin uyumu sorunu Avrupa’nın en önemli sosyal sorunu haline gelmiştir. Çokkültürcü sosyal hizmet yaklaşımı çokkültürlü bir ortamda uyumu sağlayıcı sosyal hizmet sunmak üzere başat yaklaşım olmayı başarmıştır.

Çokkültürcü sosyal hizmet uygulaması, geleneksel sosyal hizmet uygulamasının tektipleştirici eğilimini daha çoğulcu bir yapıya dönüştürmeyi hedeflemektedir. Bu bağlamda, sosyal bilimlerde yaşanan “kültürel dönemeç”in ardından ortaya çıkan tüm kavramsal tar-tışmalar, çokkültürcü sosyal hizmet uygulaması için bir temel oluşturmuştur.

(1) Toplumsal cinsiyet rolleri hakkında katı ve geleneksel tutumlar sergilemeye daha yatkın,

(2) Negatif tutumlar sergileyen akranlarına daha yakın,

(3) Geylerle ya da lezbiyenlerle kişisel ilişkiler kurmaya daha az yatkın,

(4) Muhtemelen yaşlı ve az eğitimli,

(5) İnancı güçlü ve geleneksel dini bir ideolojiyi onaylamaya daha yatkındır.

Günümüzde çokkültürcü sosyal hizmet uygulamaları büyük oranda sivil toplum örgütleri tarafından gerçekleştirilmektedir. Devlet, bu sivil toplum örgütlerini finanse etmek yoluna gitmektedir.

LGBT hareketinin feminizme çok şey borçlu olduğu bir gerçektir. Tarihsel süreç içerisinde radikal feminizmin “özel alan politiktir” ifadesi, LGBT hareketi içerisinde hemen benimsendi. Bu kabullenmenin doğallığı, cinselliğin ve cinsel tercihin kişisel bir tercih olduğu fikrini en başından beri savunan LGBT bireyler için, ifade etmeye çalıştıkları ve talep ettikleri şeylerin bir özeti gibiydi. Feminizm rüzgârını arkasına alarak hareket eden LGBT hareketi, artık daha fazla görünür olma durumu ile toplumların geniş kesimleri tarafından bilinir hale gelmiştir.

Diakonie ve Caritas gibi sosyal hizmet kuruluşları Avrupa’nın pek çok ülkesinde faaliyet göstermekte ve sosyal hizmet sunumunda en güçlü aktörler olmaya devam etmektedir.

Çokkültürlülük özellikle geride bıraktığımız yüzyılın ikinci yarısına damgasına vurmuş; küreselleşme ile birlikte dünyamızın yeni gerçekliğini ifade eder hâle gelmiş sosyolojik bir olgudur. Ekonomik, toplumsal ve siyasal gelişmelerin sonucunda yerlerinden olan veya yerlerini bırakan milyonlarca insan doğdukları yerden başka bir yerde yaşamlarını sürdürmekte, böylece farklı kültürler bir arada yaşamaya mecbur olmaktadır. Sosyal hizmet açısından bakıldığında, söz konusu bu çokkültürlü ortam sosyal hizmet sunumunu da şekillendirmektedir.

Seebohm ve G. R. Lavers’in 1951’de yazdıkları, İngiliz Hayatı ve Boş Zaman Anlayışı adlı toplumsal inceleme, bu dönemin eşcinselliğe ilişkin toplumsal kaygılarına ışık tutar. Söz konusu incelemede eşcinsellik ve eşcinsel bireyler, ahlak bozucu ve yozlaştırıcı olarak tasvir edilmiştir. Buna ek olarak eşcinselliğin, bir ulusun zayıflıgını ortaya koyduğunu ve aynı zamanda da bu zayıflığın nedeni olduğu ifade edilerek uyarıda bulunulmuştur

Reisch (2007) çokkültürcü sosyal hizmet uygulamasını, sosyal hizmet sunumunu “gettolaştırmakla” suçlamaktadır. Ona göre, çokkültürcülük, sosyal adaleti hedefleyen geniş yapısal analizler yerine dar alternatif uygulama ve araştırma modellerine odaklanmıştır. Çokkültürcülüğün bu açmazını aşabilmesi için eleştirel yaklaşımlardan daha çok yararlanması gerekmektedir.

1. Türk Alman Merkezi (Türkisch-Deutches Zentrum e.V.)
2. Diyanet İşleri Türk İslam Birliği (DİTİB) (Türkisch-Islamische Union der Anstalt für Religion e.V.)
3. Türk Veliler Birliği (Türkischer Elternverein in Berlin und Brandenburg e.V.)
4. Berlin Türk Cemaati (Türkische Gemeinde zu Berlin e.V.)
5. Berlin Türk Toplumu (Türkische Bund Berlin-Brandenburg)
6. Kreuzberg Türk Bakımevi
7. AWO (Arbeiter Wohlfahrt Bundesverband e.V.)

Kaliforniya Belediyesi’nde görev alan ilk gey müfettiş olan Harvey Milk’in öldürülmesi, 1980’li yılların habercisi gibidir. Milk’in öldürülmesi ve dava sürecindeki adaletsiz tutum ve ayrımcılık yanında, mahkemenin katili az bir cezaya mahkûm etmesi, kalabalık bir eylemle protesto edilir. Harvey Milk, LGBT hareketi için önemli bir figürdür. Milk, kamuda yüksek göreve seçilen ilk eşcinsel olarak anılır.

Eşcinsel bir çiftle çalışırken heteroseksüel çiftlerdeki uzun dönemli sorunlar karşımıza çıkabilir. Parasal, ev/iş sorumlulukları dengesi, çocuk bakımı, başarısız cinsel ilişki, umutsuzluk, şiddet gibi. Bununla birlikte eşcinsel çiftlerin ilişkisi daha farklıdır çünkü yasal bir evliliğin getirdiği statü, koruma ve haklardan yoksundurlar. Bu çiftlere özel, yasal düzenlemeler gerekebilir (Sheafor ve Horejsi, 2002: 564-565). Bu yasal düzenlemelerin hayata geçirilmesi konusunda sosyal hizmet uzmanları sosyo-politik bağlamda savunuculuk yapmak durumundadırlar.

Türkiye’de sosyal hizmet kuruluşlarının yapısı geleneksel bağlamın dışına çıkmayı başarabilmiş değildir. Hâlbuki gereksinim grupları her geçen gün çeşitlenmeyi sürdürmektedir. Aile ve kadınlar, çocuk ve gençler, yaşlılar ve engelliler gibi genel hedef gruplarına dönük hizmet sunan veya sağlık ve suçluluk alanlarında faaliyet yürüten sosyal hizmet kurum ve kuruşları, kimi özel gereksinim grupları söz konusu olduğunda yetersiz kalabilmektedir. Toplumsal değişme ve değişimle gelen yeni sosyal sorunlar ülkedeki kurum ve kuruluşları da değişmeye ve bu kurum ve kuruluşların kapsamlarını genişlemeye zorlamaktadır. Ülkemizde sosyolojik olarak karşılığı bulunan, ancak sosyal hizmet bakımından yeterli bir ilgiye ulaşamamış yeni gereksinim grupları söz konusudur.