SOSYAL HİZMET KURAMLARI I

Bütüncüllük kavramı, sistemi meydana getiren ögelerin bütüncül katkısının her bir ögenin ayrı ayrı katkısından daha fazla olduğunu açıklayan bir kavramdır.

 İlişki kavramı, bir sistemin içindeki ögelerin birbirleriyle olan ilişkisidir. Sistem yaklaşımı bir soruna açıklık getirmede tüm değişkenlerin göz önünde bulundurulmasını öngörür.

 Denge kavramı, yaşayan çoğu sistemin varlığını sürdürebilmesi için denge arayışı içinde olduğunu belirtmek amacıyla kullanılan bir terimdir.

Mikrosistem, bireyin günlük hayatta karşılıklı etkileşim içerisinde olduğu kişileri ve bu kişilerle olan ilişkilerini içerir. Bireyin gelişimi üzerinde en büyük etkiye sahip olan bu sistem, en temelde aileyi, okulu ve arkadaş gruplarını kapsamaktadır.

Odak sistem, müracaatçı ve sosyal hizmet uzmanlarını ilgisini çeken düzeyleri ifade etmektedir.

Tüm seçenekler sistam yaklaşımı ile ilgili doğru bilgileri verirken D seçeneği hatalıdır. Sistem yaklaşımı medikal yaklaşımdan önce değil sonra ortaya konan bir teoridir. Dolayısıyla 1960'larda sistem yaklaşımı medikal yaklaşımın yerini almaya başlamıştır .

Çevresi içinde birey kavramsallaştırmasına göre bireyin çevresi aşağıdaki sistemlerden oluşmaktadır.

Sosyal hizm

Sosyal hizmet uzmanlarının ekolojik değerlendirmede göz önünde bulundurması gereken düzeyler şu şekilde belirtilmektedir (Derezotes, 2000):

et uzmanlarının ekolojik değerlendirmede göz önünde bulundurması gereken düzeyler şu şekilde belirtilmektedir (Derezotes, 2000):

Sosyal hizmet uzmanları güçlendirme yaklaşımı çerçevesinde gerçekleştirdiği uygulamalarında, müracaatçıların kendi güçlerini görmelerini engelleyen faktörleri onların görmelerini sağlamalıdırlar. Manning (1998) sosyal hizmet uzmanları için bir dizi güçlendirme tutumunu önermektedir:

Bir kavram olarak güçlendirmenin kişisel, kişilerarası ve sosyo-politik olmak üzere üç boyutu bulunmaktadır. Kişisel güç, bireylerin öz saygı ve iyi olma durumu ile ilgilidir. Kişilerarası güç, karşılıklı bağımlılık, etkileme gücü, sosyal destek ve saygın bir statü ile ilgilidir. Son olarak sosyo-politik güç ise vatandaşlık hakları, kaynakların kontrolü, imkânlara erişme ve sosyal adalet ile ilgilidir

Baskı karşıtı uygulama;
• Müracaatçıları güçlendirici bir nitelik taşımalıdır,
• Minimum düzeyde müdahale içermelidir,
• Sorunun yapısal bağlamını bilinçli bir şekilde kavramalıdır,
• Müracaatçılarla iş birliği içinde gerçekleştirilmelidir

Baskı karşıtı uygulamalar  problemin ortadan kaldırılmasından ziyade müracaatçıların güçlendirilmesini hedefler . Bu bağlamda minimum düzeyde müdahale söz konusudur.

Dahrendorf ’un çatışma konusundaki fikirleri şöyle özetlenebilir:
1. Toplumsal hayatın olduğu yerde çatışma vardır.
2. Çatışma yok edilemez.
3. Çatışma bastırılabilir, kontrol edilebilir veya kanalize edilebilir.
Toplumdaki zorlamalar çatışmayı, çatışma ise toplumsal değişmeyi meydana getirir.

Sınıflar arası çatışma, Marx’ın da belirttiği gibi ekonomik nedenlerle toplumsal yapıyı etkilemekte ve değiştirmektedir.

Çatışma doğal bir süreç olup her daim olumsuzluk içermez.

Ekolojik yaklaşım, yaşayan dinamik etkileşimlerle ilgilidir; vurgu aktif katılımdadır. Bununla birlikte sistem kuramı ise daha geniş bir perspektife sahiptir; cansız varlıkları da kapsar. Buradan hareketle temel farklardan biri etkileşimlere bakış açısı olarak ifade edilebilir.

Sosyal hizmet uygulamalarındaki dört sistem;
• Değişim ajanı sistemi, sosyal hizmet uzmanlarının içinde bulunduğu sistemdir ve
sosyal hizmet uzmanlarının mesleki davranışlarını etkiler.
• Müracaatçı sistemi, hizmet arayan ya da hizmeti kabul eden bireylerdir.
• Hedef sistem, değiştirme ya da etkileme ihtiyacı bulunan sistemdir.
• Eylem sistemi, sosyal hizmet uzmanlarının birlikte eylemde bulundukları grup,
aile, komşu, yardım grupları veya disiplinlerarası ekiplerdir.

Sosyal hizmet uzmanlarının ekolojik değerlendirmede göz önünde bulundurması gereken düzeyler şu şekilde belirtilmektedir (Derezotes, 2000):

• Biogenetik faktörler: Bireyin kalıtsal ve diğer fiziksel özelliklerini içermektedir.
• Ailevi faktörler: Bireyin yakın ve geniş ailesinin özelliklerini içermektedir.
• Kültürel faktörler: Kültürel faktörler, bireylerin psiko-sosyal çevresini içerir. Psikososyal çevre bireylerin aile üyelerinin dışında, ilişkide olduğu diğerlerini içerir.
• Çevresel faktörler: Bireyin yaşam kalitesini etkileyen ve onun yaşam alanına karşılık gelen özellikleri içerir.
• Kaynaklar ve fırsatlar: Kaynaklar ve fırsatlar, güvenlik, özgürlük, kabul, zenginlik, güç ve hizmetleri içerir.
• Öz bakım kalıpları: Öz bakım kalıpları, bireylerin kişisel gelişimini geliştiren çabalardır. Bireyin içsel motivasyonu, enerji düzeyi ve bilinç düzeyi gibi içsel faktörlerle ilgilidir.
• Gelişim ve sağlığın güncel göstergeleri: Gelişim ve sağlığın güncel göstergeleri, bireylerin, ailelerin ve toplumun gelişimsel büyüme ve refah durumunun ölçülebilir
işaretlerini içermektedir

Sistem ve Ekolojik Sistem Yaklaşımı Arasındaki Benzerlikler

I-Sistem ve ekolojik sistem yaklaşımları sistemleri vurgular ve sistemler arasındaki
etkileşimlere odaklanır,
II-Girdi ve çıktı gibi birtakım terimleri benzerlik gösterir,
III-Her iki yaklaşım da sosyal hizmet uzmanlarının dünyaya bakışında onlara bakış
açısı sağlar,
IV-Her iki yaklaşım da insanlar ve diğer sistemler arasındaki etkileşimin gelişmesine yardımcı olurlar,
V-Genelci uygulama için yararlı bir çerçeve sağlar

Güçlendirme, insanların, örgütlerin veya toplumların kendi yaşamları üzerinde
kontrol sahibi olabilmeleri olarak tanımlanmaktadır.

Saleebey (1997) güçler perspektifinin beş temel özelliğini şu şekilde açıklamıştır:
• Her bireyin, ailenin, grubun ve toplumun güçleri vardır,
• Travma, hastalık ve diğer olumsuzluklar yıkıcı olabilir ancak bunlar aynı zamanda
mücadele ve fırsatların kaynağı da olabilir. Mağdur durumdaki müracaatçılar, aktif
ve gelişmekte olan bireyler olarak görülürler,
• Değişme ve gelişme kapasitesinin üst sınırlarını bilmediğinizi varsayın ve bireyin,
grubun ve toplumun isteklerini dikkate alın,
• Sosyal hizmet uzmanları müracaatçıya en iyi onlarla iş birliği yaparak yardımcı
olurlar,
• Tüm sosyal çevreler kaynaklarla doludur.

Kişisel güç, bireylerin kendilerini algılayış şekliyle ilgilidir. Bu kapsamda bireylerin
kendi yaşamları üzerinde kontrol duygusuna sahip olmaları ve kendilerini değerli bir birey olarak görmeleri önemlidir.

Radikal uygulama, yapısal ve köklü değişiklikler yapmayı hedefleyen uygulamalardır.

Sanayileşme sürecinde farklılaşmanın yol açtığı çatışma-kurumsallaşma-uzlaşma prosedürünü izah eden yaklaşımlardan en popüler olanı Dahrendorf ’un çatışmacı yaklaşımıdır.

Marx ve Dahrendorf ’un topluma dair bazı temel yaklaşımları şunlardır (Netting ve
diğerlerinden aktaran Gökçearslan Çifci, 2011):
1. Sosyal sistemler çatışma ortaya çıkarır ve bu nedenle çatışma toplumun geleceğini etkiler.
2. Çatışma toplumun sosyal yapısının kaçınılmaz bir parçası olan çatışan menfaatler sonucu ortaya çıkar.
3. Çatışan menfaatler, eşit dağılamayan sınırlı kaynaklar ve gruplar arası güç dengesizliklerinden ortaya çıkar.
4. Farklı menfaatler insanları çatışan iki uç grup hâline getirir.
5. Çatışma diyalektiktir ve bu nedenle bir çatışmanın çözümü farklı menfaatleri ortaya çıkarır ve farklı menfaatler de başka çatışmalara neden olur.

Rojek sosyal hizmetin Marksist bakış açısını ilerici, üretken ve çatışan pozisyon olarak üçe ayırmaktadır:
• İlerici pozisyon: Sosyal hizmet uzmanı aynı zamanda değişim ajanıdır ve toplumda değişim yaratmak ve bilinç yükseltmek gibi rolleri vardır.
• Üretken pozisyon: Sosyal hizmet bir sınıf kontrolü aracıdır.
• Çatışan pozisyon: Sosyal hizmet uzmanı hem bir toplum ajanı hem de çatışan sınıfa bilgi aktaran konumundadır (akt. Payne, 1997).