SOSYAL HİZMET KURAMLARI I - Deneme Sınavı - 18

Hazırlık yapma becerisi: Sosyal hizmet uzmanları sosyal hizmet müdahalesini gerçekleştirmeye başlamadan önce hazırlık yapmalıdır. Sosyal hizmet uzmanları öncelikle sorun alanına, müdahale edilecek düzeye ilişkin bilgi toplamalı ve plan yapmalıdır. Sosyal hizmet uzmanları bunları yaparken sosyal hizmetin bilgi, beceri ve değer temeline bağlı kalarak hazırlığını yapmalıdır (Duyan, 2010). Sosyal hizmet uzmanı hazırlık yapma becerisinde “bütüncül bakış” gereği ve “çevresi içinde birey” kavramını öncül edinerek değerlendirmelerini ve hazırlık planını gerçekleştirmelidir.

Sorun durumunu çözümleme (analiz etme) becerisi: Sosyal hizmet uzmanları bireyler, gruplar, toplumlar ile ilgili sorun durumunu çözümlemelidir. Bu beceri, müracaatçı sistemine etki eden çeşitli faktörleri sıralamayı, onlar üzerinde düşünmeyi ve uygun müdahale yaklaşımını seçmeyi kapsamaktadır (Duyan, 2010). Analiz becerisi, bağlantıların ve örüntülerin açığa çıkması için bir durum veya sorunun parçalarına ayrılmasını içermektedir. Analiz becerisi çeşitli aşamaları kapsamakta ve sosyal hizmet uzmanı bu aşamaları izleyerek müdahale planını çizmektedir.

Savunucu olarak sosyal hizmet uzmanı; kaynakların müracaatçıların ihtiyaçlarını karşılaması için onların hakları için savunuculuk yapmakta ve kaynak paylaşımı sürecinin tüm müracaatçılar için açık ve adil sağlanması için çabalamaktadır. Sosyal hizmet uzmanı aynı zamanda müracaatçının kendi kendisinin savunucusu olması yönünde yardımcı olmaktadır.

SHU: Ne zaman bir taraftan da kendinle meşgul olacaksın?
M: Bu bencil bir tavır olur.
SHU: Peki bunun neresi yanlış?
M: Bencil insanlardan hoşlanmam.
SHU: Çünkü…?
M: Bencil insanlar pek sevilmezler.
SHU: O halde sevilmek senin için önemli ve eğer sen kendini çok düşünen biri olursan insanlar seni sevmeyecek. Bu senin içinde bulunduğun duruma yakın bir
açıklama mı?
Yukarıda verilen örnekte sosyal hizmet uzmanı yorumlama becerisini kullanarak müracaatçının kendini ifade etmesine yardım etmektedir. Müracaatçıdan bilgi toplamanın ve kendini ifade etmesini sağlamanın bir diğer yolu ise metaforlar kullanarak yorumlamasını sağlamaktır.

Öz yönetim diğer bir deyişle kişisel etkililik anlamına gelmektedir. Sosyal hizmet uzmanının zamanı iyi yönetebiliyor olması enerji ve zaman konusunda tasarrufunu göstermekle birlikte zamanı iyi kullanma becerisi uzmanının kişisel etkililiğini göstermektedir.

Gereksinim, bireyin ve toplumun beklentilerini karşılamada yetersiz kalan tüm durumları, kaynakları ve sistemleri işaret etmektedir. Gereksinim Türk Dil Kurumu (2015) tarafından, eksik duyulan şey, ihtiyaç olarak tanımlanmaktadır. Daha detaylandırmak gerekirse, gereksinim: Karşılandığında haz, karşılanmadığında acı ve hüzün veren; karşılandıkça şiddetini kaybeden; zaman içinde kendini tekrarlayan; alışkanlık haline gelebilen; sınırsız ve öznel olan duygudur. İhtiyaçların karşılanması durumunda insanların kendilerini gerçekleştirmeleri ve sosyal işlevselliklerini arttırmaları söz konusudur. İnsan ihtiyaçlarının karşılanması durumunda ise sosyal sistemler içerisinde baş etme mekanizmalarını kullanamaması ve kendini gerçekleştirememesi söz konusu olacaktır. İnsanların öz yeterlilikleri gereksinimlerinin karşılanıp karşılanmaması ile paralel gelişmektedir.

Fizyolojik ve Biyolojik Gereksinimler; fizyolojik dürtüler olarak ele alınmaktadır. Örneğin; açlık ve susuzluk çeken bir insan bu ihtiyacını gidermediği sürece başka bir şey düşünemez.

Derezotes’e (2000)’e göre bireyi etkileyen ekolojik faktörler şunlardır:
Biogenetik faktörler: Biogenetik faktörler, bireyin kalıtsal ve diğer fiziksel özelliklerini içermektedir. Ailenin geçmişi genellikle genetik faktörlerin ve eğilimlerin kanıtını sağlamaktadır.
Ailevi faktörler: Ailevi faktörler, bireyin yakın ve geniş ailesinin özelliklerini içermektedir. Burada tanımlanan aile terimi, müracaatçının resmi olmayan destek sistemin birçok en önemli üyelerini kapsamaktadır. Yakın aile, biyolojik aile üyeleri ile diğer aile üyelerini
kapsayabilir de kapsamayabilir de.
Kültürel faktörler: Kültürel faktörler, bireyin psiko-sosyal çevresinin niteliklerine yapılan yüklemeleri içerir. Psiko-sosyal çevre, bireylerin aile üyelerinin dışındaki ilişkide olduğu diğer grupların özelliklerini içermektedir. Bunlar, birincil grubun (sevgililer, arkadaşlar ve diğer ilişkiler), ikincil grubun (bireyin birlikte çalıştığı profesyoneller) üyeleri ile diğer resmi ve resmi olmayan destek ağını içermektedir.
Çevresel koşullar: Çevresel koşullar, bireyin yaşam kalitesini etkileyen onun yaşam alanına karşılık gelen özellikleri içerir. Bu özellikler, yerel ve küresel toplumda yer alan doğal çevre ile insan tarafından yapılan çevrelerle ilgili olabilir.
Kaynaklar ve fırsatlar: Kaynaklar ve fırsatlar, bireyce elde edilebilir olan güvenlik, özgürlük, kabul, zenginlik, güç, hizmetler ve tüketim mallarını içerir. Bu kaynak ve fırsatlar, genellikle, yerel ve ulusal liderliğin hoşgörü, istikrar, politikalar, etkililik ve çatışma çözüm metodolojisiyle ilgilidir.
Öz bakım kalıpları: Öz bakım kalıpları, bireyin kişisel gelişimini besleyen ve geliştiren çabalarıdır. Bu kalıplar, bireyin içsel motivasyonu, enerji düzeyi ve bilinç düzeyi gibi içsel faktörlerle ilgilidir.

Gelişim ve sağlığın güncel göstergeleri: Gelişim ve sağlığın güncel göstergeleri, bireylerin, çift ilişkilerinin, ailelerin ve toplumun gelişimsel büyüme ve refah durumunun
ölçülebilir işaretlerini içermektedir (Derezotes, 2000).

Sosyal çevre, insan etkileşimlerini, bireyleri yönlendiren koşullar ve şartları içermektedir. Bireyler yaşamlarını sürdürebilmek, hayatta kalabilmek ve gelişmek için sosyal çevre ile etkin bir etkileşimde bulunmak zorundadır. Sosyal çevre insanların oturdukları evlerin tipi, yaptıkları işin türü, ulaşılabilir para miktarı, yasalar ve içinde yaşanan toplumun sosyal kurallarını içermektedir (Zastrow ve Kirst- Ashman, 2014).Sosyal çevrenin insan üzerindeki etkisi sonucunda uyma davranışı ortaya çıkmakta olup bireyler sosyal çevrenin etkisi ile davranışlarını ortaya koyabilmektedirler.

Yaşlılık: Doğum artış hızındaki azalma, hastalıkların tedavisinde yaşanan teknolojik gelişmeler ve ölüm oranlarında yaşanan azalma gibi nedenlerle ortalama yaşam beklentisi artmaktadır. Bu durum toplumdaki yaşlı nüfus oranının artmasına neden olmaktadır. Yaşlılığın getirdiği bazı biyolojik sorunlar, aile yanında yaşlı bakımı, bakımını üstlenecek kimsenin olmamasından kaynaklı yaşlı kurum bakımı gibi nedenlerle sosyal hizmet müdahaleler gerçekleştirmektedir. Aynı zamanda temel bakım ihtiyaçlarının dışında yaşlıların toplumsal yaşama aktif ve üretken bir biçimde katılımını sağlamak ve sağlıklı yaşlanmalarına destek olmak büyük önem taşımaktadır. Sosyal hizmet sağlık hizmetlerine ulaşılabilirliği sağlama, temel bakım hizmetlerini sağlama, sosyal işlevselliklerini arttırma, yaşlılığın en büyük sorunlarından biri olan sosyal destek mekanizmalarının sağlanması ve yalnızlığın giderilmesi gibi birçok hizmet sağlamaktadır. Sosyal hizmet yaşlılık dönemindeki yaşlı bireylerin iyilik halini en üst seviyede tutmak ve aktif ve üretken bir yaşama katılım sağlamak adına müdahaleler yapmakta aynı zamanda koruyucu önleyici hizmetler vermektedir.

Sosyal işlevsellik, bireyin sosyal ve ekonomik çevresi içerisindeki kapasitesinin ve eylemlerinin, talepler, beklentiler, kaynaklar ve fırsatlar ile eşleşme ya da uyumuna odaklanmaktadır. Sosyal işlevsellik, sosyal hizmeti anlamak ve sosyal hizmeti diğer mesleklerden ayırmak için anahtar kavramdır.

Sosyal hizmet bireylerin sosyal işlevselliğini arttırmak ve geliştirmek için yol göstermek amacını taşımaktadır.

Sosyal hizmet insan ve sosyal sorunları anlamada bütüncül bakışı gerekli kılmaktadır. İnsan doğası çeşitli ve farklı olabildiği gibi her
bir bölgenin farklı yapısı ve işleyişi vardır. Sosyal hizmet müdahalelerinde uygun müdahalenin gerçekleştirilmesinde tüm boyutlarda yetkin
olan sosyal hizmet uzmanlarının önemi kaçınılmazdır. Sosyal hizmet uzmanı insanı konu alan tüm disiplinlerden yararlanmak durumundadır. İnsan davranışlarının anlaşılması ve keşfedilmesi, gereksinimlerin ortaya çıkarılması ve sorunların çözümü için çok yönlü bir bakışı olan sosyal hizmet uzmanının yine müdahalelerini sistematik ve diğer etmenleri de göz önüne alarak yapması gerekmektedir.

İnsan Gelişiminde Bilişsel Boyut ve Bilişsel Gereksinimler:Bireyin bilişsel olarak güçlü yönlerini ve sınırlılıklarını bilmek bireyin gereksinimlerini gidermede yol göstermektedir. Bilişsel yönden güçlü olan bireyler olaylara ilişkin fiziksel ve duygusal tepkilerini açıklamak yerine geçmiş ve şimdiki zaman deneyimlerini ifade edip, analiz etmek ister. Bilişsel yönü güçlü müracaatçılar genellikle yaratıcı ve derin içsel düşünce dünyasına sahip, geniş bir bilişsel alana sahiptir. Bilişsel sınırlılığa sahip müracaatçılar ise anlama ve öğrenme güçlüğü yaşamaktadır. Sosyal hizmet uzmanı bilişsel yönden müracaatçının güçlü ve zayıf yönlerini değerlendirerek müdahalede bulunmakta ve değerlendirmelerini yapmaktadır

Sosyal hizmet uygulamalarının önemli bir kısmı değer temelli karar almaya bağlıdır. Değerler mesleği kontrol ve disipline etmede kullanılan etkili araçlardır. Sosyal hizmet müdahale süreci değerlerle iç içe geçmiş bir etkinliktir. Sosyal hizmet mesleğinin esasında bir “yardım” mesleği olması, değer temelli olmasını gerekli kılmaktadır. Ancak değerler, sosyal hizmetin müdahale sürecini doğrudan etkileyen, sunulan hizmetin müracaatçıya faydası ya da zararı dokunması bakımından etkililiğe sahip olan temel bir sütun konumundadır. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Etik kelimesi Türk Dil Kurumunun Türkçe sözlüğünde; (1) töre bilimi, (2) çeşitli meslek kolları arasında tarafların uyması veya kaçınması gereken davranışlar bütünü anlamlarında ifade edilmektedir. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Sosyal hizmet uzmanının uygulama etkinliklerine rehberlik eden birtakım ilkeler bulunmaktadır. Örneğin; sosyal hizmet uzmanı zarara yol açmamalıdır. Sosyal hizmet uzmanı toplumun en muhtaç durumdaki üyelerine hizmet etmelidir. Sosyal hizmet uzmanı müracaatçıya vizyon vermelidir. Sosyal hizmet uzmanı normalleştirme felsefesine bağlı kalmalıdır. Ancak, sosyal hizmet uzmanı müracaatçıyı bireyselleştirmelidir. Müracaatçıyı bireyselleştirmek; her müracaatçının biricikliğinin, endişelerinin ve geçmişinin farkında olmak ve bunlara karşı hassas davranmakla yakından ilişkilidir.

Sosyal hizmet mesleğinde ilk etik kurallar Mary Richmond tarafından hazırlanmıştır. Mesleğin gelişme gösterdiği ilk yıllarda bazı sosyal hizmet örgütleri, mesleğin etik kurallarını oluşturma gayretini göstermişlerdir ancak 1947 yılına kadar resmî olarak etik kurallar oluşturulmamıştır. Dernek kurulduktan beş yıl sonra, 1960 yılında ilk etik kurallar oluşturulmuştur.

"Sosyal Hizmet Uzmanları Ulusal Birliği" olarak bilinen sivil toplum örgütü NASW (National Association of Social Workers)'dir. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Sosyal hizmet uzmanlarının müracaatçılarına ilişkin etik sorumlulukları: Müracaatçılara Bağlılık, Kültürel Yetkinlik ve Sosyal Farklılık, Kendi Kaderini Belirleme, Mahremiyet ve Gizlilik, Bilgilendirilmiş Onay, Kayıtlara Ulaşma, Hizmetlerin Kesintiye Uğramaması, Hizmetin Sonlandırılması, Çıkar Çatışmaları, Hizmetler İçin Ödemeler, Duygusal/Cinsel İlişki, Fiziksel Temas, Cinsel Taciz, Küçük Düşürücü Dil Kullanma'dır. Doğru yanıt D seçeneğidir. Diğer seçenekler farklı başlıklar altına girmektedir.