SOSYAL HİZMET KURAMLARI I - Deneme Sınavı - 3

Sosyal hizmet uzmanının birçok beceriyi edinmiş olması beklenmektedir. Bu becerilerden en önemlilerinden ikisi; müracaatçı ile iletişim halinde olma ve bağlantı kurmadır. Açıkça, uzmanın müracaatçı ile iletişimi başlatması ve sürdürmesi uzmanın müracaatçı ile çok iyi bağlantı kurduğu anlamı taşımamaktadır. Uzman ile müraacatçı arasında güven ilişkisi olduğu zaman bağlantı kurmadan bahsedilebilmektedir.

Duyan'a göre  (2010) problem durumun anlaşılabilmesi için önerilen analiz modelinde analiz aşamaları şu şekilde sıralanmaktadır: Belirli bir bilgi yığınından önemli sorunları ayıklamak, örüntüleri tanımak-karşılıklı bağlantıların farkına varmak ve belirli bir durum sonucunda ortaya çıkan girdi ve çıktılarla süreci anlamaya çalışmak ve ardından analiz işlemini sonlandırmaktır.

Meydan okuma becerileri temelde, kişinin duygularını anlamaya çalışmak adına yapılan aktif dinlemeden ve duyguların betimlenmesi ile paylaşılmasından oluşmaktadır. Meydan okuma becerileri kullanan bir sosyal hizmet uzmanı, müracaatçıyı daha iyi anlama kaygısı gütmektedir.

Dinleme becerisi, tüm mesajlara çok aktif bir şekilde yanıt verme işlemini kapsamaktadır. Sosyal hizmet uzmanı, müracaatçının sadece sözcüklerini dinlemekle kalmayıp müracaatçının sözel olmayan ifadelerini de dikkate almalıdır (Örn: Jest, duruş, mimik.) Dinleme becerisinde neredeyse ön koşul niteliği taşıyan koşul da, müracaatçı ile göz teması kurmaktır. Genel olarak dinleme becerisi ile sadece bilgi edinmek amaçlanmamaktadır. Bunun yanı sıra, müracaatçıyı daha iyi anlamak için derinlemesine yapılandırılmış mülakatlar gerçekleştirmek ve informal olarak müracaatçıya yardım etmek için dinleme becerileri kullanılmaktadır.

Sosyal hizmet uzmanının liderlik becerilerini kullanmasının amaçları şunlardır:

-Müracaatçının kendi duygularını kendisinin keşfetmesini sağlamak ve duygularını kendisinin derinleştirmesine yönlendirmek,

-Süreçte birincil sorumluluğun müracaatçıda olduğunu belirtmek,

-Müracaatçılara iletişimi başlatıp sürdürebilecekleri özgür bir ortam oluşturmak,

-Müracaatçıların kendilerini keşfetmesine yardımcı olmak.

Bu amaçlar incelendiğinde süreçte asıl sorumluluğun sosyal hizmet uzmanı yerine müracaatçıda olduğu ve genellikle iletişimi başlatma ve sürdürmede müracaatçıların aktif rol oynadığı görülmektedir.

Sosyal hizmet uzmanı "sen böyle hissediyorsun." diyerek müracaatçının kendi duygularını sahiplenmesi için "sen" dili kullanmalıdır. Her zaman müracaatçıyı daha iyi anlama kaygısı gütmeli ve bunun için dinleme becerilerini geliştirmelidir. Ancak iletişimde, yeni konular açmak yerine müracaatçının üzerinde durduğu konudan bahsederek kimi zaman sohbeti genişletmelidir.

Aracılık, karşıt taraflar arasındaki anlaşmazlıkları çözmek için kullanılan bir süreçtir. Bununla birlikte, aracılıkta tarafların, tarafsız bir hakem ya da barış elçisi gibi işlev gören üçüncü bir tarafla karşılaşması söz konusudur. 

Müzakere, karşılıklı olarak kabul edilebilir kararlara ulaşabilmek için en az iki kişinin, yüz yüze etkileşimle gerçekleştirdiği bir süreçtir. Müzakere, insanların anlaşamadıkları ya da birbirleriyle çatışma yaşadıkları herhangi bir konuda yapılabilir. 

Sosyal hizmet uzmanlarının görev aldığı tüm kurum ve kuruluşlarda ya da proje ve programlarda bütçeleme söz konusudur. Bütçeleme parayla ilgili olup, bu süreç sosyal hizmet uzmanlarını doğrudan etkilemektedir.

Bu sebeple doğru cevap sırasıyla doğru olarak verilen A şıkkıdır.

Sosyal hizmet uzmanının  öz yönetim becerileri kapsamında zaman, stres yönetimi ile girişkenlik becerilerine sahip olması gerektirmektedir. Bu beceriler, kısaca şöyle açıklanmaktadır:

Sosyal hizmet uzmanı iki uç nokta arasında dengenin kurulmasını sağlamaktadır. Her iki tarafın yapıcı bir şekilde etkileşim içinde olması ve dengenin sağlanması gerekmektedir. Girişkenlik etkili bir şekilde iletişim kurmayı ve müzakerede bulunmayı gerektirmektedir. Stres yönetimi konusunda sosyal hizmet uzmanı dikkatli olmalıdır. Sosyal hizmet mesleği sürekli baskı altındaki bir etkinlik olup sosyal hizmet uzmanı kendini dinleyerek bu baskıyı ortadan kaldırmak adına baş etme yeteneğini geliştirmeli aksi durumda gerekirse yardım almalıdır. Öz yönetim becerilerinde bir diğer önemli nokta zaman yönetimidir. Sosyal hizmet uzmanının işini icra edebilmesi için zaman ve enerji sınırlıdır. Dolayısıyla zaman ve enerji tasarrufu için zaman yönetiminin mümkün olduğunca etkili yapılması gerekmektedir.

Bilişsel beceriler; belli bir durum içinde bireyler hakkında düşünürken, kişi ve durum hakkında anlayış geliştirirken, müdahalede kullanılacak bilgiyi belirlerken, müdahaleyi planlarken ve değerlendirme yaparken kullanılan beceriler olarak tanımlanmaktadır. Etkileşimsel beceriler; bireylerle, gruplarla, ailelerle, örgütlerle ve toplumla çalışırken; iletişim kurarken, ortak plan yaparken ve eylem planlarını uygulamaya koyarken kullanılan beceriler olarak ifade edilmektedir. Sosyal hizmet uzmanının bu iki beceriye de hizmet eden sorulardan birkaçı şunlardır:

Vaka hakkında ne biliyorum? Hangi bilgilere ulaşılabilir? Hangi birimden sevkedildi? Hangi amaçla sevk edildi?

Problemin kaynağı ne olarak görülüyor ve bu problemden kaynaklı olarak meyda- na gelen ya da gelebilecek olan diğer sorunlar neler?

Bu izlenimlerin elde edilmesinden ziyade temelde yatan sorun ne?

Konu ile ilgili değerli bir konumda mı bulunmaktayım? Müracaatçının seçimlerine ve kendi doğrularına karşı ayrımcılık yapmadan değerlendirme yapabilecek konumda ve bu özelliklere sahip miyim?

Sosyal hizmette yetkinlik sosyal hizmet uzmanlarının sosyal hizmetin bilgi, beceri ve değer temelini uygulamaya aktarabilmesidir. Bu bilgi temeli sosyal hizmet uzmanının yetkinliği için yol gösterici olmaktadır. Sosyal hizmette uzmanın yetkinliği üç ana başlıkta özetlenebilir. Birincisi; insanlar ve sosyal kurumlar arasındaki ilişkilerde başlatılması, geliştirilmesi, yeniden düzenlenmesi, korunması, dönüştürülmesi ve sonlandırılması gereken durumları belirlemek vedeğerlendirmektir. İkincisi; sorunları değerlendirme,ulaşılabilir amaçlar oluşturma ve olası uygun koşulları temel alarak insanların iyilik hâlini geliştirmek için bir plan hazırlama ve bu planı uygulamaktır. Üçüncüsü; insanların sorun çözme, başetme ve gelişimsel kapasitelerini güçlendirmek; insanları onlara kaynak, hizmet ve fırsat sağlayacak sistemlerle bağlantılandırmak, incinebilir ve ayrımcılığa uğrayan nüfusun yararına etkili müdahalede bulunmaktır.

Sosyal hizmet uzmanının sahip olması gerekenler şu şekilde özetlenmiştir: 

• İnsanlar ve sosyal kurumlar arasındaki ilişkilerde başlatılması, geliştirilmesi, yeniden düzenlenmesi, korunması, dönüştürülmesi ve sonlandırılması gereken durumları belirlemek ve değerlendirmektir.

• Sorunları değerlendirme, ulaşılabilir amaçlar oluşturma ve olası uygun koşullarıtemel alarak insanların iyilik hâlini geliştirmek için bir plan hazırlamak ve bu planı uygulamaktır.

• İnsanların sorun çözme, baş etme ve gelişimsel kapasitelerini güçlendirmek; insanları onlara kaynak, hizmet ve fırsat sağlayacak sistemlerle bağlantılandırmak, incinebilir ve ayrımcılığa uğrayan nüfusun yararına etkili müdahalede bulunmaktır.

Aynı zamanda sosyal hizmet uzmanı yetkinliği için en yeni mesleki bilgilerin ve güncel olayların da farkında olmalıdır. Özellikle sosyal hizmet literatürüne ve bağlantılı diğer disiplinlere katılan yeni kavramlar, kuramlar ve müdahale teknikleri düzenli olarak ortaya çıkmakta olup, bu bilgiler konferans, çalıştay gibi platformlarda paylaşılmaktadır. Sosyal hizmet uzmanı yetkin bir sosyal hizmet uzmanı olarak gelişmek adına bu tür aktivitelere katılmayı kendine bir sorumluluk olarak görmelidir.

Bu kapsamda değerlendirildiğin, sosyal hizmet uzmanları sosyal kurumlarla işbirliği içerisinde olmalı ve insanların sorunlara müdahale etme becerisini de geliştirmelidir. Ancak II. maddedeki ifade resmi bir görev olarak değil sorumluluk bilinciyle gerçekleştirilmesi gereken bir durum olarak verilmiştir. Dolayısıyla doğru cevap I ve III'dür.

Genel olarak beceri ile ilgili algılanan kişiliğin bir parçası olduğu ve değişimin gerçekleşemeyeceği yönündedir. Aksine çoğu beceri öğrenilebilirdir ve zamanla edinilebilir.  Sabırlı olmak uygulama yapılarak zamanla deneyim kazanılarak ve teknikler kullanılarak geliştirilebilecek bir beceridir. Becerinin gelişimi için her insan aynı yerden yola çıkarak kendini geliştirmez. Her insanın başlangıç noktası farklıdır. Beceri ile ilgili bilinmesi gereken en önemli özellik sahip olunan ya da olunmayan bir şey değildir. Beceri zamanla gelişen, öğrenilebilen ve deneyimlerden beslenebilen bir şeydir.  Bu sebeple doğru cevap C'dir.

Sosyal hizmet uzmanı üç düzeyde sosyal hizmet uygulaması yapmayı da gerçekleştirme becerisine sahip olmalıdır. Sosyal hizmet uzmanı mikro, mezzo ve makro düzeyde uygulama yapabilmelidir.  Mikro düzeyde uygulama yapabilmek bireyler ile doğrudan etkileşimi (vaka çalışması) kapsamaktadır. Mezzo düzeydeki uygulama yapabilmek çeşitli düzeylerdeki gruplar ile düzenleme ve yürütme ile ilgili grup çalışmasını kapsamaktadır. Makro düzeyde uygulama yapabilmek topluluklara ve örgütlerle çalışmayı, toplum örgütlenmesini kapsamaktadır. 

Bununla birlikte sosyal hizmet becerileri zamanla deneyim kazanarak öğrenilebilmekle birlikte bu becerilerin kazanımı kişiye göre farklılaşabilmektedir. Dolayısıyla doğru cevap E şıkkıdır.

Sosyal hizmet uzmanının iletişim kuracağı hedef gruplar; müracaatçılar, bakım verenler, mevcut kaynak, olanak ve desteklerin en iyi şekilde kullanımını sağlamak için örgütlerde çalışan insanlar, multidisipliner ağı geliştirmek, güçlendirmek ve bu ağdan yararlanmak amacıyla kamu sektörüyle özel ve gönüllü sektör kuruluşlarındaki meslektaşlar ve toplumun diğer üyeleridir. Doğru cevap D şıkkıdır.

Sosyal hizmet uzmanları bireyler, gruplar, toplumlar ile ilgili sorun durumunu çözümlemelidir. Bu beceri, müracaatçı sistemine etki eden çeşitli faktörleri sıralamayı, onlar üzerinde düşünmeyi ve uygun müdahale yaklaşımını seçmeyi kapsamaktadır. Analiz becerisi, bağlantıların ve örüntülerin açığa çıkması için bir durum veya sorunun parçalarına ayrılmasını içermektedir. Buna göre doğru cevap B şıkkı, analiz becerisidir.

Dinleme becerisinin en önemli özellikleri dinlemenin doğruluğunu kontrol etmek ve  müracaatçının söylediklerini başka sözcüklerle tekrar müracaatçıya ifade etmektir.  Bir diğeri de, sosyal hizmet uzmanının müracaatçıyı anladığını belirtecek şekilde  temel duyguları ve mesajları yanıtlamasıdır. Dolayısıyla doğru cevap A şıkkıdır.

Özetleme pek çok fikir ve duyguyu bir tartışma bölümünün veya görüşmenin sonunda tek bir ifadeyle birleştirmeyi kapsamaktadır. Dolayısıyla esas mesajı başka sözcüklerle ifade etmekten daha geniştir. Aşağıdaki örnekte belirtildiği üzere müracaatçı yetersizliğine dair belirsiz duyguları tartışmasının ardından sosyal hizmet uzmanı müracaatçıya şöyle der:

“Sizin aileniz, okulunuz ve şimdiki yeni işiniz hakkında konuşmanızı değerlendirdiğimde genel olarak sizin kişisel bir başarısızlık duygusu yaşantılamış olduğunuz gözüküyor.”

Yukarıda verilen örnekte sosyal hizmet uzmanı müracaatçı ile görüşmesini özetleyerek müracaatçıya esas fikir, içerik ve duyguların genel temalarını ve önemli noktalarını göstermektedir. Sürece dair özetler yardım sürecinin nereye gittiğine ve şu anda nerede olduğuna dair ifadeleri içermektedir. Dolayısıyla doğru cevap B şıkkıdır.

Sosyal hizmet uzmanı uygulamada belli bir çalışma disiplinine sahip olmalıdır. Bu iş disiplini uzmanda öz yönetim becerilerinin gelişmiş olması ile sağlanabilmektedir. Sosyal hizmet uzmanının öz yönetim becerisinin gelişmiş olması demek girişkenlik, stres yönetimi, zaman yönetimi konularında yetkin olması demektir. Sosyal hizmet uzmanı girişkenlikte denge konusunda dikkatli olmalıdır. Dolayısıyla doğru cevap A şıkkıdır.

Sosyal hizmet uzmanı ile müracaatçı arasında yapılacak müdahalenin nasıl olacağı ve nasıl sonuçlar doğuracağı ile ilgili anlaşmaya varılması önemlidir. Müracaatçı ile sözleşme yapılması her düzeyde yapılacak uygulama için geçerlidir.  Birçok vakada müracaatçı ve sosyal hizmet uzmanı arasında yapılacak olan sözleşmenin sözlü olması bile yeterlidir. Fakat pek çok sosyal hizmet uzmanı resmî olarak müracaatçı ile sözleşme imzalamaktadır. Bu sözleşme sadece sosyal hizmet uzmanı ve müracaatçı arasında geçmektedir. Sözleşmenin işlevleri yanlış anlaşılması muhtemel durumların önüne geçilmesini sağlamak ve görevi kötüye kullanma olasılığını azaltmaktır. Mahkeme emri ile hazırlanmış sözleşmeler dışında diğer sözleşmelerin herhangi bir yasal geçerliliği yoktur. Fakat yasal geçerliliğin olmamasına rağmen karşılıklı yapılan bu anlaşmada yapılacak eylemlerin yerine getirilmesinde kullanılan tanımlamalar, ifadeler ve sözler iki tarafı da ilgilendirmektedir.  Sosyal hizmet uzmanı ve müracaatçının sözleşme imzalamasının en önemli noktası ise, sorun çözme sürecinde iş birliğine ve müdahalede yapılacakların karar verme sürecindeki beraberliğe iki tarafın da gönülden istekli olmasıdır. Bu bilgiler ışığında doğru cevap B şıkkıdır.