Engelli ve Yaşlılara Yönelik Sosyal Hizmet Kuruluşları

Engelli; fiziksel, zihinsel, ruhsal ve duyusal yetilerinde çeşitli düzeyde kayıplarından dolayı topluma diğer bireyler ile birlikte eşit koşullarda tam ve etkin katılımını kısıtlayan tutum ve çevre koşullarından etkilenen bireydir (Engelliler Hakkında Kanun, 5378, Md3/c)

Rehabilitasyon; herhangi bir nedenle oluşan engelin etkilerini mümkün olan en az düzeye indirmeyi ve engellinin hayatını bağımsız bir şekilde sürdürebilmesini sağlamayı amaçlayan fiziksel, sosyal, zihinsel ve mesleki beceriler geliştirmeye yönelik hizmetlerdir (Engelliler Hakkında Kanun, 5378, Md3/k).

Engel türleri şu şekilde kategorize edilmektedir:
Ortopedik engelli, Görme engelli, İşitme engelli, Dil ve konuşma engelli ve Zihinsel engelli. Bunların dışında bir de süreğen hastalık isimli bir kategori vardır ki, süreğen hastalıklar, kişinin çalışma kapasitesi ve işlevlerinin engellenmesine neden olan, sürekli bakım ve tedavi gerektiren hastalıklardır.  Süreğen hastalıklar özür türü içerisinde bir alt başlık olarak yer almaktadır. Süreğen hastalık, toplam engellilik oranı içerisinde yer almakta ancak nitelikleri incelenirken diğer özür türlerinden ayrı olarak değerlendirilmektedir. 

Engellilere ilişkin veri sağlayan bir diğer önemli çalışma da TÜİK Engellilerin Sorunları ve Beklentileri Araştırması (2010)’dır. Bu araştırma sonuçlarına göre ise görme engellilerin oranı %8,4, işitme engellilerin oranı %5,9, dil ve konuşma engellilerin oranı %2, ortopedik engellilerin oranı %8,8, zihinsel engellilerin oranı %29,2, ruhsal ve duygusal engellilerin oranı %3,9, süreğen hastalığı olanların oranı %25,6 ve çoklu engellilik dediğimiz gruba girenlerin oranı ise %18’dir.

Yatılı hizmet veren merkezlerde; haftanın yedi günü 00.00-08.00 saatleri arasında her yirmi dört bakıma muhtaç engelli birey için bir bakıcı personel, 08.00-16.00 saatleri arasında her altı bakıma muhtaç engelli birey için bir bakıcı personel, 16.00-24.00 saatleri arasında her on iki bakıma muhtaç engelli birey için bir bakıcı personel çalıştırılır.

Bu hizmetler aşağıda adları verilen kuruluşlar eliyle yapılmaktadır:

•Milli Eğitim Bakanlığı Rehberlik Araştırma Merkezleri
• Milli Eğitim Bakanlığı Hastane İlköğretim Okulları
• Milli Eğitim Bakanlığı Görme Engelliler İlköğretim Okulları
• Milli Eğitim Bakanlığı İşitme Engelliler İlköğretim Okulları
• Milli Eğitim Bakanlığı Ortopedik Engelliler İlköğretim Okulları
• Milli Eğitim Bakanlığı Zihinsel Engelliler İlköğretim Okulları
• Milli Eğitim Bakanlığı İşitme Engelliler Meslek Liseleri
• Milli Eğitim Bakanlığı Ortopedik Engelliler Meslek Liseleri
• Milli Eğitim Bakanlığı Zihinsel Engelliler Eğitim Uygulama Okulları ve İş Eğitim
Merkezleri
• Milli Eğitim Bakanlığı Zihinsel Engelliler Mesleki Eğitim Merkezleri
• Milli Eğitim Bakanlığı Otistik Bireylere Eğitim Veren Kurumlar (www.orgm.meb. gov.tr(2012).

Engel türlerini dikkate alan iş ve meslek analizleri, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Milli Eğitim Bakanlığı ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından yapılır.

Türkiye İş Kurumu tarafından 50 ve daha fazla işçi çalışan kamu sektörü iş yerlerine en az %4, özel sektör iş yerlerine en az %3 oranında engelli bireylerin işçi olarak yerleştirilmesi yasal zorunluluk hâline getirilmiştir.

Yetkili hastaneden alınmış sağlık kurulu raporuna göre engel (engellilik oranı %40-69 arasında olmalı) ve başkasının yardımı olmaksızın yaşamını devam ettiremeyecek derecede engelli (%70 ve üzerinde oran olmalı) olan ve yasal olarak kendisine bakmakla yükümlü kimsesi bulunmayan kişilere ilgili kurumca belirli bir aylık bağlanır. Çünkü bu insanlar düzenli ve yeterli bir işte çalışarak yaşamlarını sürdürme yetisine sahip değillerdir.

Toplum temelli rehabilitasyon (TTR) gelişmekte olan ülkelerde engelli insanların yaşam standartlarını arttırarak geliştirmek için engelli insanla toplumun tanışmasını, kaynaşmasını, birbirlerini anlamalarını sağlamak için geliştirilen yeni stratejilerin adıdır. (2. Engelliler Şurası, 2005).

Bu kuruluşlar şu şekildedir:

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) (World Health Organization - WHO)

UNESCO (Birleşmiş Milletler, Eğitim, Bilim ve Kültür Organizasyonu) (United Nations, Education, Science and Culture Organization)

UNDSPD (Birleşmiş Milletler, Sosyal Politika ve Kalkınma Birimi) (United Nations, Division for Social Policy and Development)

Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) (International Labour Organization – ILO).

Ülkemizde engellilere yardım ve hizmet sunan birçok sivil toplum örgütü bulunmaktadır. Bunlar genel olarak
• Vakıflar
• Konfederasyonlar
• Engellilerle ilgili federasyonlar
• Dernekler
• Engelli spor kulüpleri gibi başlıklar altında toplanırlar (özida.gov.tr/kuruluslar. (2012).

Literatürde yaş, biyolojik ve kronolojik olarak iki başlıkta tanımlanmaktadır. Kronolojik yaş tüm insanlarda aynı olduğu hâlde biyolojik yaş bireylere göre
değişir. Kronolojik yaş, doğumdan başlayarak içinde bulunan zaman kadar geçen yılların toplamıdır. Biyolojik yaş ise içinde bulunulan biyolojik basamağın zaman birimi olarak gösterilmesidir.

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) 1963 yılında yaşlanmayı kronolojik olarak ele almış orta yaşlıları; 45-59 yaş, yaşlıları; 60-74 yaş, ileri yaşlıları; 75 +yaş olarak gruplamıştır. Bu ayırıma göre 60 yaşın üstündekiler yaşlıdır.

Sevil (2005: 53–54) yaşlılık dönemi özelliklerinden

Sosyal özellikleri; rol ve statü değişikliği, otorite kaybı, aile ile ilişkilerde sorun,
başkalarının yardımına gereksinim duyma, tüketici olma, üretici ve faydalı olamama ve arkadaş ve dost bulamama olarak ifade etmiştir.

Yaşlılık dönemi sorunları ise; psiko-sosyal sorunlar, sağlık sorunları, sosyal ilişkilerde yaşanan sorunlar, ekonomik sorunlar ve bakım sorunları olarak öne çıkmaktadır.

Demans ve alzheimer daha küçük nüfus gruplarında da görülmekle birlikte 65 yaş üstü bireyleri tehdit eden önemli bir sağlık sorunudur. Tam da bu noktada öne çıkan hizmet modeli bellek klinikleridir.

Bu çalışmalar halen;

•Huzurevleri ile Huzurevi Yaşlı Bakım ve Rehabilitasyon Merkezleri Yönetmeliği
• Özel Huzurevleri ile Huzurevi Yaşlı Bakım Merkezleri Yönetmeliği,
• Kamu Kurum ve Kuruluşları Bünyesinde Açılacak Huzurevlerinin Kuruluş ve İşleyiş Esasları Hakkında Yönetmelik
• Yaşlı Hizmet Merkezlerinde Sunulacak Gündüzlü Bakım ile Evde Bakım Hizmetleri Hakkında Yönetmelik olmak üzere dört yönetmelik çerçevesinde yürütülmektedir.

Türkiye’de huzurevlerinde yaşlılara hizmet vermek üzere çalışacak meslek elemanları şu şekildedir:

Sorumlu müdür (Sosyal hizmet, psikoloji veya tıp alanında yüksek öğrenim yapmış kişiler sorumlu müdür olabilir. (Md. 9/a), sosyal çalışmacı, psikolog, tabip, fizyoterapist, diyetisyen, hemşire, yaşlı bakıcısı ve diğer personel (diğer personel; huzurevinde iş hacmine göre teknik, idari ve diğer hizmetlerin yürütülmesi için büro elemanları, şoför, teknisyen, teknisyen yardımcısı, kaloriferci, terzi berber, aşçı, bekçi ve diğer hizmetliler istihdam edilir. Bu personel huzurevi müdürlüğünce verilecek işleri yapmakla görevli ve sorumludur (Md. 9/i).

Öncelikli olarak kendilerine bağlı huzurevleri aracılığıyla hizmet veren
belediyeler aşağıda verilen çok çeşitli hizmetleri de farklı biçimlerde yaşlılara ulaştırmaya çalışmaktadırlar:
• Sosyal hizmetler,
• Psikolojik destek hizmetleri,
• Sağlık hizmetleri,
• Rehberlik, refakat ve danışmanlık hizmetleri,
• Sosyal ve kültürel etkinlikler,
• Temizlik ve bakım hizmetleri,
• Her türlü ev içi tamiratı,
• Ekonomik destek hizmetleri,
• Öncelikli hizmet kartı,
• Acil yardım hizmetleri,
• Yaşlı serbest kartı,
• Hemşirelik hizmeti