SOSYAL HİZMET KURAMLARI II

Bir birey/aile ile mesleki uygulamanın nasıl yürütüldüğünü değerlendirmek daha iyi bir uygulama yürütülebilmesini sağlar. Müdahale başarılıysa sosyal hizmet uzmanı çoğu zaman uygulamayı daha az sorgulama eğiliminde olabilir. Fakat mesleki müdahalenin her birey ve aile için en uygun sonucu vereceğinin bir garantisi yoktur. Uygulamanın başarısız olması farklı tekniklere başvurulmasını kaçınılmaz kılmaktadır. Bunun için birey ve aile ile yapılan teke tek ayrıntılı incelemeye imkân veren değerlendirme araştırmaları yapılmıştır. Bunun yanı sıra gözlem, ölçek uygulama, mülakat raporları, ses kayıtları ve görüntü bantlarını inceleme gibi çeşitli yollardan yararlanılmaktadır.

Müdahale planı gerçekleşirken sosyal hizmet uzmanı uygulamanın etkililiğini değerlendirirken bazı soruları cevaplandırması gerekmektedir. Bunlar:
• Müdahale planının işe yarayıp yaramadığı,
• Eğer müdahale planı işe yaramıyorsa nedeninin ne olduğu,
• Başarının önündeki engelleri kaldırabilmek için eylem planında ne tür değişiklik
yapılması gerektiği,
• Yeni eylemlere ihtiyaç olup olmadığı,
• Değerlendirme kısmına geri dönülmeye ihtiyaç olup olmadığı,
• Değerlendirme kısmının değiştirilmesine ihtiyaç olup olmadığı sorularıdır.

Son değerlendirme beklenilenlerin gerçekleşip gerçekleşmediğini belirleyen bir aşamadır. Son değerlendirme ile müdahale sürecinde kullanılan teknik ve yöntemlerin nasıl işe yaradığı belirlenir. Değerlendirme süreklilik gösteren bir aşamadır (Duyan, 2010). Bireylerle/ailelerle sosyal hizmet uygulamasında sosyal hizmet uzmanı müracaatçı ve müracaatçı sisteminin memnuniyet düzeyini belirlemek amacıyla değerlendirme yapmaktadır. Bu süreçte sosyal hizmet uzmanı kullandığı kuram, yöntem ve uygulama yetkinliği hakkında da yeniden bir değerlendirme yapma fırsatı yakalar. Son değerlendirme, ‘’Nerede, ne yaptık ve bundan ne elde ettik?’’ sorusunun yanıtını bulmayı sağlayan bir süreçtir. Uygulamanın değerlendirilmesinde üç boyutu içermektedir: Müdahalenin nasıl tanımlandığı, müracaatçının gelişiminin nasıl izleneceği, müracaatçının değişiminde uygulamanın ne kadar etkili olduğudur

Müdahale planı gerçekleşirken sosyal hizmet uzmanı uygulamanın etkililiğini değerlendirirken bazı soruları cevaplandırması gerekmektedir. Bunlar:

• Müdahale planının işe yarayıp yaramadığı,

• Eğer müdahale planı işe yaramıyorsa nedeninin ne olduğu,

• Başarının önündeki engelleri kaldırabilmek için eylem planında ne tür değişiklik yapılması gerektiği,

• Yeni eylemlere ihtiyaç olup olmadığı,

• Değerlendirme kısmına geri dönülmeye ihtiyaç olup olmadığı,

• Değerlendirme kısmının değiştirilmesine ihtiyaç olup olmadığı sorularıdır. Sonuçların değerlendirilmesi sürecinde ise:

• Burada işimiz bitti mi?

• Bu işe yaradı mı?

• İhtiyaçlar karşılandı mı?

• Ölçülebilir hedefler belirlendi mi? sorularının cevapları aranmalıdır.

Müracaatçının müdahale sürecindeki değişimini ölçebilmek için sosyal hizmet uzmanının hangi yaklaşımı kullanabileceğini belirlemesi için aşağıdaki etken ve sorunları göz önünde bulundurması gerekir:

• Geçerlik: Prosedür gerçekten beklenen veya inanılanı mı ölçüyor? • Güvenirlik: Prosedür aynı koşullar altında tekrarlandığında aynı sonuçları verebiliyor mu?

• Uygulama Kolaylığı: Prosedür yeterince kısa, kolay kullanılabilecek ve profesyonel olmayanların da anlayabileceği nitelikte mi?

• Hassasiyet: Prosedür göreceli olsa da küçük değişimleri ve farkları saptayabilecek mi?

• Tepkisizlik: Prosedür değişiklikleri durumu etkilemeden ya da değiştirmeden belirleyebilir mi?

Müracaatçının müdahale sürecindeki değişimini ölçebilmek için sosyal hizmet uzmanının hangi yaklaşımı kullanabileceğini belirlemesi için aşağıdaki etken ve sorunları göz önünde bulundurması gerekir:
• Geçerlik: Prosedür gerçekten beklenen veya inanılanı mı ölçüyor?
• Güvenirlik: Prosedür aynı koşullar altında tekrarlandığında aynı sonuçları verebiliyor mu?
• Uygulama Kolaylığı: Prosedür yeterince kısa, kolay kullanılabilecek ve profesyonel olmayanların da anlayabileceği nitelikte mi?
• Hassasiyet: Prosedür göreceli olsa da küçük değişimleri ve farkları saptayabilecek mi?
• Tepkisizlik: Prosedür değişiklikleri durumu etkilemeden ya da değiştirmeden belirleyebilir mi?.

Bireylerle/ailelerle sosyal hizmet uygulamasında sosyal hizmet uzmanı müracaatçı ve müracaatçı sisteminin memnuniyet düzeyini belirlemek amacıyla değerlendirme yapmaktadır. Bu süreçte sosyal hizmet uzmanı kullandığı kuram, yöntem ve uygulama yetkinliği hakkında da yeniden bir değerlendirme yapma fırsatı yakalar. Son değerlendirme, ‘’Nerede, ne yaptık ve bundan ne elde ettik?’’ sorusunun yanıtını bulmayı sağlayan bir süreçtir. Uygulamanın değerlendirilmesinde üç boyutu içermektedir: Müdahalenin nasıl tanımlandığı, müracaatçının gelişiminin nasıl izleneceği, müracaatçının değişiminde uygulamanın ne kadar etkili olduğudur.

Bireylerle ve ailelerle yapılan çalışmalardan elde edilen sonuçlar değerlendirilirken:
I. Bağlantı kurma aşamasında müracaatçı ile belirlenen amaçların üzerinde durulmalı ve ne kadar gelişme sağlandığı gözden geçirilmelidir.
II. Çalışma süresince kullanılan teknikler, karşılaşılan engeller gözden geçirilmelidir.

Grup üyelerinin birbirine güvenme ve saygı duyma, üyeler arasında açık ve dürüst iletişim, birbirinden destek alma, birbirlerini aktif olarak dinleme ve birbirlerinin gereksinimlerini dikkate alma durumları önemli değerlendirmeler arasında yer almaktadır.

Sosyal hizmet uzmanları programların yürütülmesi aşamasında ortaya çıkan problemlerin çözülebilmesi, bir kuramın test edilebilmesi, programların etkili yönetiminin sağlanabilmesi için personelin ihtiyaçlarının değerlendirilmesi sorumluluğunu taşımaktadır.

Program değerlendirmesi yapılırken dikkat edilecek hususlar aşağıda yer almaktadır:

• Veriyi ve raporu kullanacak kişilerin belirlenmesi

• Bir değerlendirmenin yapılabilir olup olmadığına karar verilmesi

• Programın değerlerinin ve hedeflerinin belirtilmesi

• Programda değerlendirmeye alınacak aktivitelerin tanımlanması

• Değişimi ölçebilmek için somut değişkenler seçilmesi

• Veri toplamak için uygun araçların seçildiğine emin olunması

• Verilerin toplanması, düzenlenmesi ve analiz edilmesi için plan yapılması

• Çalışmanın sonuçlarının yorumlanması

Devam eden süreç hakkında bilgilendirme ve yönlendirme, planlanan müdahalenin gözetimi ve gerektiğinde değiştirebilmeyi ifade eden değerlendirme türü oluşumsal değerlendirmedir.

Müracaatçı ile birlikte çalışmada izlenen yol hakkında, tek bir müracaatçıdan alınan tekrarlanmış ölçümlerin sosyal hizmet uzmanı tarafından ele alınmasını ifade eden yöntem tek birimlik araştırma yöntemidir.

Sosyal hizmet uzmanı yaptığı çalışmanın olumlu çıktılarını ele alırken değerlendirmenin önündeki engelleri de göz önüne almalıdır. Bu engeller:   

• Sonuçları genelleştirme sorunu,

• Değerlendirme araçlarının yanlış seçimi,

• Değerlendirme sürecine müracaatçının katılamaması,

• Personelin korkuları ve güvensizliği,

• Değerlendirmenin hizmet sunumuyla iç içe geçmesi,

• Program çıktıları için alternatif açıklamaların olması,

• Önceden tahmin edilemeyen sonuçlar

Doğrudan uygulama değerlendirmesi: Müracaatçı sisteminin (birey, aile, grup) ve müdahalelerin değerlendirilmesini kapsamaktadır. Bu değerlendirme formunda:

• Oluşumsal değerlendirme: Devam eden süreç hakkında bilgilendirme ve yönlendirme, planlanan müdahalenin gözetimi ve gerektiğinde değiştirebilmeyi ifade etmektedir.

• Özetsel değerlendirme: Sonucun değerlendirilmesi ve göreceli başarının ya da başarısızlığın etkenlerini tanımlayı ifade etmektedir.

Program değerlendirmesi: Müracaatçı sistemine, topluluklara sağlanan hizmetlerin yararlılığını ve verimliliğini değerlendirmeyi amaçlar. Özetsel ya da oluşumsal olarak hazırlanabilecek olan program değerlendirmesi, programın işlerliğini artırmak amacıyla yön değiştirmesi ve değerlendirilmesi için yapılıyorsa oluşumsal, yönetim kuruluna ya da fon kaynağına sunulmak üzere rapor hâlinde hazırlanıyorsa özetseldir.

Aydınlatılmış onam: hem yasal hem de etik uygulama çerçevesinde müracaatçıdan aydınlatılmış onam alınması veri elde etmekten daha önemlidir. Müracaatçı son değerlendirme sürecine aktif olarak katılma ihtiyacı hisseder, bu nedenle sosyal hizmet uzmanının müracaatçıyı hangi bilgilerin toplanacağı ve bu bilgilerin nasıl kullanılacağına ilişkin bilgilendirmesi gerekmektedir

Kişiselleştirilmiş derecelendirme ölçekleri hazırlanırken izlenebilecek adımlar:

• Müracaatçıya duyguların, yaklaşımların ve davranışların ölçümünün değerli olduğunu fark etmesi için yardımcı olunmalı,

• Nelerin ölçüleceği dikkatli şekilde belirlenmeli,

• Müracaatçının işlevliliğinin süreçte negatien pozitife doğru dağılabileceği bir ölçek oluşturulmalı,

• Verilerin nasıl toplanacağı belirlenmeli,

• Mevcut durum verileri kolayca yorumlanabilecekleri şekilde düzenlenmelidir.

Sosyal hizmet uzmanının araştırma ve değerlendirme tekniklerini kullanma sebepleri:

• Hizmetlerin başarısını ya da başarısızlığını değerlendirme,

• Uygulayıcı olarak sosyal hizmet uzmanlarının kendilerini, güçlü yanlarını ve sınırlılıklarını değerlendirme,

• Mesleki literatürde yer alan ve eğitim programları ile elde edilen çeşitli yaklaşım ve tekniklerin değerlendirilmesi,

• Hesap verebilirliğin bir parçası olarak programların ve kaynakların etkili kullanımını maksimize edecek sonuçların rapor edilmesi olarak ifade edilebilir.

Gereksinim değerlendirmesi: Uygulama yapılan kurumun yeni bir hizmet programına ihtiyacının olup olmadığının ve bu ihtiyacın hangi düzeyde olduğunun belirlenmesi; karşılanmamış ve tamamlanmamış gereksinimlerin açığa çıkarılması amacıyla yapılır.