SOSYAL HİZMET KURAMLARI II

Sosyal hizmet uzmanı ve müracaatçının, planlama sürecinde yapılan plana açık bir şekilde uymaları en önemli husus olmaktadır, bu durumla birlikte, taraar bir anlaşma veya sözleşme içerisine girmiş bulunmaktadırlar. Sözleşmenin içeriği, birey, aile, grup ve toplum düzeyinde değişmemektedir. Sözleşmede bulunabilecek maddelerden bazıları şunlardır;

Planlama sürecinin basamakları ;

Doğru şekilde geliştirilmiş hedef aşağıdaki şartları taşımalıdır:
• Genellikle sonrasında bir eylem fiili kullanılacak kelime ile başlamalıdır.
• Elde edilebilecek tek bir sonucu belirtmelidir.
• Başarılması için hedef gösterilen bir zaman dilimini belirtmelidir.
• Mümkün olduğunca nitelikli ve ölçülebilir olmalıdır.
• Yapılacak müdahaleye katılan müracaatçı ve diğerleri tarafından anlaşılabilir olmalıdır.
• Ulaşılabilir olmalı fakat yine de anlamlı bir değişim yaratmak adına, nitelikli bir
meydan okuma olmalıdır.

Müracaatçının sorunu ve durumu konusundaki ön değerlendirme tamamlandıktan sonra, sosyal hizmet uzmanı ve müracaatçı değişim sürecinin üçüncü aşaması olan planlama ve sözleşme basamağına geçmektedir. Planlama, ön değerlendirme ve uygulama arasında olduğundan, bu iki süreç arasında bir köprü oluşturmaktadır.

Sözleşmede bulunabilecek maddelerden bazıları şunlardır:

Ele alınması gereken sorunlar ve kaygılar,

Yapılacak uygulamanın amaçları,

Müracaatçının üstleneceği etkinlikler ve alması gereken sorumluluklar,

Uygulamanın tahmin edilen süresi,

Yapılacak olan muhtemel toplantıların ve görüşmelerin yeri ve sayısı.

Planlama sürecinin alt basamakları:

1. Müracaatçı ile çalışma

2. Sorunları önceliklerine göre sıralama

3. Sorunları gereksinimler biçiminde tanımlama

4. Müdehale düzeylerini belirleme

5. Amaçları oluşturma

6. Hedefleri belirleme

7. Sözleşme hazırlama

Planlama sürecinin alt basamakları:

1. Müracaatçı ile çalışma

2. Sorunları önceliklerine göre sıralama

3. Sorunları gereksinimler biçiminde tanımlama

4. Müdehale düzeylerini belirleme

5. Amaçları oluşturma

6. Hedefleri belirleme

7. Sözleşme hazırlama

Planlama sürecinin ilk alt basamağı müracaatçı ile çalışmaktır.

Bulunacak bu olası çözümler, mikro, mezzo ve makro düzeyde müdahaleler gerektirebilmektedir.

Planlama sürecinin yedi tane alt basamağı vardır.

Sorunları gereksinimler biçiminde tanımlama planlama sürecinin üçüncü alt basamağıdır.

Planlama sürecinde müracaatçının güçlerinden yararlanılmalıdır. Müracaatçıların
güçlü yanları;
• Özel ilgiler ve aktiviteler,
• Aile ve arkadaşlara sahip olma,
• Eğitim ve iş geçmişi,
• Sorun çözme ve karar verme becerileri,
• İnançlar ve değerler,
• Kişisel nitelikler ve özellikler,
• Fiziksel ve maddi kaynaklar,
• Profesyonel hizmetler,
• Tutumlar ve bakış açıları,
• Duygusal ve zihinsel sağlık,
• Destek sistemleri ile diğer güçlü yönlerin karışımı olarak sıralanabilir. Bunlar arasında "cinsiyet" yer almamaktadır.

C seçeneği dışındaki bütün ifadeler sosyal hizmet uzmanının müracaatçı ile amaçları oluşturmasının yardım süreci açısından faydaları arasında yer almaktadır. Sosyal hizmet uzmanlarının rolü, her bir uygulanabilir seçeneğin muhtemel sonuçlarını açığa çıkarmak ve müracaatçının anlamasına yardımcı olmaktır. Tavsiye vermek ve müracaatçı için seçim yapmak, sosyal hizmet uzmanlarının birincil rolü değildir. Tavsiye vermeme ilkesi, sosyal hizmet uzmanlarının müracaatçıların göz önünde bulundurmadığı seçenekleri göstermeme anlamına gelmemektedir. Tersine, sosyal hizmet uzmanlarının sorumluluğu olası seçenekleri önermek ve müracaatçılar ile birlikte keşfetmektir.

Sosyal hizmet uzmanı, müracaatçı sistemi olarak birey, aile, grup ve toplum düzeyinde çalışabileceğini iyi bilmektedir. Sosyal hizmet uzmanının müracaatçı sistemi, genellikle küçük bir grup olarak nitelendirebileceğimiz ailelerden oluşmaktadır. Aileyle yardım süreci için çalışmak, bireylerle çalışmaktan daha karmaşık olabilmektedir çünkü tüm üyelerin gereksinimlerinin göz önünde bulundurulması gerekmektedir.

I numaralı ifade sözleşme ile ilgili olarak yanlış bilgi içermektedir. Diğer ifadeler sözleşme ile ilgili olarak doğrudur. Aile ile plan yaparken üyelerden birinin ya da bir bölümünün kabul ettiği sorunlar yerine aile üyelerinin tamamı tarafından üstlenilen sorun üzerinde durmak çalışma ilişkisinin temelini oluşturan sözleşmeyi yapmayı büyük ölçüde kolaylaştıracaktır. Bu nedenle I numaraları ifadenin yer almadığı seçenek doğru olacaktır.

Grup öncesi planlama aşamasında ihtiyaçların belirlenmesi konusunda sosyal hizmet uzmanının birçok noktayı düşünmesi gerekmektedir: • Hedeflenen müracaatçı kitlesi içindeki insanların kendilerine göre, kuruma göre, diğer sosyal hizmet uzmanlarına göre, ilgili diğer kişilere göre ve planlama yapan sosyal hizmet uzmanına göre ihtiyaçları nelerdir? • İhtiyaçların algısı konusundaki önemli benzerlikler ve farklılıklar nelerdir, hangi yönden bu algılar faydalıdır, hangi yönden uyumsuzdur, hangi algıların açıklığa kavuşturulması ve uzlaştırılması gerekmektedir? • İhtiyaçlar üzerinde etkisi olan olası grup üyelerinin sosyal bağlam ögeleri nelerdir?  (değerler, tavırlar, ekonomik durum, toplum kaynakları vb.) •Olası grup üyelerinin gelişimsel ihtiyaçları nelerdir? • Planlanmakta olan grup hangi ihtiyaçlara hitap edecektir? Görüldüğü gibi bunlar arasında gelecek kaygısı ile ilgili bir ifade yer almamaktadır.

Grup kompozisyonu yapılırken düşünülmesi gereken en önemli nokta grubun amacıdır. Amacı ortaya çıkaran ortak ihtiyaçlara sahip olmak grubun kompozisyonu belirlenirken en önemli etmenlerden biridir.

Hasenfeld, karşılanmayan bir gereksinimi ortaya çıkarmak ve gözle görülür hâle getirmek amacıyla bir dizi etkinliğin gerçekleştirilmesi gerektiğini söylemiştir:
• İlk olarak gerçekten neyin gereksinim olduğunu açık bir şekilde tanımlamak için
veri ya da bilgi toplanmalıdır.
• İkinci olarak belirlenen gereksinimi karşılamak için toplumda hâlihazırda hizmet
veren diğer kurumlar ya da programlar belirlenmelidir.
• Üçüncü olarak müracaatçılarla ilgili diğer profesyonellerle temas kurulmalıdır.
• Dördüncü olarak problemin ve gereksinimin toplumda yaşayan insanlar tarafından
nasıl algılandığının ortaya konulması için onlarla görüşülmelidir.
• Son olarak gereksinimler değerlendirilmelidir.

Program geliştirmede amaç, yeni bir programı tanımlamak ve geliştirmektir. Bununla ilgili olarak:

• Var olan gereksinim göz önünde bulundurulmalıdır.
• Oluşturulması için destek sağlanmalıdır.
• Sorumluluklar dağıtılmalıdır. Kimin, ne zaman, neyi yapacağı belirlenmeli, yön ve yöntem oluşturulmalıdır.
• Önerilen programın hedefi veya amaçları betimlenmelidir. Programın misyonu  üç bölümden oluşmaktadır. Bunlardan birincisi, karşılanmamış ihtiyaçlar açık bir şekilde tanımlanmalı ve belgelenmelidir. İkincisi, müracaatçıların hizmet alımları  açık bir şekilde belirlenmelidir. Üçüncüsü, program tarafından sağlanmış olan hizmetler planlı bir şekilde açıklanmalıdır.
• Hedefler açık ve net bir şekilde belirlenmelidir. Denildiği üzere hedefler net olmalıdır. Makro uygulamalardaki hedeflerin en az diğer müdahale alanları kadar açık ve net olması gerekmektedir. Çünkü toplumu oluşturan yapı, diğer müdahale  düzeylerini oluşturan sistemler bütünüdür.
• Program için yapılabilirlik (fizibilite) çalışması gerçekleştirilmelidir. Bu uygulama,  uygulama ve değerlendirmedeki ihtiyaçları karşılamak için yapılan sistematik değerlendirmelerdir.
• Programı başlatmak için gereksinim duyulan kaynaklar harekete geçirilmelidir.
• Programın nasıl işler hâle getirileceği saptanmalıdır.
• Programda hizmetlerin nasıl sürdürülebilir olacağı ortaya konmalıdır. 

Buna göre, sorumlulukların tek elde toplanmasından bahseden B seçeneği yanlış bilgi içermektedir.

Jones ve Biesecker (1980), müracaatçının güçlü yönlerini detaylarıyla belirlemek için,
müracaatçıya sorabileceğimiz sekiz kategoriden oluşan bir taslak oluşturmuştur. Her kategorinin altında sorular bulunmaktadır.