SOSYAL HİZMET KURAMLARI I

Terapötik müdahalele; doğrudan fonsiyonel olmayan düşüncelerin, duyguların, ifade edilen güdülerin, davranışların, yorumların ve tahminlerin yanı sıra müracaatçının fonksiyonel olmayan şema ve altta yatan inançlarını amaçlamaktadır. Beck’in bilişsel terapisisine ait bir kavramdır. Diğer seçeneklerde yer alan ifadeler ise Freud’un psikanalitik kuramının dört anahtar alanıdır.

Freudyen psikoanalizde, müracaatçıdan analistin koltuğuna uzanması, rahatlaması ve serbest çağrışım yapması istenir. Serbest çağrışım, kişinin aklına her gelen şeyin açıklanmasını içerir. Bu tekbikte psikanalist, hastayı çoğu düşüncesini ve acı hafızasını bastıran bir kişi olarak görür.

Sosyal hizmet mesleğinin tarihine bakıldığında, içinde bulunduğu bağlam içinde etkilendiği ve yararlandığı kuramlar bulunmaktadır. Her ne kadar 1929 yılında görülen Büyük Buhran’dan sonra sorunların bireyselden ziyade toplumsal odaklı olduğunu savunan radikal yaklaşımlar etkisini gösterse de 1930’lu yıllarda sosyal hizmet mesleğinde psikodinamik kuramların etkisi ağırlıklı olarak görülmüştür. Bu dönemde sosyal hizmet uzmanları sosyal durumlardan ziyade bireysel deneyimlere ağırlık vermişlerdir. Sonraki dönemlerde -1960’lı yıllar ve sonrasında- sosyal hizmet mesleğinde davranışçı yaklaşımlar psikodinamik yaklaşımlara tepki olarak etkisini sürdürmüştür. Davranışsal yaklaşımlarda ‘‘değerlendirme’’ kavramı ön plana çıkmıştır ve çevresel etkenlerin insanların davranışlarında etkili olduğu görüşü ön plana çıkmıştır. Bu yıllarda radikal yaklaşımlar yeniden gündeme gelmiş ve sosyal hizmet disiplininde hümanist ve varoluşçu görüşler etkisini göstermeye başlamıştır.

Psikoanalitik psikoterapistler ise daha fazla ‘‘şimdi ve burada’’ yönelimlidirler. Bu yüzden süre daha kısadır (1 ila 2 yıl) ve hasta analist koltuğuna uzanmaz; terapist ve hasta yüz yüze görüşmeler yapar. Kullanılan teknikler (yorumlamalar) bir önceki yaklaşımdaki gibi bilinç dışı olguları ortaya çıkarmanın bir aracıdır. Fakat yorumlamalar daha çok ‘‘şimdi’’yi kapsar ve gerçeklik temelinde çıkarımlarda bulunulur. Bu psikoterapistler gerçek ihtiyaçlara, egoya, bilinç düzeyindeki günlük sorunlara daha duyarlıdır.

Davranışçı kuram şunu öngörür: önceki davranışlar gözlemlendiğinde ve kontrol altına alındığında davranışlar kontrol altına alınabilir ve tahmin edilebilir. Bu model davranışların öğrenildiğini ve koşullara bağlı olduğunu belirtir.

Davranışçı terapide amaç; uygunsuz davranışları ortadan kaldırmak ve etkili davranışlar öğretmek, davranışı etkileyen faktörlere odaklanmak, sorunlu davranışlarla ilgili neler yapılabileceğini bulmaktır. Doğru yanıt E seçeneğidir.

A,C,D ve E seçeneklerinde yer alan ifadeler görev odaklı yaklaşımın özelliklerindendir. Ancak B seçeneğinde yer alan ifade İnsancıl Kuramlara ait bir ifadedir. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Birey-merkezli kuram, demokrasi ile bağlantılıdır ve her bireyin kendi kaderini belirleme ve kendisini gerçekleştirme kapasitesinin olduğunu savunmaktadır.

Transaksiyonel analiz,psikodinamik kuramla bağlantılı olmasına karşın insancıl terapi olarak görülmektedir. Transaksiyonel analizin öncüsü Eric Berne’dir. Bu görüşe göre her birey kendi yaşamlarını kontrol edebilecek güce sahiptir. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Sosyal rol kuramının bazı temel kavramları bulunmaktadır. Bunlar rol çatışması, rol belirsizliği, rol bütünleşmesi ve rol seti kavramlarıdır. Rol bütünleşmesi, kadın ve erkeğin oynadığı rollerin, davranışların ve beklentilerin, çevredeki insanların beklentileri ile uyuşmasıdır.

Freudyen psikoanalizde, müracaatçıdan analistin koltuğuna uzanması, rahatlaması ve serbest çağrışım yapması istenir. Serbest çağrışım, kişinin aklına her gelen şeyin açıklanmasını içerir. Psikanalist hastayı çoğu düşüncesini ve acı hafızasını bastıran bir kişi olarak görür. Bu baskılama durumu, çözümlenmemiş çatışmalar ve anksiyeteye yol açar. Hasta rahatlamalı ve bilinç dışındaki çoğu çatışmayı çözmeye açık olmalıdır (Payne, 1997). Bu tekniğin amacı bastırılmış ve bilinç dışı sorunları gündeme getirmek ve böylece daha yüksek bir anlayış ve içgörüyle bu sorunları çözümleyebilmektir.

Freud klasik bir analist değildi. O; serbest çağrışım, rüya yorumu, bastırılmış duyguları ortaya çıkarma ve sembolik yorumlamanın klasik tekniklerini geliştirmiş ve kullanmış olmasına rağmen onun yorumlamaları nadiren şimdi ve burada yönelimliydi. Psikoanalitik psikoterapistler ise daha fazla "şimdi ve burada" yönelimlidirler. Bu yüzden süre daha kısadır (1 ila 2 yıl) ve hasta analist koltuğuna uzanmaz; terapist ve hasta yüz yüze görüşmeler yapar. Kullanılan teknikler (yorumlamalar) bir önceki yaklaşımdaki gibi bilinç dışı olguları ortaya çıkarmanın bir aracıdır. Fakat yorumlamalar daha çok "şimdi'yi kapsar ve gerçeklik temelinde çıkarımlarda bulunulur. Bu psikoterapistler gerçek ihtiyaçlara, egoya, bilinç düzeyindeki günlük sorunlara daha duyarlıdır (Payne, 1997).

Boş Ekran (Blankscreen): Bu teknik, hastaya yönelik tepkisiz ve duygusuz cevapların kullanımını içerir. Sosyal hizmet uzmanı transferansın bir nesnesi olma gerçeğini kabul eder ve günlük ilişkileri olumsuz etkileyen sorunları çözme ve transferansı artırmanın bir yolu olarak bu tekniği kullanır.

Savunma mekanizmaları farklı yazarlar tarafından değişiklik gösterir. Anna Freud temel savunma mekanizmalarını bastırma, yansıtma, karşıt tepki oluşturma, saplanma ve gerileme olarak tanımlamıştır. Fakat güncel listelerde savunma mekanizmaları genel olarak, bastırma, inkâr, rasyonelleştirme, düşünselleştirme (intellectualization), izolasyon, yansıtma, yer değiştirme (displacement) ve karşıt tepki oluşturmadır. Diğer seçenekler ise psikanalitik kurama ait bazı kavramları ifade etmektedir.

Görev odaklı yaklaşım, müracaatçının yapması gerekenleri içeren prosedürler bütünüdür. Yaklaşımın kökenleri sosyal hizmet mesleğine dayanmaktadır. Bu yaklaşım sorunların nedenine değil sorunların yol açtığı sonuçlara odaklanmaktadır. Yaklaşımda belirlenen hedeflere müracaatçının gerçekleştireceği
eylemler sonucunda ulaşılmaktadır. Görev odaklı yaklaşım kökenlerini gelişim kuramlarından değil öğrenme kuramlarından alır.

Bir kişinin anksiyete üreten düşünce ve dürtüleri farklı bir kaynağa çevrilir. Bu mekanizma yansıtma olarak adlandırılır. Hasta, "ondan nefret ediyorum" gibi gerçek düşüncesini bilinçli bir şekilde kabul etmek yerine dolaylı olarak düşüncesini "o benden nefret ediyor" şeklinde ifade etmektedir.

Davranışçı yaklaşıma göre öncelikle bireyin sorunlu davranışları saptanır. Daha sonra bireyin değiştirilmesi amaçlanan davranış örüntüsü belirlenerek bireyin bu davranışının hangi durumlarda ve ne zaman ortaya çıktığı araştırılır. Son adım ise bireyin yanlış ve sorunlu davranışlarının değiştirilmesidir. Bunun için gevşeme, sistematik duyarsızlaştırma, pekiştirme, model olma gibi birtakım tekniklerden yararlanır (Maguire, 2002).

Bilişsel yaklaşım ise bir nevi tutum değiştirme modelidir. Bilişsel kuram, davranışçı kuramın bir parçasıdır ve genellikle sosyal öğrenme kuramına dayanır. Bilişsel kuram davranışın, çevreye ilişkin yorumlar ve algılar sonucunda ortaya çıktığını savunmaktadır. Bilişsel kuram, otomatik düşünceler, bilişsel yapılar, irrasyonel inançlar gibi bilinçli olunmayan süreçlerin olduğunu varsayar.
Bilişsel terapinin birincil odağı; fonksiyonel olmayan duygu, düşünce ve davranışları değiştirmektir.

Görev-odaklı yaklaşım, müracaatçıların problemlerini çözmeye odaklanan kısa dönemli sosyal hizmet uygulamasıdır. Bu yaklaşım, müracaatçıların sorunlarına odaklanan ve aşamalı olarak belirlenen hedeflere ulaşan kısa müdahale ve çalışmalar sonucunda edinilen kapsamlı deneyimlerden geliştirilmiştir. Görev-odaklı yaklaşım müracaatçıların belirlenen hedefe ulaşmalarını sağlamak amacıyla birtakım küçük başarılar gerçekleştirerek benlik saygılarını geliştirmeyi amaçlamaktadır (Doel ve Marsh, 1992).

Corey’e (1996) göre birey merkezli yaklaşımda ana tema; gerekli uygun koşullar sağlandığında ya da bu koşullar zaten varsa, müracaatçının kendi yaşamını değiştirebilme yeteneğinin var olduğuna inanma duygusudur. Bu yaklaşımın temel varsayımı, müracaatçıların kendini anlama yönünde ve tutum ve davranışlarını değiştirme konularında geniş kaynaklara sahip olduklarıdır