SOSYAL HİZMET KURAMLARI I

Sosyal hizmet uzmanları sosyal hizmet müdahalesini gerçekleştirmeye başlamadan önce hazırlık yapmalıdır. Sosyal hizmet uzmanları öncelikle sorun alanına, müdahale edilecek düzeye ilişkin bilgi toplamalı ve plan yapmalıdır. Bu beceri, hazırlık yapma becerisidir.

Dolaylı liderlik kapsamında başlamak, dolaysız liderlik kapsamında tartışmayı teşvik etmek ve giriftleştirmek, odaklanma, şaşkınlık, yayılma ve belirsizliği kontrol etmek, sorgulama kapsamında açık ve kapalı soruşturmalar tertip etmek liderlik becerileri, duygularını yansıtmak ise yansıtma becerileridir. Sözlü ve sözsüz davranışlara dikkat etmek ise dikkatli dinleme becerisi kapsamındadır.

Müracaatçıların duygularını keşfetmek konusunda ve daha önceden değinilmiş duygular üzerine derinleşmesini cesaretlendirmek, uzmanın liderlik becerisi hedeflerindendir.

Beden dilinde ima edilen duyguları yansıtırken öncelikle gözlenmiş bazı davranışları ifade etmek, daha sonra duyguyu yansıtmak önemlidir. Örneğin; “Gülümsüyorsun (davranış tanımı), fakat içerde gerçekten incindiğini hissediyorum (duygunun yansıtılması).” Sosyal hizmet uzmanı, burada deneyimi yansıtarak duyguların da daha net ifade edilmesini sağlamaktadır.

Aşağıda yer alan sorular sosyal hizmetin bilişsel becerilerinin nasıl kullanılacağı konusuna açıklık getirmektedir. • Vaka hakkında ne biliyorum? Hangi bilgilere ulaşılabilir? Hangi birimden sevk edildi? Hangi amaçla sevk edildi? • Problemin kaynağı ne olarak görülüyor ve bu problemden kaynaklı olarak meydana gelen ya da gelebilecek olan diğer sorunlar neler?

Sosyal hizmet uzmanının öz yönetim becerisinin gelişmiş olması demek girişkenlik, stres yönetimi, zaman yönetimi konularında yetkin olması demektir. Sosyal hizmet uzmanı girişkenlikte denge konusunda dikkatli olmalıdır. Bu denge; saldırgan olma ve itaatkar olma arasındadır.

Sosyal hizmet uzmanı, müracaatçının dile getirdiği duygu ifadelerini yeniden dile getirmede aşırıya kaçarsa ya da görüşmeyi daha da derinleştirirse sosyal hizmet uzmanının bu tavrı görüşmeyi geriletebilir. Örneğin aşağıdaki diyalogda sosyal hizmet uzmanı yansıtma becerisinde hataya düşmüştür. Bu ifade müracaatçının duygularının yersiz derinleşmesine neden olur ki bu durum da bir başka müdahaleyi de beraberinde getirir.
Müracaatçı: “Onsuz denizde bir yıldan fazla kalıp kalamayacağımı bilemiyorum”
Sosyal Hizmet Uzmanı: “O kadar hayal kırıklığına uğramış hissediyorsun ki o sensiz
olduğu sürece tümüyle işlevsiz kalacağını düşünüyorsun.

Meydan Okuma Becerisi: Sosyal hizmet uzmanı meydan okuma becerisinde öncelikle
aşağıda yer alan noktalara dikkat etmelidir.
Sosyal hizmet uzmanı olarak kendinde duyguları fark etmeli. Sosyal hizmet uzmanı kendindeki duyguları tanımlamalı ve onları müracaatçı ile
paylaşmalı.Müracaatçının davranışları hakkında, fikirler biçiminde tepkileri geri bildirmeli. Sosyal hizmet uzmanı kendiyle meydan okumanın bir biçimi olarak kendini yansıtmalı

Sosyal hizmet uzmanı özetleme becerisi ile ilgili aşağıda yer alan önemli noktalarına
dikkat etmelidir.
• Sosyal hizmet uzmanı müracaatçılar konuşurken onların çeşitli temalara ve duygusal aşırı bildirimlerine dikkat etmeli.
• Sosyal hizmet uzmanı özetlemede anahtar fikir ve duyguları onların esas anlamlarına dair geniş ifadeler olarak birleştirmeli.
• Sosyal hizmet uzmanı özete yeni fikirler eklememeli.
• Sosyal hizmet uzmanına özetini bildirmenin mi yoksa onlara esas temalar, anlaşmalar veya planları özetlemeyi istemenin mi daha yardımcı olacağına karar vermeli.

Sosyal hizmet uzmanının birçok beceriyi edinmiş olması beklenmektedir. Bu becerilerden en önemlilerinden ikisi; müracaatçı ile iletişim halinde olma ve bağlantı kurmadır. Açıkça, uzmanın müracaatçı ile iletişimi başlatması ve sürdürmesi uzmanın müracaatçı ile çok iyi bağlantı kurduğu anlamı taşımamaktadır. Uzman ile müraacatçı arasında güven ilişkisi olduğu zaman bağlantı kurmadan bahsedilebilmektedir.

Duyan'a göre  (2010) problem durumun anlaşılabilmesi için önerilen analiz modelinde analiz aşamaları şu şekilde sıralanmaktadır: Belirli bir bilgi yığınından önemli sorunları ayıklamak, örüntüleri tanımak-karşılıklı bağlantıların farkına varmak ve belirli bir durum sonucunda ortaya çıkan girdi ve çıktılarla süreci anlamaya çalışmak ve ardından analiz işlemini sonlandırmaktır.

Meydan okuma becerileri temelde, kişinin duygularını anlamaya çalışmak adına yapılan aktif dinlemeden ve duyguların betimlenmesi ile paylaşılmasından oluşmaktadır. Meydan okuma becerileri kullanan bir sosyal hizmet uzmanı, müracaatçıyı daha iyi anlama kaygısı gütmektedir.

Dinleme becerisi, tüm mesajlara çok aktif bir şekilde yanıt verme işlemini kapsamaktadır. Sosyal hizmet uzmanı, müracaatçının sadece sözcüklerini dinlemekle kalmayıp müracaatçının sözel olmayan ifadelerini de dikkate almalıdır (Örn: Jest, duruş, mimik.) Dinleme becerisinde neredeyse ön koşul niteliği taşıyan koşul da, müracaatçı ile göz teması kurmaktır. Genel olarak dinleme becerisi ile sadece bilgi edinmek amaçlanmamaktadır. Bunun yanı sıra, müracaatçıyı daha iyi anlamak için derinlemesine yapılandırılmış mülakatlar gerçekleştirmek ve informal olarak müracaatçıya yardım etmek için dinleme becerileri kullanılmaktadır.

Sosyal hizmet uzmanının liderlik becerilerini kullanmasının amaçları şunlardır:

-Müracaatçının kendi duygularını kendisinin keşfetmesini sağlamak ve duygularını kendisinin derinleştirmesine yönlendirmek,

-Süreçte birincil sorumluluğun müracaatçıda olduğunu belirtmek,

-Müracaatçılara iletişimi başlatıp sürdürebilecekleri özgür bir ortam oluşturmak,

-Müracaatçıların kendilerini keşfetmesine yardımcı olmak.

Bu amaçlar incelendiğinde süreçte asıl sorumluluğun sosyal hizmet uzmanı yerine müracaatçıda olduğu ve genellikle iletişimi başlatma ve sürdürmede müracaatçıların aktif rol oynadığı görülmektedir.

Sosyal hizmet uzmanı "sen böyle hissediyorsun." diyerek müracaatçının kendi duygularını sahiplenmesi için "sen" dili kullanmalıdır. Her zaman müracaatçıyı daha iyi anlama kaygısı gütmeli ve bunun için dinleme becerilerini geliştirmelidir. Ancak iletişimde, yeni konular açmak yerine müracaatçının üzerinde durduğu konudan bahsederek kimi zaman sohbeti genişletmelidir.

Aracılık, karşıt taraflar arasındaki anlaşmazlıkları çözmek için kullanılan bir süreçtir. Bununla birlikte, aracılıkta tarafların, tarafsız bir hakem ya da barış elçisi gibi işlev gören üçüncü bir tarafla karşılaşması söz konusudur. 

Müzakere, karşılıklı olarak kabul edilebilir kararlara ulaşabilmek için en az iki kişinin, yüz yüze etkileşimle gerçekleştirdiği bir süreçtir. Müzakere, insanların anlaşamadıkları ya da birbirleriyle çatışma yaşadıkları herhangi bir konuda yapılabilir. 

Sosyal hizmet uzmanlarının görev aldığı tüm kurum ve kuruluşlarda ya da proje ve programlarda bütçeleme söz konusudur. Bütçeleme parayla ilgili olup, bu süreç sosyal hizmet uzmanlarını doğrudan etkilemektedir.

Bu sebeple doğru cevap sırasıyla doğru olarak verilen A şıkkıdır.

Sosyal hizmet uzmanının  öz yönetim becerileri kapsamında zaman, stres yönetimi ile girişkenlik becerilerine sahip olması gerektirmektedir. Bu beceriler, kısaca şöyle açıklanmaktadır:

Sosyal hizmet uzmanı iki uç nokta arasında dengenin kurulmasını sağlamaktadır. Her iki tarafın yapıcı bir şekilde etkileşim içinde olması ve dengenin sağlanması gerekmektedir. Girişkenlik etkili bir şekilde iletişim kurmayı ve müzakerede bulunmayı gerektirmektedir. Stres yönetimi konusunda sosyal hizmet uzmanı dikkatli olmalıdır. Sosyal hizmet mesleği sürekli baskı altındaki bir etkinlik olup sosyal hizmet uzmanı kendini dinleyerek bu baskıyı ortadan kaldırmak adına baş etme yeteneğini geliştirmeli aksi durumda gerekirse yardım almalıdır. Öz yönetim becerilerinde bir diğer önemli nokta zaman yönetimidir. Sosyal hizmet uzmanının işini icra edebilmesi için zaman ve enerji sınırlıdır. Dolayısıyla zaman ve enerji tasarrufu için zaman yönetiminin mümkün olduğunca etkili yapılması gerekmektedir.

Bilişsel beceriler; belli bir durum içinde bireyler hakkında düşünürken, kişi ve durum hakkında anlayış geliştirirken, müdahalede kullanılacak bilgiyi belirlerken, müdahaleyi planlarken ve değerlendirme yaparken kullanılan beceriler olarak tanımlanmaktadır. Etkileşimsel beceriler; bireylerle, gruplarla, ailelerle, örgütlerle ve toplumla çalışırken; iletişim kurarken, ortak plan yaparken ve eylem planlarını uygulamaya koyarken kullanılan beceriler olarak ifade edilmektedir. Sosyal hizmet uzmanının bu iki beceriye de hizmet eden sorulardan birkaçı şunlardır:

Vaka hakkında ne biliyorum? Hangi bilgilere ulaşılabilir? Hangi birimden sevkedildi? Hangi amaçla sevk edildi?

Problemin kaynağı ne olarak görülüyor ve bu problemden kaynaklı olarak meyda- na gelen ya da gelebilecek olan diğer sorunlar neler?

Bu izlenimlerin elde edilmesinden ziyade temelde yatan sorun ne?

Konu ile ilgili değerli bir konumda mı bulunmaktayım? Müracaatçının seçimlerine ve kendi doğrularına karşı ayrımcılık yapmadan değerlendirme yapabilecek konumda ve bu özelliklere sahip miyim?

Sosyal hizmette yetkinlik sosyal hizmet uzmanlarının sosyal hizmetin bilgi, beceri ve değer temelini uygulamaya aktarabilmesidir. Bu bilgi temeli sosyal hizmet uzmanının yetkinliği için yol gösterici olmaktadır. Sosyal hizmette uzmanın yetkinliği üç ana başlıkta özetlenebilir. Birincisi; insanlar ve sosyal kurumlar arasındaki ilişkilerde başlatılması, geliştirilmesi, yeniden düzenlenmesi, korunması, dönüştürülmesi ve sonlandırılması gereken durumları belirlemek vedeğerlendirmektir. İkincisi; sorunları değerlendirme,ulaşılabilir amaçlar oluşturma ve olası uygun koşulları temel alarak insanların iyilik hâlini geliştirmek için bir plan hazırlama ve bu planı uygulamaktır. Üçüncüsü; insanların sorun çözme, başetme ve gelişimsel kapasitelerini güçlendirmek; insanları onlara kaynak, hizmet ve fırsat sağlayacak sistemlerle bağlantılandırmak, incinebilir ve ayrımcılığa uğrayan nüfusun yararına etkili müdahalede bulunmaktır.

Sosyal hizmet uzmanının sahip olması gerekenler şu şekilde özetlenmiştir: 

• İnsanlar ve sosyal kurumlar arasındaki ilişkilerde başlatılması, geliştirilmesi, yeniden düzenlenmesi, korunması, dönüştürülmesi ve sonlandırılması gereken durumları belirlemek ve değerlendirmektir.

• Sorunları değerlendirme, ulaşılabilir amaçlar oluşturma ve olası uygun koşullarıtemel alarak insanların iyilik hâlini geliştirmek için bir plan hazırlamak ve bu planı uygulamaktır.

• İnsanların sorun çözme, baş etme ve gelişimsel kapasitelerini güçlendirmek; insanları onlara kaynak, hizmet ve fırsat sağlayacak sistemlerle bağlantılandırmak, incinebilir ve ayrımcılığa uğrayan nüfusun yararına etkili müdahalede bulunmaktır.

Aynı zamanda sosyal hizmet uzmanı yetkinliği için en yeni mesleki bilgilerin ve güncel olayların da farkında olmalıdır. Özellikle sosyal hizmet literatürüne ve bağlantılı diğer disiplinlere katılan yeni kavramlar, kuramlar ve müdahale teknikleri düzenli olarak ortaya çıkmakta olup, bu bilgiler konferans, çalıştay gibi platformlarda paylaşılmaktadır. Sosyal hizmet uzmanı yetkin bir sosyal hizmet uzmanı olarak gelişmek adına bu tür aktivitelere katılmayı kendine bir sorumluluk olarak görmelidir.

Bu kapsamda değerlendirildiğin, sosyal hizmet uzmanları sosyal kurumlarla işbirliği içerisinde olmalı ve insanların sorunlara müdahale etme becerisini de geliştirmelidir. Ancak II. maddedeki ifade resmi bir görev olarak değil sorumluluk bilinciyle gerçekleştirilmesi gereken bir durum olarak verilmiştir. Dolayısıyla doğru cevap I ve III'dür.