SOSYAL HİZMET KURAM VE YAKLAŞIMLARI

1960 ve 1970’li yıllarda psikanalitik ve davranışçı yaklaşımlara alternatif olarak hümanistik psikoloji akımı ortaya çıkmıştır. Hümanistik psikoloji, iki temel güç olan psikanaliz ve davranışçılığın yerine geçmeyi amaçlayan üçüncü güç hareketidir. Hümanistik psikolojinin öncüleri arasında Abraham Maslow ve Carl Rogers yer almaktadır.

Literatürde “Danışan Merkezli Yaklaşım/ Danışandan Hız Alan Psikolojik Danışma Kuramı/ Kişi Merkezli Yaklaşım” adı altında birçok farklı isimlendirme ile yer alan birey merkezli yaklaşım, köklerini hümanist psikolojiden alan bir görüştür ve hümanistik ve fenomenolojik özelliklere sahiptir. Yaklaşıma göre bir birey için gerçek olan şey aslında onun algıladığı şey olduğundan, bir bireyi anlamak için en önemli unsur, o kişinin algıladığı gerçeğin ne olduğuna bakmak gerektiğidir

Birey merkezli yaklaşım Carl Rogers tarafından 1940’lı yıllarda temellendirilmiştir. Carl Rogers’ın kırk yıllık çalışmalarının sonucu ortaya çıkan yaklaşım üç farklı şekilde tanınmaktadır. İlk olarak Rogers, modelini yönlendirici olmayan terapi olarak adlandırmış daha sonra düşünceleri geliştikçe, modelini danışan merkezli terapi olarak yeniden adlandırmış ve 1980’li yıllarda da kuramının psikolojik danışma ortamının dışında da uygulanabilir olduğunu fark ederek birey merkezli yaklaşım terimini kullanmaya başlamıştır.

Rogers’ın kuramında deneyim, benlik, benlik kavramı, olumlu saygı ve olumlu benlik saygısı, gerçekleşme eğilimi ve kendini gerçekleştirme gibi kavramlar önemlidir. Birey Merkezli Yaklaşımın Temel Kavramları. Deneyim/Yaşantı Birey merkezli yaklaşımda deneyim kavramı bireyin subjektif (öznel) dünyasına işaret etmektedir. Buna göre bir kişinin davranışını anlamak için kendisi ve içinde bulunduğu dünyasına ilişkin subjektif farkındalığı hakkında bilgi sahibi olmak gereklidir. Rogers, “yaşantıyı” potansiyel olarak bilinçli olan olaylarla sınırlandırmıştır. Birey merkezli kurama göre insanlar gelişebilmek için yaşantılarını doğru olarak yaşayabilmeli, organizmalarına iyi gelen ve zarar veren olayları ayırt edebilmelidir. Yaşantı ne kadar çarpıtılmadan veya kesintiye uğramadan yaşanmışsa, bireyin fonksiyonel olma ihtimali de o kadar artacaktır.

Birey merkezli yaklaşımda tekniklerden ziyade müracaatçı ve uzman arasındaki terapötik ilişki ön plandadır. Bu bağlamda terapötik ilişkiyi sağlamaya çalışan temel eylemler; aktif dinleme, yakınlık, içerik ve duygu yansıtma, içtenlik ve kendini açma olarak sıralanabilir

Pek çok önemli kaynak varoluşçu yaklaşımın kurucusu olarak varoluşçu filozof Soren Kierkegaaard’ı görmektedir. Ancak varoluşçu yaklaşımın felsefi temellerinin oluşmasında birçok kişinin eserleri ve görüşleri etkili olmuştur. Bunlar arasında Friedrich Nietzsche, Martin Buber, Martin Heideggard ve Jean Paul Sartre gibi filozoflar yer almaktadır.

İnsanın dünyadaki varoluş alanı üçe ayrılmaktadır. Varoluşçular, insanın kişiliğinin anlaşılabilmesi için bu üç alana eşit önem verilmesi gerektiğini vurgular. Bu üç alan: 1.Umwelt; doğa yasalarının dünyası, biyolojik dünya, 2. Mithwelt; insan dünyası, 3. Eigenwelt; kişinin öznel dünyasıdır. Aslında bu üç alan birbirinden ayrılmaz bir bütünlük içindedir. Varoluşçu kuramın günümüzdeki temsilcilerinden olan Emmy van Deurzen (2017) bu üç boyuta insanın tinsel varoluş boyutunu simgeleyen Überwelt’i eklemiştir.

Yalom (1980) insan varlığı için dört temel varoluşçu temanın bulunduğunu belirlemiştir. Bu temalar; ölüm, özgürlük, izolasyon ve anlamsızlıktır. Bunun yanı sıra varoluşçu yaklaşım çerçevesinde Yalom ve Bugental tarafından tanımlanmış olan kavramlar şu şekilde sıralanabilir; ölüm, kaygı, seçim, sorumluluk, özgürlük, izolasyon ve anlamsızlık. Tüm bu varoluşçu kavramları birbirinden bağımsız düşünmemek gerekir.

Logoterapi: Anlam merkezli bir psikoterapidir. Daha çok gelecekte yerine getirilecek anlamlar üzerinde odaklaşır.

Varoluşçu uygulamada kullanılan terapötik teknikler şu şekilde sıralanabilir.

Sözsüz Davranışlara Dikkat Etme

Kendini Açma

Paradoksal Niyet

Dikkati Dış Dünyaya Yöneltme

Rüya Çalışması

Paranteze Alma

Varoluşçu Şok Terapisi

Yönlendirilmiş Fantezi

Psikoterapi almaya gelenler için hasta yerine 'danışan' terimini ilk kez kullanan kişi Carl Rogers' tır.

Yukarıdakilerden hepsi Rogers'ın kuramı için önemlidir.

Yakınlık; Sosyal hizmet uzmanının müracaatçıya yakınlık içeren terapötik ifadelerin kullanımını içerir. Yakınlık genel olarak ilişkiler için, özel olarak da duygular için şimdi ve burada yaklaşımı sağlamaktadır. “Sözlerin endişelenecek bir durum olmadığını ifade etmesine rağmen vücudun sanki gerginmiş gibi titriyor.” şeklinde ifadeler yakınlık içeren ifadelere örnek verilebilir.

Pek çok önemli kaynak varoluşçu yaklaşımın kurucusu olarak varoluşçu filozof Soren Kierkegaaard’ı görmektedir.

Übetwelt: Varoluşun tinsel boyutudur.

Paradoksal Niyet: Danışana sıkıntı veren bir semptom veya problem ve yaşantıyı bilerek “sonuna kadar” yaşaması için onu cesaretlendirmek.

Yönlendirilmiş Fantezi: Danışandan bir şekilde kendi ölümünü düşünmesi istenir; ölümünün nerede, ne zaman, nasıl olduğunu ve cenaze töreninin nerede ve nasıl yapıldığını, arkasından neler söylendiğini düşünmesi istenilir.

Varoluşçu yaklaşımın günümüzde ilgi odağı, dünyada kendini yalnız hisseden ve bu yalnızlıktan dolayı kaygı yaşayan danışanlardır. Bunun yanı sıra özellikle gelişimsel krizlerle mücadele eden danışanlar için de varoluşsal yaklaşım oldukça uygundur. Gelişimsel aşamalarda yaşanan sorunlara; “ergenlerde yaşanan kimlik mücadelesi, orta yaştaki olası hayal kırıklıklarına karşı verilen mücadele, çocukların evi terk etmesine uyum gösterme, evlilikte ve çalışma yaşamındaki başarısızlıkların üstesinden gelme ve yaşlılıkta giderek artan fiziksel sınırlamalarla uğraşma” örnek olarak verilebilir. Yanı sıra genellikle yaşam alanı kısıtlanmış, anlamsızlık sorunu yaşayan, özgürce seçim yapmaktan ve sorumluluktan kaçınan danışanlarla da uygulanmaktadır.

Varoluşçu yaklaşıma dayalı uygulamaların başarılı bir şekilde kullanıldığı sosyal hizmet alanları ise; felçli hastaların sağaltımı, klinik sosyal hizmet uygulaması, adölesanlarla gerçekleştirilen çalışmalar, yaşlılara yönelik sosyal hizmet uygulamaları, aile tedavisi, evli çiftlerle yapılan uygulamalar, çocuk istismarı, sosyal hizmet süpervizyonu, madde kullananların sağaltımı, savaş gazileri ile gerçekleştirilen çalışmalar ve sosyal hizmet eğitimidir.

Varoluşçu terapinin gelişmesine katkıda bulunan dört öncü kuramcı; Rollo Reese May, James Thomas Bugental,
Irvin David Yalom ve Victor Emil Frankl’tır.