Kısa Süreli Müdahale Yaklaşımları: Kriz Müdahalesi, Görev Merkezli Uygulama ve Motivasyonel Görüşme

Yaşamları boyunca bireyler bir takım sorunlarla ve zorluklarla karşılaşabilmektedirler. Kimisi için bu zorluklarla kendi kendine baş etmek mümkünken, kimisinin yardıma ve desteğe daha çok ihtiyacı olabilir. Bazı zorluklarla başa çıkma sürecindeki yardım, zorluğun türüne, bu zorluğu yaşayan bireye ve bu duruma yüklediği anlama ve kişide yarattığı sonuçlarına göre uzun zamana yayılması gerekirken, kimi zaman da acilen müdahale edilmesini ve kısa sürede aşılmasını gerektirebilir. Bu gibi durumlarda çoğunlukla kısa süreli yaklaşımlar kullanılır. Kısa süreli yaklaşımların tarihinin oldukça eski olduğu ve 1930’lu ve 1940’lı yıllara kadar gittiği görülmektedir. O halde doğru yanıt B seçeneğidir.

Bir sosyal hizmet uygulayıcısı olan Lydia Rapaport’un sistem kuramının temel kavramlarını kullanarak yaptığı çalışmalar krize müdahalenin gelişmesinde önemli bir yer tutmuştur. Buna göre sorunun doğru cevabı A seçeneğidir.

İnsan yaşamı boyunca kriz olarak tanımlanabilecek olaylarla ya da durumlarla karşılaşabilir. Gelişimsel engeller, ebeveyn ya da çocuk kaybı, cinsel saldırı, istismar, şiddet, akran zorbalığı, boşanma, iş kaybı, intihar, doğal afetler sonucunda kriz yaşanması muhtemeldir. Bu noktada dikkat edilmesi gereken bu durumları ya da olayları yaşayan her bireyin kriz yaşadığı ya da yaşayacağı düşünülmemelidir. Kriz bu durumların ya da olayların yaşanmasının yanında bireyin bu durum ya da olaylara verdiği tepkiler olarak ele alınabilir. Bir olay ya da duruma bağlı olarak ortaya çıkan, bireyin başa çıkma becerilerini geçici olarak yetersiz kılan, yoğun bir belirsizliğin yaşandığı karmaşık bir dönemi anlatır. O halde sorunun doğru yanıtı C seçeneğidir.

Krizlerin sınıflandırılması ile ilgili Baldwin’in (1978) sınıflandırması aşağıdaki gibidir:

1. Durumsal krizler: Bireyin yaşadığı bir durumdan kaynaklanan, kontrol edilemeyen kriz durumlarıdır. Eşi alkolik olan bir kadının yaşadığı kriz durumu buna örnek olarak gösterilebilir.
2. Yaşamsal krizler: Emeklilik, evlilik, evlat sahibi olma, kronik hastalıklar gibi yaşamın akışı içindeki normal değişimlere bağlı olarak gelişen krizlerdir.
3. Travmatik yaşam deneyimlerinden kaynaklanan krizler: Kontrol edilemeyen ve duygusal olarak üstesinden gelinemeyen, acı veren, ani beklenmedik olaylara bağlı durumlardır. Ani ölümler, ani iş kaybı, cinsel saldırıya uğrama burada sayılabilir.
4. Gelişimsel krizler: Bağımlılık, değer çatışmaları, cinsel kimlik bocalamaları, otorite ile sorunlar burada sayılabilir. Altta yatan dinamiklerin belirlenmesi burada önemlidir.
5. Bir psikopatolojinin sonucu olan krizler: Mevcut psikopatoloji krizi ateşler ya da tedaviyi engeller. Şiddetli nevrozlar, kişilik bozuklukları, sınır (mevcut borderline) uyumlar gösteren kişiler bu gruba girerler.
6. Psikiyatrik aciller: Psikozlar, organik beyin sendromları burada yer alır.

Bu maddelerden de görülebileceği gibi soruda yer alan “Ani Krizler” kavramı listede yer yok. Buna göre sorunun doğru cevabı B seçeneğidir.

Durumsal krizlerin başlıca özellikleri şu şekilde sıralanabilir:

• Başlangıçları anidir.
• Beklenmedik olaylardır.
• Acil durum niteliğindedir.
• Büyük insan topluluklarını aynı anda etkileyebilirler.
• Tehlikeli olduğu kadar daha iyi bir işlevsellik için de bir fırsattır.

Bu maddelerden de görülebileceği gibi sorunun D seçeneğinde durumsal krizden değil, gelişimsel krizlere ilişkin bir özellikten söz edilmektedir. O halde doğru yanıt D seçeneğidir.

İnsan yaşamı boyunca fiziksel, ruhsal ve sosyal yönden tam bir iyilik haline ve işlevselliğini devam ettirmeye ihtiyaç duyar. Ancak yaşamda karşılaşılabilecek bazı durumlar bu gereksinimleri karşılanamaz hâle getirebilir ya da gereksinimlerin karşılanması ile ilgili sürekliliği tehdit edebilir. Bu tür krizler durumsal krizler olarak adlandırılır. Bu açıdan bakıldığında soruda yer alan maddelerden ani ölümler ani ortaya çıkan bir olaya işaret etmektedir. O halde sorunun doğru yanıtı E seçeneğidir.

Bireyin tümüyle krizle baş etmesinde ya da sadece içsel kaynaklarını kullanma, sosyal destek mekanizmalarını harekete geçirme konusunda da profesyoneller tarafından desteklenmesi, bu süreçle başa çıkmasını kolaylaştırabilir. Bu süreç, kriz durumlarında gözlediğimiz semptomlar, hastalıklar ve sağlıksız davranışların psikososyal tedavi edilmesi, yani kriz müdahalesi şeklinde tanımlanmaktadır. O halde sorunun doğru yanıtının B seçeneği olduğu görülebilir.

Kriz müdahalesinde bir yandan kişinin kendi kendisine yardım etme becerisi geliştirmesi desteklenirken bir yandan da çevresinin kriz durumundaki bireye yardımı desteklenir. Yardım sürecinde yardım edenin işlevi, kriz durumunu ya da tetikleyici olayı görmezden gelmek ya da kaybedilenin yerini doldurmak değildir. Duygusal destek vermek, empati kurmak ve duyguların ifade edilmesi konusunda bireyi cesaretlendirmektir. Bu çerçevede kriz müdahalesinin iki temel amacı vardır. Bunlar:

1. Duygusal ve çevresel alandaki acil ilk yardımla bireyin ve çevresinin acısını azaltmak,
2. Kriz sırasında bireyin uyum ve mücadele gücünü arttırmak.

Bu açıklamalardan da görülebileceği gibi sorunun doğru yanıtı C seçeneğidir.

Kriz müdahalesinin uygulaması ile ilgili farklı modeller bulunmaktadır. Burada sosyal hizmet alanında sıklıkla tercih edilen bir model olması nedeniyle Roberts’ın yedi aşamalı modeline yer verilmiştir.

1. AŞAMA: Planlama ve Kriz Değerlendirmesi (Öldürücülük Derecesi Ölçümleri Dahil)
2. AŞAMA: Uyumun ve Terapötik İlişkinin Kurulması
3. AŞAMA: Problemler ve Tetikleyici Olayları Tanımlamak
4. AŞAMA: Duyguları ve Hisleri Keşfetmek
5. AŞAMA: Müracaatçının Güçlü Yönlerini ve Önceki Zamanlarda Var Olan Savunma Mekanizmasını Tanımlayarak Alternatifler Keşfetmek
6. AŞAMA: Müdahale Planının Uygulanması
7. AŞAMA: Takip Planı ve Anlaşma Oluşturma

Bu açıklamalardan da görülebileceği gibi soruda yer alan III. maddenin kriz müdahale uygulama sürecinin bir aşaması değildir. O halde sorunun doğru yanıtı B seçeneğidir.

Kriz durumlarıyla çalışan sosyal hizmet uzmanının kriz müdahalesini kullanılırken dikkat edilmesi gereken önemli noktalar bulunmaktadır. Bunlar şu şekilde sıralanabilir:

1. Müracaatçıya çabucak ulaşma ve yardım edenin hızlı yanıtı
2. Kriz dönemi boyunca sık irtibat (örneğin dört haftalık periyotta beş altı danışma seansı)
3. Tetikleyici olaya ve bunun müracaatçı için taşıdığı öznel anlama ilginin verilmesi
4. Müracaatçının karar almasına ve eyleme geçmesine yardım
5. Müracaatçının sosyal ağı ile irtibat

Bu açıklamalardan da görülebileceği gibi sorunun doğru cevabı B seçeneğidir.

Görev merkezli uygulama modeli 1970’lerin başında Chicago Üniversitesi Sosyal Hizmet Yönetimi Okulu’nda görev yapan William Reid ve Laura Epstein tarafından klinik sosyal hizmet uygulamalarında sorunların çözümüne yönelik ve test edilebilir bir teoriye duyulan ihtiyaçtan yola çıkarak geliştirilmiştir. O halde sorunun doğru yanıtı C seçeneğidir.

Görev merkezli uygulamada çalışılabilecek sorunlara bakıldığında, ilk olarak bireyler arasındaki çatışmalardan kaynaklı sorunların yer aldığı görülmektedir. Eşler arası çatışma, ebeveyn-çocuk arasında yaşanan anlaşmazlıklar, öğretmen-öğrenci ilişkisinde yaşanan sorunlar bu kapsamda değerlendirilebilir. İkinci olarak sosyal ilişkilerde yaşanan doyumsuzluktan kaynaklı olarak yaşanan sorunlar bu modelde üzerinde çalışılabilecek sorunlar arasında yer almaktadır (s. 141; Şekil 6.2). O halde sorunun II. ve VI. Maddelerinde yer alan sorunlar görev merkezli uygulamada çalışılabilecek sorunlar arasında yer almamaktadır. Bu doğrultuda sorunun doğru yanıtı C seçeneğidir.

Görev merkezli uygulamanın en belirgin özelliği ve uygulamaya yansıyan temel ilkesi araştırma ve değerlendirme çalışmalarına verilen özel önemdir. Ampirik yönelimli bir yapıya sahip olan görev merkezli uygulama ortaya çıkışından itibaren araştırmalardan elde edilen sonuçlar ile kendini yenilemeye devam etmiştir. Ayrıca görev merkezli uygulama kısa süreli bir uygulamadır ve belirli uygulama basamaklarını içeren bir yapı içinde gerçekleşir.

Görev merkezli uygulama temel olarak müracaatçıların tanımladıkları ve çözmeyi istedikleri psiko- sosyal sorunların çözümünde onlara yardımcı olmayı hedefler. Müracaatçının kendisi tarafından sorunlar üzerine odaklanma, uygulamanın temel ilkesi olarak ele alınır. Görev merkezli uygulamada en fazla üç sorun üzerinde çalışılması önerilmektedir. Sosyal hizmet uzmanı müracaatçının problem çözme davranışını anlamaya çalışır. Tanımlanan problemlerin çözülmesi ve belirlenen amaçlara ulaşılması için belirli görevlere (eylemlere) odaklanılır. Problemlerinbelirlenmesindeki işbirliğine dayalı süreç görevlerin belirlenmesi sürecinde de geçerlidir. Görev merkezli uygulamanın bir diğer ilkesi ise müracaatçı ile uygulayıcı arasında işbirliğine dayalı bir ilişkinin oluşturulması ve sürdürülmesidir. Görev merkezli uygulamada bir diğer öne çıkan ilke güçlendirme temelli bir yaklaşıma sahip olmasıdır. Son olarak ise müracaatçıyı tedavi etmek, iyileştirmek gibi bir amaç yerine müracaatçıya rehberlik etmek amaçlanır. O halde sorunun doğru yanıtı D seçeneğidir.

Birçok sorunun ya da endişenin tespit edilmesi sorunun detaylandırılması aşamasında önemli bir güçlük olarak karşımıza çıkar. Çok sayıda sorunun belirlenmesi, bu sorunların hepsinin detaylarının çalışılmasını olanaksızlaştırabilir. Müracaatçı sorunun detaylandırılması amacıyla sorulan bazı soruları cevaplamakta zorlanabilir. Bu aşamada sorunun taraması aşamasında ortaya konulmayan sorunların ortaya çıkması da bir diğer güçlüktür. Bu aşamada çalışılan sorunların sayısının görece fazla olması durumunda ayrıntıları takip etmek de bir diğer güçlük olarak karşımıza çıkabilir. Bu açıklamalardan yola çıkarak sorunun cevabının A seçeneği olduğu görülebilir.

Motivasyonel görüşme değişimle ilgili çelişkileri (ambivalansı) keşfedip bu çelişkilerin çözülmeleri konusunda yardım sağlayarak davranış değişikliği yaratmayı amaçlar. Ambivalans, bir şey ya da biri hakkında iki yönde hissetmek olarak tanımlanır. Kısaca değişim ikilemi olarak da adlandırılır. Bu durumda sorunun doğru yanıtının C seçeneği olduğu görülebilir.

Motivasyonel görüşmedeki temel ilkelerden biri empatiyi ifade etmektir. Empatiyi ifade edecek şekilde yansıtıcı ifadelerin kullanımı motivasyonel görüşmede ortaya çıkabilecek olası direnci azaltır, müracaatçının motivasyonel ifadelerini destekler ve değişim fikrini onaylar. Empatik iletişim müracaatçının kendisini kabul edilmiş ve anlaşılmış hissetmesine yardımcı olur. Ayrıca bu sayede görüşmeci bir yandan müracaatçının çelişkilerini değerlendirirken, bir yandan da müracaatçı yaşadığı çelişkinin normal olduğunu görür. Bu açıklamalardan da görülebileceği gibi sorunun doğru yanıtı A seçeneğidir.

Motivasyonel görüşme süreci dört aşamalı bir yapıya sahiptir. Katılım ile başlayan süreç odaklanma ve ortaya çıkarma ile devam eder ve planlama ile son bulur. Ancak doğrusal gibi görünse de süreç boyunca tekrarlamalar yaşanabilir. Müracaatçının motivasyonunun azaldığı durumlarda planlama sürecinden ortaya çıkarma sürecine geri dönülebilir (s. 150; Şekil 6.5). O halde sorunun doğru yanıtı B seçeneğidir.

Motivasyonel görüşmede odaklanma karşılıklı olarak kabul edilebilecek hedeflerin tanımlanmasıdır. Hedeflerin tanımlanması sürecinde bazen bağlam müracaatçı ve sosyal hizmet uzmanı tarafından paylaşılmayabilir. Özellikle yasal zorunluluk ya da yönlendirme ile sürece dahil olan müracaatçı için bu durum geçerlidir. Denetimli serbestlik sürecinde olan ya da sağlık sorunları nedeniyle hedefler bağlam tarafından belirlenebilir. Bu gibi durumlarda müracaatçının değişim hedefine doğru harekete geçmesi için kendi motivasyonunu bulması önemli bir zorluk olabilir. Bu açıklamalara göre sorunun doğru yanıtı A seçeneğidir.

Motivasyonel görüşmenin planlama aşamasında, değişimin ya da değişime ilişkin ilk adımın nasıl uygulanacağı ile ilgili olarak özgül bir planın oluşturulma sürecidir. Müracaatçının genel olarak daha çok harekete geçiren değişim konuşması ve daha az devam etme konuşması yapması planlama sürecine hazır olduğunun göstergesidir. Bu açıklamalardan görülebileceği gibi sorunun doğru yanıtı D seçeneğidir.