Psikodinamik Teoriler

Sigmund Freud’un psikanalitik teorisine dayanan
psikodinamik teoriler, sosyal hizmet mesleğine ‘psikososyal
vaka çalışması’ ya da ‘psikososyal uygulama’
olarak formüle edilen bir yaklaşımla uyarlanmıştır.

Freud’un geliştirdiği, insanın
uyumlu veya uyumsuz davranışlarının
kaynağı sayılan, bilinçaltı çatışma ve güdüleri
araştırıp bilince çıkararak davranış
sorunlarını çözme yöntemi, ruhsal çözümleme
(TDK, 2020).

Psikanalizin sosyal hizmeti nasıl etkilediğini yanıtlarken
öncelikle müdahalenin, serbest, açık ve
aktif dinleme odaklı bir ilişki anlayışına dönüştüğünü
belirtmeliyiz. Uzmanın direktif veren, düzeltici,
kontrol edici öğretmen rolü yerini anlayış ve
kabule dayalı iletişime bırakmıştır. Teori, sosyal hizmetin olaylar ve düşüncelerden ziyade duygulara ve bilinçdışına vurgu yapmasını
sağlamıştır.

İçgörü: Psikodinamik uygulamanın anahtar
müdahale çıktısı kavramıdır. Kişi sorunlarının
derindeki sebeplerini bulduğunda
gerçekleşen ve onun farkındalığını
artıran dinamik bir yaşantıdır.

Sosyal hizmetin ilk eğitimcilerinden Mary Richmond,
psikoloji ve psikiyatriden ziyade, sosyoloji ve ekonominin başat olduğu sosyal bilim alanlarını teorik bilgi temeli olarak ele almayı tercih etmiştir. Onun sosyal teşhis yaklaşımı,
sorunları mutlaka daha geniş toplumsal, ekonomik
ve politik bağlamları içinde değerlendirmeyi önermiştir.

Bağlanma: Yaşamın en erken evresinde
başlayan, bebek ve bakım veren kişi (öncelikle
anne) ilişkisi bağlamında gelişen,
duygusal çekim ve bağlılık gibi olumlu ve
güçlü duyguları içeren, yaşamsal işleve sahip
nörobiyopsikolojik bir süreç.

Aile-çocuk alanında uygulaması çok etkili
olan nesne ilişkileri teorisinde insanların çevrelerindeki
nesnelerle olan ilişkilerinin kişisel davranışlarını
nasıl etkilediği inceleme konusudur. Annesi
ile sağlıklı bir ayrışma yaşaması gereken bebeğe bir
geçiş nesnesi olarak oyuncak ayı verilmesi tipik bir
örnek olarak hatırlatılabilir

Sosyal hizmet uzmanları arasında
özellikle çocuk refahı alanında çalışanlar ve çocuk
koruma hizmetlerinde bulunanlar bağlanma teorisini
dayanak alarak çocukların yatılı kuruluş bakımından
ziyade koruyucu aile ve evlat edindirme
hizmetlerine yönlendirilmeleri, anne-çocuk ilişkisinin
işlevsel biçimde sürdürülebilmesi için destekleyici
veya tedavi edici psikososyal müdahalelerin
yapılması konusunda yoğun bir çaba harcamışlardır.
Tüm bunların kuramsal temeli psikodinamik
teorinin gövdesi içindeki bağlanma teorisi olmuştur

İd, kalıtımla gelen, doğuştan var olan ve ruhsal
enerjinin kaynağını oluşturan kişiliğin ilkel bileşenidir.
İd, biyolojik özellikle dürtüsel davranış
kalıplarını içerir. Yeme, içme, cinsellik, saldırganlık
gibi. İd, içsel dürtülerine doyum bulma çabası
içerisinde hareket eder. İd beklemeksizin, bir an
önce, cinsel dürtülerinin ve arzularının isteklerini
yerine getirmek üzere haz almaya yönelmiş tepkiler
oluşturur. Böylece, id, haz alma ilkesi çerçevesinde
hareket eder.

Freud’un yapısal kuramına göre, sağlıklı bir kişilik
gelişimi için egonun gerçeklik ilkesi çerçevesinde
hareket ederek yönetim görevini üstlenmesi,
idin ve süperegonun istekleri arasındaki uzlaşmayı
sağlayarak kişinin gereksinimlerine akılcı biçimde
doyum yolları bulması gerekir. Böylece, ego, id ile
süperego arasında denge sağlayacak ve uyumlu bir
kişilik ortaya çıkacaktır.

Lazarus ve Folkman (1984)'a
göre kişiler stresli durumlara maruz kaldıklarında
stresle yüzleşerek stresi ortadan kaldırmaya yönelik
çabalar sergileyebilirler. Bu grup stratejiler
için sorunla yakınlaşmayı gerektirdiğinden, sorun
odaklı ve uyuma dönük stratejiler tanımlaması
yapılmaktadır. Bu stratejiler arasında aktif baş
etme, kabullenme, planlama, strateji yapma, duygusal
ve maddi destek kullanımı ve din-maneviyat
(Tanrı’dan yardım isteyerek) gelmektedir

Hollis, psikososyal
vaka çalışmasını, kişilerin
sorunlarını çözebilmek için etkili baş etme
stratejileri geliştirmesini sağlayan bir müdahale
yaklaşımı olarak tasarlanmıştır.

Psikodinamik teorilerin uygulama alanlarının
içinde, -nüfus grupları açısından baktığımızda- aile
ve çocuk hizmetleri de gelir. Özellikle bu kuramsal
çatının altında konumlanan gelişim kuramları ve
bağlanma ile ilgili bilgiler anne-çocuk ilişkilerinin
profesyonel sosyal destek araçlarıyla güçlendirildiği
müdahalelerde kullanılabilir. Ayrıca ihmal ve istismar
konularında çalışan sosyal hizmet uzmanları
çocuklardaki travmatik yaşantılarla ilgili çalışmalarında
bu teoriden yararlanmaktadırlar. Psikodinamik
teorinin çok önemli varsayımlarından bir
tanesi, erken dönem çocukluk yaşantılarının yetişkinlerin
ruhsal sağlığı üzerindeki derin etkileridir.

Psikodinamik uygulamada çok bilinen bir müdahale kavramı olarak aktarım, danışanların bilinçdışı duygularını profesyonele aktarmasıdır. Böylece kişinin bilinçdışında yaşadığı dinamik zihinsel süreçleri açığa çıkartabilmesi sağlanmış
olur.

Karşılıklı etkileme: Danışanı onun dünyası
içinde kavrama ve ona bu derin anlayışı
yansıtma. Danışanlar profesyonelden empatik
anlayış talep edebilirler. Fakat bağımlılık
gelişmesine izin verecek kadar çok sürecin
içine girmemek gerekir.

Ventilasyon istenmeyen duyguların danışan
tarafından dışa vurulmasının teşvik edilmesidir.
Kızgınlığı, korkuyu ve diğer güç duyguları ifade etmenin
kolaylaştırılması rahatlatıcıdır

Öndeğerlendirme süreci
şu ögeleri içerir:
1. Sorunun ne olduğunu anlama
2. Soruna katkıda bulunan şeyleri belirleme
3. Neyin değiştirilebilir veya düzeltilebilir olduğunu
belirleme.

Sürdürme ve düzeltme teknikleri hayat
hikayesi çalışması sürecinde kullanılabilmektedir.
Süreci şöyle sıralayabiliriz:
1. Sürdürme aşamasında, sosyal hizmet uzmanı
danışanın önceden bastırmış olduğu
duygularını dışa vurması için geçmiş olayları
dökmesini ister.
2. Danışan anlattıkça duyguları da yeniden
canlanır ve dillenerek ortaya çıkar.
3. Süreçte bilgi desteği sağlanarak geçmiş olaylara
ilişkin yetersiz algıların yeniden gözden
geçirilmesi sağlanır.
4. Uzman desteğiyle geçmiş olaylara daha gerçekçi
ve akılcı açıklamalar getirilir.
5. Ardından kişilerin sorunlu olarak algılanan
davranışlarının düzeltilmesine geçilir. Bunu
gerçekleştirecek olan danışandır.

Psikodinamik uygulamanın sınırlılıklarını; aşırı
içe yönelim, uzman rolü, uzun süreli çalışma gereği
ve ölçme zorluğu olarak sıralayabiliriz

sınırlılıklara rağmen,
günümüz sosyal hizmet uygulamaları içinde
psikodinamik teoriler güçlü konumunu sürdürmektedir.
Özellikle bireyle çalışma ölçeğinde, travmatik
olaylara yönelik müdahalelerde, bağımlılık gibi dirençli sorunlarda, ruhsal bozukluklarda ve
duygusal bağlamı yoğun olan diğer sorunlarda başvurulmaktadır.
Ayrıca çocuk gelişimiyle ilgili temel
bilgiler için, ruhsal sıkıntılar ve psikopatoloji konularındaki
tanımlayıcı bilgiler için psikodinamik teori
gövdesinden yararlanılmaktadır. Planlı değişim
süreci olarak formüle edilen sosyal hizmet müdahalesi
sürecinin öndeğerlendirme aşaması için gereken
bilgi gereksinimi psikodinamik teoriden yararlanarak
karşılanmaktadır. Bu kuramsal yaklaşım
orta ve uzun vadeli psikoterapötik müdahalelerde
sıklıkla tercih edilmeye devam etmektedir.