SOSYAL HİZMET KURAMLARI I

Sistem yaklaşımının sosyal hizmet uygulamalarına yansımaları Pincus ve Minahan’ın 1970’lerdeki çalışmalarına dayanmaktadır.

Sistemler ilerledikçe ve geliştikçe dinamik bir dengeye gereksinim duyar.

Sistem yaklaşımının temel kavramları, bütüncüllük, ilişki ve dengedir. Bu kavramlar birbirleriyle ilişkilidir.

Yaşayan sistemler hedeflerine erişmek ve yaşamlarını sürdürebilmek için bilgi, enerji ve kaynakları işlemek zorundadır. Sosyal hizmet uzmanları sistemik işlemleri ele alırken girdi, akım, çıktı ve geri bildirimleri dikkate almalıdır.

Ekolojik yaklaşım, yaşayan dinamik etkileşimlerle ilgilidir; vurgu aktif katılımdadır. Bununla birlikte sistem kuramı ise daha geniş bir perspektife sahiptir; cansız varlıkları da kapsar.

Sosyal hizmet uzmanlarının ekolojik değerlendirmede göz önünde bulundurması gereken düzeyler; biogenetik faktörler, kültürel faktörler, çevresel faktörler, kaynaklar ve fırsatlar, öz bakım kalıpları, ailevi faktörler ve gelişim ve sağlığın güncel göstergeleri olarak sıralanabilir.

Güçlendirme, insanların, örgütlerin veya toplumların kendi yaşamları üzerinde kontrol sahibi olabilmeleri olarak tanımlanmaktadır. Güçlendirme yaklaşımı, toplumda sosyal destek sistemleri zarar görmüş bireylerle çalışmada kullanılan bir yaklaşımdır.

Farklı menfaatler insanları çatışan iki uç grup hâline getirir.

Rojek’in sosyal hizmetin Marksist bakış açısını üçe ayırmaktadır. Bunlar; ilerici pozisyon, üretken pozisyon ve çatışan pozisyondur.

1960'lı yıllarda sosyal hizmet müdahalelerindeki medikal model yerini "çevresi içinde birey" yaklaşımına bırakmaya başlamıştır. Medikal model, müracaatçıyı hasta olarak görmekte ve müracaatçının yaşamış olduğu sıkıntılardan dolayı müracaatçıyı sorumlu tutmaktadır.

Genel sistemler teorisine göre, sistemler ve alt sistemler arasındaki karşılıklı ilişkilerden dolayı sistem içerisindeki değişim herkesi çeşitli şekillerde etkileyecektir. Normal olarak sistemler "homeostatis" denilen bir denge durumunda bulunurlar.

Sosyal hizmet uygulamalarındaki dört sistemden;

Değişim ajanı sistemi, sosyal hizmet uzmanlarının içinde bulunduğu sistemdir ve organizmalardır.

Müracaatçı sistemi, hizmet arayan ya da hizmeti kabul eden bireylerdir.

Hedef sistem, değiştirme ya da etkileme ihtiyacı bulunan sistemdir.

Eylem sistemi, sosyal hizmet uzmanlarının birlikte eylemde bulundukları grup, aile, komşu, yardım grupları veya disiplinler arası ekiplerdir.

Güç, yaşamın her yanının bir parçasıdır ve gücün incelenmesi sosyal sistemlerde ana süreçtir. Farklı güç türleri vardır. Otorite gücü, yasal ya da sosyal statünün yanı sıra, olayları ve insanları kontrol etme veya etkileme hakkına işaret etmektedir. Uzmanlık ya da yetkinlik gücü, belirli eylemleri veya etkiyi yapabilmek için bilgi, beceri ve yetenek ile ilgilidir. Polis ve yargıçlar açık bir şekilde otorite gücüne sahiptirler. Doktor, avukat ve sosyal hizmet uzmanı gibi yardım personellerinin de gücü vardır. Otorite olarak statü, açık gücü ifade eder ve sosyal hizmet uzmanlarına dikkate değer bir kontrol ve etki yapmaya olanak sağlar.

Sistem teorisiyle ilgili kavramlar şu şekilde özetlenebilir (Maguire, 2002): Çevreleriyle iletişim içinde olan ve o sürecin sonucu olarak değişen açık sistemler. Geri bildirim; tipik olarak, açık sistemlerde sistemin, değişim için bilgiyi kullandığı ve kabul ettiği yerde bulunan süreçtir.

Ekolojik yaklaşım, bireyi, içinde bulunduğu çevre ile birlikte değerlendiren ve ele alan bir yaklaşımdır. Bireyler ve onların çevreleri arasında işlevsel olmayan etkileşimleri kavramsallaştırmak için tedavi ve reform yaklaşımını bütünleştirmektedir. Ekolojik yaklaşım birey ve çevresi arasında daha iyi bir uyum sağlanabilmesi için bireylerin baş etme mekanizmalarını geliştirmeye çalışmaktadır. Ekolojik yaklaşım çevresi içinde birey vurgusu yapmaktadır.

Bir kavram olarak güçlendirmenin kişisel, kişilerarası ve sosyo-politik olmak üzere üç boyutu bulunmaktadır. Kişisel güç, bireylerin öz saygı ve iyi olma durumu ile ilgilidir. Kişilerarası güç, karşılıklı bağımlılık, etkileme gücü, sosyal destek ve saygın bir statü ile ilgilidir. Son olarak sosyo-politik güç ise vatandaşlık hakları, kaynakların kontrolü, imkânlara erişme ve sosyal adalet ile ilgilidir (Miley ve diğ., 1998).

Rojek, sosyal hizmetin Marksist bakış açısını ilerici, üretken ve çatışan pozisyon olarak üçe ayırmaktadır: İlerici pozisyon: Sosyal hizmet uzmanı aynı zamanda değişim ajanıdır ve toplumda değişim yaratmak ve bilinç yükseltmek gibi rolleri vardır. Üretken pozisyon: Sosyal hizmet bir sınıf kontrolü aracıdır. Çatışan pozisyon: Sosyal hizmet uzmanı hem bir toplum ajanı hem de çatışan sınıfa bilgi aktaran konumundadır.

Dahrendorf’un çatışma yaklaşımının en önemli katkısı, toplumun içindeki öğeler arasındaki ilişkilerin ahenkli olmaktan çok ahenksiz bir nitelikte bulunduğunun belirtilmesidir. Çatışma yaklaşımının toplum modelinde, her toplum her an değişmeye konu olur, toplumsal değişme her yerde vardır. Her toplum her an toplumsal çatışmaya sahnedir, toplumsal çatışma her yerde vardır. Toplum içindeki her öge onun değişmesine katkıda bulunur. Çatışma yaklaşımını uygulayanlara göre toplum bir organizma değil bir süreçtir; içinde çatışmaların olduğu bir süreç. Her toplum onu oluşturan fertlerden bazılarının diğerleri üzerindeki zorlamasına dayanır. Toplum zorlamaya dayalı bir bütünlük arz eder.

Sistem ve Ekolojik Sistem Yaklaşımı Arasındaki Farklılıklar:

Ekolojik yaklaşım, yaşayan dinamik etkileşimlerle ilgilidir; vurgu aktif katılımdadır. Bununla birlikte sistem kuramı ise daha geniş bir perspektife sahiptir; cansız varlıkları da kapsar.

Her iki yaklaşım arasındaki bir diğer fark ise terimlerdeki vurgudur. Ekolojik yaklaşım birey ve çevrenin buluştuğu noktaya odaklanır. Sistem yaklaşımı ise bir sistemdeki alt sistemlerin sınırlarını ve bir sistemdeki dengenin sürekliliğini vurgular.

1960’lı yıllardan beri sosyal hizmet mesleği, insan davranışlarını değerlendirmede temel olarak sistem yaklaşımını kullanmaktadır. Sistem yaklaşımı, müracaatçının yaşam şartlarının karmaşıklığını ve birbiriyle ilişkilerini değerlendirmek için müracaatçının sorunlarının arkasında yatan faktörlere bakmayı vurgulamaktadır. Dolayısıyla sistem yaklaşımı sosyal hizmet uygulamasını güçlendiren bir araç olarak görülmektedir. Sistem yak- laşımı birey, aile, küçük grup, kurum, topluluk ve toplum arasındaki kavramsallaştırılmış geçişi sağlaması bakımından oldukça önemlidir. Doğru cevap A'dır.