SOSYAL HİZMET KURAMLARI I

Sosyal hizmetin bilgi ve değer temeline bağlı olarak sosyal hizmet becerileri ortaya çıkmaktadır. Daha açık ifade etmek gerekirse sosyal hizmet becerileri geliştirilebilir ve zamanla deneyimlerden beslenebilen bir yapıya sahiptir. Fakat gerekli sosyal hizmet bilgi ve değer temeli yok ise bu beceri ortaya çıkamaz. Sosyal hizmet uzmanının öncelikle kendinden gelen veya sonradan edinilmiş ve en nihayetinde eğitim ve deneyim yolu ile geliştirilmiş becerilere sahip olması gerekmektedir.

Sosyal Hizmet Uzmanı; üniversite düzeyinde uygulamalı bir bilim olan sosyal hizmet alanında dört yıllık lisans eğitimi görerek, bilimsel ve mesleki yeterlilik ve yetkinlik kazanarak yetişen kişidir. Sosyal hizmet uzmanı müracaatçının kişisel gelişiminin sağlanması ve müracaatçının gelişimsel boyutlarının (fiziksel, duyuşsal, bilişsel, tinsel, psikososyal) her bir boyutunun gelişimine yardımcı olması gerekmektedir. Sosyal hizmet uzmanları insanlara kaynak, hizmet ve fırsat sağlayacak olan sistemlerin etkililiğini ve insani olarak işlev görmesini geliştirmek için çabalamaktadır.

Sosyal hizmet uzmanı, sosyal hizmet temel becerilerinin dışında üç düzeyde sosyal hizmet uygulaması yapmayı da gerçekleştirme becerisine sahip olmalıdır. Sosyal hizmet uzmanı mikro, mezzo ve makro düzeyde uygulama yapabilmelidir. Mikro düzeyde uygulama yapabilmek bireyler ile doğrudan etkileşimi (vaka çalışması) kapsamaktadır. Mezzo düzeydeki uygulama yapabilmek çeşitli düzeylerdeki gruplar ile düzenleme ve yürütme ile ilgili grup çalışmasını kapsamaktadır. Makro düzeyde uygulama yapabilmek topluluklara ve örgütlerle çalışmayı, toplum örgütlenmesini kapsamaktadır.

• Toplum çalışmacısı rolünde gereksinimleri belirleme ve hizmet bağlamında havaleleri izleme becerisi; bağlantı kurucu rolünde ulaşılabilir hizmetleri bilme ve gereksinimi olanların uygun hizmetlere ulaşmasını sağlama becerisi, 
• Savunuculuk rolünde belirli türdeki müracaatçıların reddedilmesi söz konusu olabilecek hizmetlere ulaşmasına yardımcı olma ve hizmetlerin gereksinimi olanları kapsayacak şekilde genişletilmesine yardımcı olma becerisi,
• Değerlendirmeci rolünde gereksinimleri ve kaynakları değerlendirme, gereksinimleri karşılamak için seçenekler oluşturma ve seçenekler arasından seçim yapma becerisi,
• Öğretmen rolünde olguları ve becerileri öğretme,
• Harekete geçirici rolünde yeni hizmetlerin geliştirilmesine yardımcı olma becerisi,
• Davranış değiştirici rolünde müracaatçıların davranışlarının bazı yönlerini değiştirme becerisi,
• Konsültan rolünde hizmet sunumunda daha etkili olabilmelerine yardımcı olabilmek için diğer profesyonellerle çalışma yapma becerisi,
• Toplum planlayıcısı rolünde toplumun sosyal refah gereksinimlerini etkili bir şekilde planlayabilmeleri için toplum gruplarına yardım etme becerisi, 
• Bakım verici rolünde kendi sorunlarını tam olarak çözemeyen ve gereksinimlerini tam olarak karşılayamayanlara destekleyici hizmetler sunma becerisi, 
• Veri yöneticisi rolünde karar vermek amacıyla veri toplama ve çözümleme becerisi, 
• Yönetici rolünde hizmet programlarının planlanması ve yürütülmesi için gerekli aktiviteleri yerine getirme becerisi.

Sözel iletişim, konuşulan sözler ve kelimelerden oluşmaktadır. Sözel olmayan iletişim ise ses tonu ve beden dili işaretlerinden oluşmaktadır. Karşılıklı etkili iletişimde sözel iletişimin yanı sıra sözel olmayan iletişimin de önemi büyüktür. Bireyler konuşurken ve anlaşırken beden dilini, jest ve mimiklerini kullanarak karşısındaki bireye etkide bulunur. Sözel iletişimde olumlu ifade edilen bir şey eş zamanlı beden dili (beden duruşu, göz ilişkisi ve jestler) ile olumsuzluğu yansıtabilir. Bu da etkili iletişimi engellemektedir. Sözel ve sözel olmayan iletişimin her ikisi de istenen mesajı göndermeye yardımcı olacak şekilde eş zamanlı ve birbiriyle uyumlu olmalıdır. Karşılıklı iletişimde karşı tarafın sadece söylediklerini değil aynı zamanda bunların anlamlarını da dinlemek gerekmektedir.

Sosyal hizmet uzmanının sürdüreceği sorun çözme sürecine ilişkin aşamalar söz konusudur. Sosyal Hizmet Uzmanı analiz ettiği sorunu aşağıdaki aşamaları izleyerek çözümleme sürecini tamamlamaktadır. Bu aşamalar;
• Sorunu ve var olan müracaatçı sistemini tanıma ve tanımlama, 
• Veri toplama, 
• Durum saptama ve hareket planını yapma, 
• Müdahaleyi gerçekleştirme, 
• Değerlendirme, 
• Sonuçlandırma.

Sosyal hizmet uzmanının yerine getirmesi gereken toplamda belirlenen on rolü vardır. Bunlar: Aracı olarak/ bağlantı kurucu olarak sosyal hizmet uzmanı, savunucu olarak sosyal hizmet uzmanı, öğretici/eğitici olarak sosyal hizmet uzmanı, danışman/klinisyen olarak sosyal hizmet uzmanı, vaka yöneticisi olarak sosyal hizmet uzmanı, iş yükü yöneticisi olarak sosyal hizmet uzmanı, süpervizör/personel geliştirici olarak sosyal hizmet uzmanı, yönetici olarak sosyal hizmet uzmanı, sosyal değişme ajanı olarak sosyal hizmet uzmanı, araştırmacı/değerlendirmeci olarak sosyal hizmet uzmanı, meslek elemanı olarak sosyal hizmet uzmanı.

Liderlik sürecinde sosyal hizmet uzmanı soruyu yönelten ve konuşmayı aslında yönlendiren kişidir. Bu anlamda sosyal hizmet uzmanı sorgulama yapan kişidir. Fakat soru sorma eylemi sosyal hizmet uzmanının kendi görüşünü ifade etmesi olarak müracaatçıya geçerse bu iletişimi bozmaktadır. Sorular daha çok bilgi edinmek, algıyı kontrol etmek, görüşmeyi başlatmak maksadıyla kullanılmalıdır. Aksi takdirde, “Bu durumda, boşanmanın iyi bir çözüm olduğunu düşünmüyor musunuz?” gibi bir sorunun sorulması dolaylı olarak görüş bildirme olarak algılanabilir.

Sosyal hizmet uzmanlarının dolaylı sosyal hizmet uygulaması yapılan alanlar yani örgütlerle ve toplumla sosyal hizmet uygulaması için gerekli olan becerilere de sahip olması gerekmektedir. Sosyal hizmet uzmanlarının örgütlerle ve toplumla sosyal hizmet uygulaması yapabilmesi için gerekli olan becerileri; sonuçları değerlendirme, fon oluşturma, bütçe oluşturma, müzakere yapma, aracılık yapma, karar vericileri etkileme, gereksinimleri değerlendirme, planlama ve eş-yönetimlerle çalışma olarak sıralanabilir.

Sosyal hizmet uzmanının bu üç alanda yetkin olması beklenmektedir. Bunlar:
• İnsanlar ve sosyal kurumlar arasındaki ilişkilerde başlatılması, geliştirilmesi, yeniden düzenlenmesi, korunması, dönüştürülmesi ve sonlandırılması gereken durumları belirlemek ve değerlendirmektir.
• Sorunları değerlendirme, ulaşılabilir amaçlar oluşturma ve olası uygun koşulları
temel alarak insanların iyilik hâlini geliştirmek için bir plan hazırlamak ve bu planı
uygulamaktır.
• İnsanların sorun çözme, baş etme ve gelişimsel kapasitelerini güçlendirmek; insanları onlara kaynak, hizmet ve fırsat sağlayacak sistemlerle bağlantılandırmak, incinebilir ve ayrımcılığa uğrayan nüfusun yararına etkili müdahalede bulunmaktır.

Örnek vakada sosyal hizmet uzmanı kurumda ve ev ziyaretinde müracaatçının durumunu değerlendirmiş ve oluşturduğu plan doğrultusunda işlem adımlarını harekete geçirerek müracaatçının iyilik halini artırmayı amaçlamıştır. Doğru yanıt B'dir.

Sosyal hizmet uzmanlarının sahip olması gereken becerilerden biri olan  konsültan rolünde hizmet sunumunda daha etkili olabilmelerine yardımcı olabilmek için diğer profesyonellerle çalışma yapma becerisi ifade edilir. Doğru yanıt C'dir.

Sosyal Hizmet Uzmanı analiz ettiği sorunu aşağıdaki aşamaları izleyerek çözümleme sürecini tamamlamaktadır. Bu aşamalar:

• Sorunu ve var olan müracaatçı sistemini tanıma ve tanımlama,
• Veri toplama,
• Durum saptama ve hareket planını yapma,
• Müdahaleyi gerçekleştirme,
• Değerlendirme,
• Sonuçlandırmadır. Doğru yanıt D'dir.

Yorumlama Becerisi: Yorumlama becerisi sosyal hizmet uzmanının müracaatçılara
olayların anlamını açıklamalarına dayalı aktif bir süreçtir. Böylelikle müracaatçılar sorunlarını yeni açılardan görebilirler.  Müracaatçıdan bilgi toplamanın ve kendini ifade etmesini sağlamanın bir diğer yolu ise metaforlar kullanarak yorumlamasını
sağlamaktır. Yukarıdaki örnekte de sosyal hizmet uzmanı metafor kullanarak yorumlama becerisini kullanmıştır. Doğru yanıt E'dir.

Sosyal hizmet uzmanı uygulamada belli bir çalışma disiplinine sahip olmalıdır. Bu
iş disiplini uzmanda öz yönetim becerilerinin gelişmiş olması ile sağlanabilmektedir.
Sosyal hizmet uzmanının öz yönetim becerisinin gelişmiş olması demek girişkenlik, stres
yönetimi, zaman yönetimi konularında yetkin olması demektir. Doğru yanıt A'dır.

Sosyal hizmet uzmanlarının dolaylı sosyal hizmet uygulaması yapılan alanlar yani
örgütlerle ve toplumla sosyal hizmet uygulaması için gerekli olan becerilere de sahip olması gerekmektedir. Sosyal hizmet uzmanlarının örgütlerle ve toplumla sosyal hizmet uygulaması yapabilmesi için gerekli olan becerileri; sonuçları değerlendirme, fon oluşturma,
bütçe oluşturma, müzakere yapma, aracılık yapma, karar vericileri etkileme, gereksinimleri değerlendirme, planlama ve eş-yönetimlerle çalışma olarak sıralanabilir. Doğru yanıt B'dir.

Karar vericileri etkileme becerisi: Sosyal hizmet uzmanı genel uygulamalar ve tekniklerde özellikle sosyal politikalarda yani müracaatçılara etki eden tüm sistemlerde etkide
bulunmak istemektedir. Sosyal hizmet uzmanlarının bu etkisi bazen doğrudan bazen dolaylı olabilmektedir. Sosyal hizmet uzmanlarının etkide bulunduğu ve etkide bulunmak
istediği karar vericiler kurum ve kuruluşlardaki yöneticiler, politika yapıcılar gibi kararları
müracaatçı sistemini etkileyen kişilerdir. Sosyal hizmet uzmanları karar vericileri etkilemek için; imza toplama, medyayla çalışma, eğitme, ikna etme, yüzleştirme, iş birliğine
girme ve mektup yazma gibi teknikler kullanabilir. Doğru yanıt D'dir.

Sosyal değişme ajanı olarak sosyal hizmet uzmanı; mevcut kaynakların ihtiyaçlar için
yeterli olup olmadığına bakmakta, sosyal sorunlara katkı verecek biçimde kaynak yaratmakta veya yeterli kaynak yok ise koşulların değişimi için teşvik edici eylemleri harekete geçirmektedir. Doğru yanıt B'dir.

Sosyal hizmet uzmanları bireyler, gruplar, toplumlar ile ilgili sorun durumunu çözümlemelidir. Bu beceri, müracaatçı sistemine etki eden çeşitli faktörleri sıralamayı, onlar üzerinde düşünmeyi ve uygun müdahale yaklaşımını seçmeyi kapsamaktadır. Analiz becerisi, bağlantıların ve örüntülerin açığa çıkması için bir durum veya sorunun parçalarına ayrılmasını içermektedir. Doğru yanıt A'dır.

Sosyal hizmet uzmanının yansıtmada düştüğü bir başka hata dil kullanımıdır. Sosyal
hizmet uzmanı müracaatçının kültürel özellikleri ve eğitim seviyesini göz önünde bulundurarak sözel ifadelerini gerçekleştirmelidir. Doğru yanıt C'dir.