SOSYAL HİZMET KURAMLARI I

Sosyal hizmet uzmanı, mikro düzeyde bireylerle, mezzo düzeyde gruplarla ve ailelerle,
makro düzeyde ise örgütlerle, organizasyonlarla ve toplumla sosyal hizmet uygulamaları
yürüten bir meslek elemanı olarak uygulama sürecinde müracaatçıların üstün yararı için
çaba göstermekte, insanların sorunlarını çözmelerine ve gereksinimlerini karşılamalarına
yardımcı olmaktadır.

Sosyal hizmet uzmanının sahip olması gereken yetkinlikle üç ana başlıkta toplanabilmektedir. Sosyal hizmet uzmanının bu üç alanda yetkin olması beklenmektedir.
• İnsanlar ve sosyal kurumlar arasındaki ilişkilerde başlatılması, geliştirilmesi, yeniden düzenlenmesi, korunması, dönüştürülmesi ve sonlandırılması gereken durumları belirlemek ve değerlendirmektir.
• Sorunları değerlendirme, ulaşılabilir amaçlar oluşturma ve olası uygun koşulları
temel alarak insanların iyilik hâlini geliştirmek için bir plan hazırlamak ve bu planı
uygulamaktır.
• İnsanların sorun çözme, baş etme ve gelişimsel kapasitelerini güçlendirmek; insanları onlara kaynak, hizmet ve fırsat sağlayacak sistemlerle bağlantılandırmak, incinebilir ve ayrımcılığa uğrayan nüfusun yararına etkili müdahalede bulunmaktır.

Bir kişi birçok nedenle sosyal hizmet mesleğine yönelebilir ancak motivasyon noktası
hemen hemen her zaman başkalarına duyulan ilgi ve dünyayı daha iyi bir yer yapma arzusudur.

NASW, 1981 yılında, etkili sosyal hizmet uygulaması için gerekli olan değer temelini
şu şekilde tanımlamıştır:
• Bireyin onuruna ve biricikliğine saygı,
• Müracaatçının kendi kaderini tayin etme hakkı,
• Gizlilik,
• Baskı altındakiler için savunuculuk ve sosyal aksiyon,
• Yetkinlik,
• Örgütsel oryantasyon (örgüt içinde çalışma),olarak tanımlanmaktadır.

Sheafor ve Horejsi (2015) sosyal hizmet uygulamasına yol göstermesi gereken 24 temel ilkeyi ele almaktadırlar. Bu ilkelerden ilk altı ilke sosyal hizmet uzmanına odaklanırken diğer ilkeler sosyal hizmet uzmanının müracaatçı veya müracaatçı grupları – birey, aile, küçük gruplar, organizasyonlar, mahalleler, topluluklar - ile olan ilişkilerini temel alan ilkelere odaklanmaktadır.
Sheafor ve Horejsi (2015) bu ilkelerden biri olan Sosyal hizmet uzmanı mesleki objektifliğini sürdürmelidir ilkesi:Profesyonel meslek elemanları durumu uzak bir noktadan ve tarafsızca yöneterek yardım sürecine yeni bir boyut katarlar. Bu noktada tarafsız olmak demek, ilgisiz ya da müdahale sürecindeki hassas dengeyi umursamaz görünmek demek değildir. Müracaatçının
durumuna çok fazla dahil olan, kendisini bu durumla özdeşleştiren sosyal hizmet uzmanı objektifliğini kaybedebilir. Farklı bir durum da duygusal bakımdan ilgisiz olarak müracaatçıya enerji sağlayamamak ya da değişimi gerçekleştirme çabasındaki müracaatçının enerji harcaması konusunda cesaretini kırmaktır.

Sosyal hizmet etiği; mesleki müdahalesinde doğru eylemin ne olduğunun belirlenmesi üzerinde duran, modern yaşamın insan ilişkilerinde ortaya çıkardığı değişimlerden etkilenerek gelişen, karar verme sürecinde etik kaygıları ön plana alan etik ilke ve değerler temelinde kurulu bir alandır (Özateş, 2010).

Sosyal hizmetin değerleri arasında hizmet,sosyal adalet,bireyin onuru ve değeri,insan ilişkilerinin önemi ,
dürüstlük ve güvenilirlik ,yetkinlik yer almaktadır. Müracaatçılara Bağlılık ise etik sorumlulukları arasındadır.

SOSYAL HİZMET UZMANLARININ MESLEKTAŞLARA VE DİĞER MESLEK ELEMANLARINA
İLİŞKİN ETİK SORUMLULUKLARI
Saygı
Gizlilik
Disiplinler arası İş birliği
Meslektaşların Yer Aldığı Çatışma ve Anlaşmazlıklara Yaklaşım
Konsültasyon
Hizmetlere Havale
Cinsel Konular
Meslektaşların Zayıf Yönleri ve Yetersizlikleri
Meslektaşların Meslek Etiğine Aykırı Uygulamalar yer alırken kendi kaderini belirleme sosyal hizmet uzmanının müraatçılara ilişkin etik sorumlulukları arasında yer alır.

Dolgoff ve ark. (2005) yaşanan etik ikilemlerde olası eylem biçimlerinin değerlendirilmesi için etik ilkeler hiyerarşisini önermektedir. Hiyerarşi sıralı bir dizinden oluşmaktadır ve bir ilke altındaki ilkeden önce gelir. Bu hiyerarşiye göre; birinci ilke, ikinciden yedinciye karar olan ilkelerden; ikinci ilke üçüncüden yedinciye kadar olan ilkelerden daha önemlidir.Bunlar sırasıyla:

İlke 1: Hayatın korunması

İlke 2: Eşitlik ve Eşitsizlik

İlke 3:  Öz-yönetim ve Özgürlük 

İlke 4: Asgari Zarar

İlke 5: Yaşam kalitesi

İlke 6: Mahremiyet ve Gizlilik

İlke 7:  Doğru ve tam açıklama şeklindedir.

Minahan (1987), sosyal hizmet uzmanlarının karşılaşmış olduğu etik ikilemleri yedi
ana başlıkta ele almaktadır:
1. Gizlilik ve bilginin gizliliği,
2. Doğruyu söyleme,
3. Biri tarafından kararların verilmesi veya kendi kaderini belirleme,
4. Yasalar, kurallar, düzenlemeler ve politikalar,
5. Bir meslektaşı üzerinde baskı kurma,
6. Sınırlı kaynakların dağıtımı,yer alırken bir kurumun üzerinde baskı krma bu başlıklar altında yer almaz.

III numaralı ifade "değer" kavramı ile ilgili olarak yanlış bilgi içerdiği için bu ifadenin yer almadığı seçenek olan C seçeneği sorunun doğru yanıtı olacaktır. Doğrusu, "değerler, yaşamda eylem için soyut hedefleri kapsayan ve farklı durumlar karşısında bireysel tercihlere rehberlik eden ilkelerdir" şeklindedir.

Etik, insanların davranışlarını kendilerine göre düzenlediği ilkeler sistemini ifade etmektedir.

NASW, 1981 yılında, etkili sosyal hizmet uygulaması için gerekli olan değer temelini şu şekilde tanımlamıştır:

• Bireyin onuruna ve biricikliğine saygı,
• Müracaatçının kendi kaderini tayin etme hakkı,
• Gizlilik,
• Baskı altındakiler için savunuculuk ve sosyal aksiyon,
• Yetkinlik,
• Örgütsel oryantasyon (örgüt içinde çalışma),
• Başkalarının dinsel veya tinsel inançlarına / değerlerine saygı duymak

Görüldüğü gibi bunlar arasında E seçeneğinde verilen ifade yer almamaktadır.

Sheafor ve Horejsi, sosyal hizmet uygulamasına yol göstermesi gereken 24 temel ilkeyi ele almaktadır. Bu ilkelerden ilk altı ilke sosyal hizmet uzmanına odaklanırken diğer ilkeler sosyal hizmet uzmanının müracaatçı veya müracaatçı grupları – birey, aile, küçük gruplar, organizasyonlar, mahalleler, topluluklar- ile olan ilişkilerini temel alan ilkelere odaklanmaktadır. Bu ilkeler arasında "sosyal hizmet uzmanına odaklanan ilkeler" şunlardır:

1. Sosyal hizmet uzmanı sosyal hizmet üstüne çalışmalıdır.

2. Sosyal hizmet uzmanı benliğini bilinçli olarak kullanabilmelidir.

3. Sosyal hizmet uzmanı mesleki objektifliğini sürdürmelidir.

4. Sosyal hizmet uzmanı insani çeşitliliği benimsemelidir.

5. Sosyal hizmet uzmanı sosyal adaletsizlikle mücadele etmelidir.

6. Sosyal hizmet uzmanı mesleki yeterliliğini geliştirmeye çalışmalıdır.

İlk etik kurallar Mary Richmond tarafından hazırlanmış ayrıca mesleğin ilk yıllarında bazı sosyal hizmet örgütleri, mesleğin etik kurallarını oluşturma gayretini göstermişlerdir ancak 1947 yılına kadar resmî olarak etik kurallar oluşturulmamıştır. Dernek kurulduktan beş yıl sonra, 1960 yılında ilk etik kurallar oluşturulmuştur.

Osmo ve Landau sosyal hizmetin etik ilkelerini 12 başlık altında ele almıştır.

1- Eşitlik ve Eşitsizlik,
2- Hakkaniyet,
3- Gizlilik ve Mahremiyet,
4- Yaşamın Korunması,
5- Bireyin İyiliği ve Yararı,
6- Doğruluk ve Tam Bilgilendirme,
7- Özerklik ve Bireysel Özgürlük,
8- Yaşam Kalitesi,
9- Temel İnsani Gereksinimlerin Karşılanması,
10- Toplumun İyiliği ve Yararı,
11- En Az Zararı Görme,
12- Yasalara ve Düzenlemelere Uyma Yükümlülüğü

Görüldüğü gibi, bunlar arasında A seçeneğinde verilen "ekonomik özgürlük" yeralmadığı için sorunun doğru yanıtıdır.

Sosyal hizmet uzmanının sosyal hizmet mesleğine ilişkin etik sorumlulukları "Mesleğin Bütünlüğü" ve  B seçeneğinde verilen "Değerlendirme ve Araştırma" dır. Diğer seçeneklerde sosyal hizmet uzmanlarının meslektaşlara ve diğer meslek elemalarına ilişkin etik sorumlulukları verilmiştir.

Sosyal hizmet uzmanlarının uygulama ortamına ilişkin etik sorumlulukları arasında E seçenğinde verilen "Süpervizyon ve Konsültasyon" yer almaktadır. Diğer seçeneklerde ise sosyal hizmet uzmanlarının meslek elmanı olarak etik sorumlulukları verilmiştir.

Reamer, sosyal hizmetin etik ikilemlerini; 1. Gizlilik ve mahremiyet içeren iletişim, 2. Kendi kararını verme ve korumacılık, 3. Doğruyu söyleme, 4. Yasalar, politikalar ve düzenlemeler, 5. Islık çalmak ya da sorunu duyurmak, 6. Sınırlı kaynakların dağılımı, 7. Kişisel ve mesleki değerler başlıkları altında ele almaktadır. D seçeneğinde verilen ifade ise, Minahan'ın tanımlamasına dayanan sosyal hizmet uzmanlarının karşılaşmış olduğu etik ikilemlerden biridir.

Dolgoff ve ark. (2005) yaşanan etik ikilemlerde olası eylem biçimlerinin değerlendirilmesi için etik ilkeler hiyerarşisini önermektedir. Hiyerarşi sıralı bir dizinden oluşmaktadır ve bir ilke altındaki ilkeden önce gelir. Bu hiyerarşiye göre; birinci ilke, ikinciden yedinciye karar olan ilkelerden; ikinci ilke üçüncüden yedinciye kadar olan ilkelerden daha önemlidir. Etik İlkeler Piramidi'nde en alt sırada B seçeneğinde verilen "Doğruluk ve Tam Açıklama" yer almaktadır.