SOSYAL HİZMET KURAMLARI I

Maslow’un hiyerarşik olarak yapılandırdığı gereksinimler hiyerarşisi şu şekilde kategorize edilmektedir. Fizyolojik ve biyolojik gereksinimler (besin, nefes, su, cinsellik, denge, uyku, boşaltım), güvenlik gereksinimi (iş, kaynak, sağlık, beden, aile, mülkiyet güvenliği), ait olma ve sevgi gereksinimi (aile, arkadaşlık, cinsel yakınlık), kendine saygı gereksinimi (kendine saygı, güven, başarı, diğerlerinin saygısı, başkalarına saygı), kendini gerçekleştirme gereksinimi (erdem, problem çözme, yaratıcılık, gerçeklerin kabulü, ön yargısız olma). Doğru cevap A'dır.

Genel olarak göçün nedenleri; açlık, savaş, şiddet, iklim koşulları, siyasi, dinî, eğitim, işsizlik, sanayileşme ve ekonomiktir. Son dönemlerde gerçekleşen göçlerin en temel nedeni küreselleşmenin getirdiği ekonomik ve sosyal dengesizlikler ve eşitsizliklerdir. Doğru cevap A'dır.

İnsan gelişimindeki ortak boyutlar ve gereksinimler birlikte değerlendirilir. Bunlar; Fiziksel Boyut ve Fiziksel Gereksinimler duyusal boyut ve duygusal gereksinimler bilişsel boyut ve bilişsel gereksinimler ruhsal boyut ve ruhsal gereksinimler ile sosyal boyut ve sosyal gereksinimler olarak ifade edilmektedir.  İnsan gelişiminin bu beş boyutu ise yedi ekolojik seviyeden etkilenebilmektedir. Bu yedi ekolojik seviye; biogenetik faktörler, ailevi faktörler, kültürel faktörler, çevresel koşullar, kaynaklar ve fırsatlar, kişisel gelişim modelleri, gelişimin, sağlığın güncel göstergeleridir. Dolayısıyla E şıkkında verilen ifade insan gelişiminin etkilendiği yedi ekolojik seviyeden biridir. Doğru cevap E şıkkıdır.

Günümüzde sosyal sorunlar çeşitlilik ve farklılık göstermekle birlikte tarih boyunca sosyal sorun olagelmiş başlıca sorun alanlarından biri de suçtur.  Suç Toplumdaki fonksiyonel bütünleşmeyi engelleyen bir sorun olarak tanımlanan suç, ahlaki düzendeki bozulma ve hızlı sosyal değişimlerin gerçekleşmesi ve anomalinin ortaya çıkması ile onu takip eden süreçte toplumda yaşanmaktadır. Ceza sistemi ise bozulmuş dengeyi ve huzuru tekrar sağlamayı hedeflemektedir. Bu anlamda ceza, sosyal kontrol aracı olarak görülmektedir. Cezanın bir diğer işlevi ise caydırıcılığı sağlamak olarak ifade edilmektedir. Suç kuramları, suç işleme davranışını sosyal sistemlerdeki bozulma ve dengesizlik sonucu çıkabileceği gibi kalıtsal bir şekilde var olan dürtünün açığa çıkması olarak da açıklamaktadır. Suçun ortaya çıkmasına neden olan birçok etmen olabilir fakat burada sosyal hizmet önemli iki noktada işlev göstermektedir. Öncelikle bireyin suç işlemeden önce suç işleme nedenleri analiz edilerek koruyucu önleyici hizmet geliştirerek suç davranışını önlemektir. Diğer bir işlevi ise suç davranışı ortaya çıktıktan sonra bu davranış sonucunda etkilenen tüm sistemlere ilişkin müdahale geliştirmektir. Sosyal hizmet suçluluk alanında müracaatçıların tedavi ya da rehabilitasyonunda önemli rol oynamaktadır. Sosyal hizmet uzmanı hem sorunun analizinde hem de çözümünde aktif rol almaktadır. Sosyal hizmetin bir diğer işlevi (bu işlev sosyal hizmetin birinci işlevine dahil edilebilir) ise ceza ve adalet sistemine ve sosyal hizmet politikalarına etki eden politikalar geliştirmektir. Doğru cevap B şıkkıdır.

Maslow’un hiyerarşik olarak yapılandırdığı gereksinimler hiyerarşisi şu şekilde kategorize edilmektedir.

Fizyolojik ve biyolojik gereksinimler (besin, nefes, su, cinsellik, denge, uyku, boşaltım), güvenlik gereksinimi (iş, kaynak, sağlık, beden, aile, mülkiyet güvenliği), ait olma ve sevgi gereksinimi (aile, arkadaşlık, cinsel yakınlık), kendine saygı gereksinimi (kendine saygı, güven, başarı, diğerlerinin saygısı, başkalarına saygı), kendini gerçekleştirme gereksinimi (erdem, problem çözme, yaratıcılık, gerçeklerin kabulü, ön yargısız olma).

İnsan gelişimi fiziksel, duyuşsal, bilişsel, ruhsal, ve sosyal olmak üzere beş boyutta incelenmektedir. İnsan gelişiminin bu beş boyutu ise yedi ekolojik seviyeden etkilenebilmektedir. Bu yedi ekolojik seviye; biogenetik faktörler, ailevi faktörler, kültürel faktörler, çevresel koşullar, kaynaklar ve fırsatlar, kişisel gelişim modelleri, gelişimin, sağlığın güncel göstergeleridir (Derezotes, 2000).

İnsan Gelişiminde Duyuşsal Boyut ve Duygusal Gereksinimler:

Bireyin duygusal olarak güçlü yönlerini ve sınırlılıklarını bilmek bireyin gereksinimlerini gidermede yol göstermektedir. Duyuşsal yönden güçlü olan bireyler duygusal olarak baskındır. Duyuşsal yönden güçlü olan bireyler duygularını konuşarak ve deneyimleyerek rahatlamaktadır. Duyuşsal yönden güçlü olan bireyler ilişkilerinde genellikle hisleri hakkında sıklıkla konuşma eğilimi gösterir ve duygularını rahat bir biçimde ifade etmektedir. Duyuşsal yönden güçlü olan bireyler geniş duygusal alanlara sahiptir. Karmaşık ve derin iç dünyaları vardır. Duyuşsal yönden sınırlılıkları olan bireyler en temel duygularını bile ifade etmede zorluk çekmektedir. Duyuşsal sınırlılıkları olan bireyler duygularını sözde duygularla (suçluluk, sıkıntı, depresyon, vb.) ifade edebilmektedir. Sosyal hizmet uzmanı duyuşsal yönlerindeki güçlü ve sınırlı yönleri ile bireyi değerlendirerek gereksinimlerini gidermek için müdahale planı yapmaktadır.

Kültürel faktörler: Kültürel faktörler, bireyin psiko-sosyal çevresinin niteliklerine yapılan yüklemeleri içerir. Psiko-sosyal çevre, bireylerin aile üyelerinin dışındaki ilişkide olduğu diğer grupların özelliklerini içermektedir. Bunlar, birincil grubun (sevgililer, arkadaşlar ve diğer ilişkiler), ikincil grubun (bireyin birlikte çalıştığı profesyoneller) üyeleri ile diğer resmi ve resmi olmayan destek ağını içermektedir.

İnsan farklılıkları üç farklı boyutta ele alınabilir. Bunlardan insanların bireysel farklıkları ise benlik algısı, diğerlerine karşı tutumu, dil kullanımı, baş etme mekanizmaları ve kapasitesi, diğerleri ile ilişkiler, yaşam deneyimi, sorumluluk alma durumu gibi etmenlerden oluşmaktadır (Küçükkaraca, 2005).

İnsan farklılıkları üç farklı boyutta ele alınabilir. Bunlar; kültürel, sosyal ve bireysel farklılıklardır. İnsanların kültürel farklıkları; insanın değerleri, aile ilişki kalıpları, kültürel kabulleri, iletişim kalıpları, eğitsel, dinsel özellikleri, toplumsal tarihi süreci, politik toplum yapısı, toplumun sosyal kontrolü gibi etmenlerle oluşmaktadır. İnsanın sosyal farklılıkları; ayrımcılık, ötekileştirilme, azınlık bilinci, güç ilişkisi, yaşam kalitesi sorunu, grup beklentileri, farklılığa yönelik değer yargıları ve gelişme açısından fırsatların varlığı gibi etmenlerden oluşmaktadır. İnsanların bireysel farklıkları ise benlik algısı, diğerlerine karşı tutumu, dil kullanımı, baş etme mekanizmaları ve kapasitesi, diğerleri ile ilişkiler, yaşam deneyimi, sorumluluk alma durumu gibi etmenlerden oluşmaktadır (Küçükkaraca, 2005).

Bir sosyal hizmet uzmanı, kız çocuklarının ergenliğe girmesi ile evlenmesi eş zamanlı görülen bir toplumda kız çocuklarının evlendirilemeyeceği, onların daha reşit olmadığı ve bu haklarının kanunlar ile güvence altına alındığı ile ilgili uygulama yapmadan önce sosyal hizmet uzmanı o toplumda yaşayan bireylerin davranış kalıplarının kültürel değerlerle sıkı sıkıya bağlı olduğu gerçeğini bilmelidir.

Sosyal politika kavramı hem sosyal sorunlara ve ilgi alanlarına yönelik politikaları içermekte hem de bu gibi politikaların gelişmesi ve etkileri üzerine çalışmakta olan akademik bir disiplindir.

Sosyal politikanın temel alanlarından bir diğeri sağlık alanıdır. Sağlık alanı tüm diğer alanlar içinde kilit noktadadır. Sağlığı olumsuz etkileyen konutlar olabileceği gibi, eğitim faaliyetlerini aksatan hastalıklar da olabilir. Buna bağlı olarak devletin sağlık politikaları merkezde yer almalıdır ve düzenlenmesinde tüm etkiler göz önünde bulundurulmalıdır. Sağlık politikaları, sosyal hizmet uzmanları hastanelerde çalıştıkları için, sosyal hizmet uzmanlarını yakından ilgilendirmektedir. Sağlıkla ilgili konular sosyal hizmet disiplininde sosyal hizmet müdahalesinin bir parçası olduğundan sağlık politikaları sosyal hizmet faaliyetlerini etkilemektedir. Diğer yandan sosyal sorunlar ve kişisel sorunlardan kaynaklanan stres, sağlığı olumsuz etkilemektedir. Sağlığı olumsuz etkilenen insanlara tedavi sürecinde ve sonrasında sosyal hizmet müdahalesi yapılmakta olup sosyal hizmet uzmanı bu süreçte yer almaktadır.

Sosyal işlevsellik, bireyin sosyal ve ekonomik çevresi içerisindeki kapasitesinin ve eylemlerinin, talepler, beklentiler, kaynaklar ve fırsatlar ile eşleşme ya da uyumuna odaklanmaktadır. Sosyal işlevsellik, sosyal hizmeti anlamak ve sosyal hizmeti diğer mesleklerden ayırmak için anahtar kavramdır.

Güvenlik Gereksinimi; fizyolojik ve biyolojik ihtiyacını gideren insanın güvenlik gereksinimi ortaya çıkmaktadır. İnsanın kendini koruma, başkalarına ya da yönetenlere güven duyma, korku, kaygı unsuru olan her şeyden kaçınma gibi gereksinimler ortaya çıkmaktadır. Örneğin; iç karışıklık yaşanan bir toplumda açlık ve susuzluğunu gideren bir birey, karışıklık yaşanmayan daha güvenli bir bölgeye kaçma gereksinimi duyacaktır. Salgın hastalık yaşanan bir bölgede yaşayan insanlar sağlıkları tehdit altında olduğundan daha güvenli gördükleri bir başka bölgeye gidecek ya da bu hastalığa yakalanma riskini oluşturan tüm etmenleri ortadan kaldıracaktır. Kendini güvende hissetmeyen birey güvenlik tehdidi ortadan kalkmadığı sürece başka bir şey düşünememektedir. Doğru cevap D'dir.

Duyuşsal yönden güçlü olan bireyler duygusal olarak baskındır. Duyuşsal yönden güçlü olan bireyler duygularını konuşarak ve deneyimleyerek rahatlamaktadır. Duyuşsal yönden güçlü olan bireyler ilişkilerinde genellikle hisleri hakkında sıklıkla konuşma eğilimi gösterir ve duygularını rahat bir biçimde ifade etmektedir. Duyuşsal yönden güçlü olan bireyler geniş duygusal alanlara sahiptir. Karmaşık ve derin iç dünyaları vardır. Doğru cevap C'dir.

Öz bakım kalıpları, bireyin kişisel gelişimini besleyen ve geliştiren çabalarıdır. Bu kalıplar, bireyin içsel motivasyonu, enerji düzeyi ve bilinç düzeyi gibi içsel faktörlerle ilgilidir.Doğru cevap B'dir.

Biyolojik, psikolojik, sosyolojik ve kültürden gelme etmenlerin kendini en çok gösterdiği insan gelişim dönemi ergenlik dönemidir. Gelişimsel boyutların ve çevresel faktörlerin insan davranışı ve gereksinimlerini şekillendirme etkisine bakarken bireyin hangi gelişim döneminde olduğu büyük önem taşımaktadır. Her bir insanın gelişim döneminin özelliğinin farklı olduğu bilinmelidir. İnsan farklılıkları ve çevresel faktörleri ise bu bilgi ile birlikte değerlendirmek gerekmektedir. Doğru cevap C'dir.

Yoksulluktan öncelikle etkilenen bireyler kadınlar, çocuklar, yaşlılar, engelliler, iç ve dış göç yaşayan insanlar ve sığınmacılardır. Doğru cevap E'dir.

Suçun ortaya çıkmasına neden olan birçok etmen olabilir fakat burada sosyal hizmet önemli iki noktada işlev göstermektedir. Öncelikle bireyin suç işlemeden önce suç işleme nedenleri analiz edilerek koruyucu önleyici hizmet geliştirerek suç davranışını önlemektir. Diğer bir işlevi ise suç davranışı ortaya çıktıktan sonra bu davranış sonucunda etkilenen tüm sistemlere ilişkin müdahale geliştirmektir. Sosyal hizmet suçluluk alanında müracaatçıların tedavi ya da rehabilitasyonunda önemli rol oynamaktadır. Sosyal hizmet uzmanı hem sorunun analizinde hem de çözümünde aktif rol almaktadır. Sosyal hizmetin bir diğer işlevi (bu işlev sosyal hizmetin birinci işlevine dahil edilebilir) ise ceza ve adalet sistemine ve sosyal hizmet politikalarına etki eden politikalar geliştirmektir. Doğru cevap B'dir.