SOSYAL HİZMET ETİĞİ

Bireylerle çalışırken, öncelikli başvuru kaynağımız sosyal hizmet uzmanlarının etik sorumlulukları evrensel belgesinin birinci bölümüdür. Hatırlanacağı üzere bu bölümde danışanlarımıza karşı etik sorumluluklarımız açıkça ve ayrıntılı olarak ifade edilmektedir. Bu kısımda , bilgilendirilmiş onay, yetkinlik, gizlilik, çıkar çatışmaları, duygusal ve cinsel ilişki gibi önemli ve hassas konular açıkça belirli kurallara bağlanmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Sosyal hizmet sürecinin ilk aşaması olan bağlantı kurma aşamasında sosyal hizmet uzmanlarının en çok önem verdiği konu, danışanlar ile pozitif bir ilişki kurabilmektedir. Bu aşamada öne çıkan dört temel kural; danışana bağlılık, çıkar çatışmaları, mahremiyet ve gizlilik ve hizmet ödemeleridir. Doğru cevap A'dır.

Rol çatışması: Örgüt çalışanının veya yöneticisinin hangi rolü yapacağını şaşırmasından ileri gelen bir kararsızlığı, giderek zorlanmayı ve gerilimi anlatan bir kavramdır. Doğru cevap E'dir.

Gizlilik ve Bilgi Toplama: Sosyal hizmet değerlendirmesi yapılan bu aşamada, danışan sistemi hakkında çeşitli idari ve sosyal çevresel kaynaklardan bilgi temin edilir. Bu kaynaklar, aile üyeleri, öğretmenler, hekimler, kurum çalışanları ve yöneticileri gibi danışan sistemini kuşatan sosyal güçler olmaktadır. Danışan hakkında bilgi verecek olan çevrelerin bu bilgiyi bize aktarmadan önce bir onay vermesi öncelikle önemlidir. Ayrıca bizden hizmet alan danışanın çoğu durumda kendisi hakkında sosyal çevresinden bilgi toplayacağımız hususunda bilgili olması ve hatta buna gönüllü olarak onay vermesi de gereklidir. Danışanlarımıza sunacağımız hizmetlerle bağlantılı olarak çevreden bazı bilgiler elde etmemiz gerektiğini doğru bir dille anlatmalıyız. Bunu da onların yararı için yaptığımızı özellikle vurgulamalıyız. Örneğin psikiyatrik yardım verilen bir kişinin kendisine doğru bir psikiyatrik tanı konulması için çevresinden bilgi alınması gerektiğine ilişkin bilgisi olmalıdır. İşvereni ile sosyal hizmet uzmanının konuşmasının onun iş hayatını tehlikeye atmayacağından emin olunması da gerekir. Ayrıca danışanın kendisi hakkındaki bilgileri de gerekmedikçe bu çevrelere aktarmamalıyız. 

Doğru cevap D'dir.

Sosyal hizmet sürecinin planlama aşaması, uzmanların danışanlarla –veya onlar için– verecekleri kararları belirledikleri ve izleyecekleri yolları tayin ettikleri bir aşamadır. Etiğin çerçevesinden bu aşamaya baktığımızda akla gelen öncelikli kural self determinasyon ve bilgilendirilmiş onaydır. Doğru cevap A'dır.

Aktarım: Kişinin yaşamındaki önemli figürlere (ebeveynlere, kardeşlere, vb.) yönelik olan bilinçsiz duyguların, yine bilinçsiz süreçlerle başkalarına aktarılması. Danışan uzmana sanki örneğin annesiymiş ya da babasıymış gibi davranır ve geçmişte söz
konusu kişilerle ilişkili ihtiyaçları ve arzuları bu ilişkide yeniden canlanır. Doğru cevap A'dır.

Self-determinasyon hem bir meslek değeri hem de somut bir etik kural olarak danışanımızın bireysel isteklerinin ve refahının öncelenmesini içerir. Bunu tamamlayıcı olarak bilgilendirilmiş onay, herhangi bir uygulamanın ya da hizmetin yine danışanın isteği ile gerçekleştirilmesinin önemsenmesidir. Her iki etik kuralı dikkate aldığımızda kişinin bireysel kimliğine atfettiğimiz yüksek değeri açıkça ona yansıtmış oluruz. Doğru cevap C'dir.

Sokratik soru sorma tekniği, antik dönem Yunan filozofu Sokrates’in felsefi düşünüşü ve bilgiyi sınayarak öğretme yöntemidir. Sokrates aslında karşısındakine yeni bir şey öğretmemektedir. O sadece bilineni anımsatmakta ve hakikati tekrar buldurmaktadır. Bu tekniğe imgesel olarak bilgiyi doğurtma da (ebelik) denilmektedir. 

Danışanlarınız tarafından onlar için kararlar vermeye ve doğrudan tavsiyelerde bulunmaya zorlansanız dahi bunu asgari ölçüde yapmanız mesleğimizin çok önemli bir etik ilkesidir. Aile üyelerinden gelen böyle bir talepte karşılaştığınız durumda, ailenin bu kararlara kendi başlarına ulaşabilmeleri için sorunları analiz etmelerini kolaylaştıracak bir ortamı geliştirmeye özen gösteriniz. Çözüm odaklı alternatifler üzerinde aile ile birlikte çalışınız. Sokratik soru sorma tekniğine başvurarak ailenin kendi yaşantısı ile ilgili olarak daha çok düşünmesini kolaylaştırınız. Doğru cevap E'dir.

Bilgilendirilmiş Onay: Kişinin, araştırmaya katılma veya kendisine belli bir teşhis, terapi veya koruyucu işlem yapılması konusunda yeterli düzeyde bilgilendirildikten sonra yapılacak işleme gönüllü olarak razı olmasıdır. Doğru cevap A'dır.

Grupla çalışmanın etik temelini atan en iyi kavram demokrasidir. Doğru cevap D'dir.

Sosyal hizmet değerlendirmesi  aşamasında alınan kararlar, geliştirilen kanaatler sonraki aşamaların tümünü belirlemekte, sonraki aşamaların tümüne yön vermektedir. Bu aşamada meslek etiğimiz açısından üzerinde durmamız gereken konular; gizlilik ve
yetkinlik ile kültürel yetkinliktir. Doğru yanıt B'dir.

Sosyal hizmet uzmanları danışanlar ile mesleki ilişki sınırlarını korumalıdır. Uzmanların bunun için mesleki sınırların ne olduğunu net biçimde görmesi gerekir. Hiç şüphesiz uzman, hizmet alanla arasındaki fiziksel, psikolojik ve sosyal mesafeyi korumak zorundadır. Uygun psikolojik sınır ne diye düşündüğümüzde, öncelikle danışanın geçmiş cinsel istismar veya travmatik deneyimlerini sormanın müdahalenin amaçlarına göre ne ölçüde uygun ve de gerekli olduğunu uzmanın kendisine sorması gerekir. Bazı konular kişilerin anksiyete düzeylerini açıkça artırabilir. 

Doğru yanıt C'dir.

Birçok sosyal hizmet yazarına göre mesleki müdahale sürecinin en kritik aşamalarından birincisi sosyal hizmet değerlendirmesidir. Çünkü bu aşamada alınan kararlar, geliştirilen kanaatler sonraki aşamaların tümünü belirlemekte, sonraki aşamaların tümüne yön vermektedir. 

Doğru yanıt B'dir.

“Bir sosyal hizmet uzmanı olarak mahremiyet haklarınıza saygı duyuyorum. Size yardımcı olabilmem ve birlikte belirleyeceğimiz amaçlarımızı gerçekleştirebilmemiz için de benimle paylaşacağınız her bilginin önemli olacağını bilmenizi isterim. Aramızda konuşulan şeylerin büyük çoğunluğu emin olunuz yine aramızda kalacaktır. Sizin kişisel bilgilerinizi ailenizle, arkadaşlarınızla keyfi bir biçimde paylaşmak söz
konusu dahi olamaz. Bu mahremiyet ve gizlilik konusu ile ilgili aklınızda sorular varsa çalışmamızın bu aşamasında yani başında konuşmamızda çok yarar olacak.” Görüldüğü gibi sosyal hizmet uzmanı danışanına hem mesleki ilişkinin doğası hakkında bilgi veriyor hem de mahremiyet ve gizliliğin kendisi tarafından  önemsendiğini altını çizerek vurguluyor. Diğer taraftan,  gizliliğin de mutlak bir kural olmadığını danışana: “benimle paylaşacağınız bilgilerin büyük çoğunluğu gizli kalacaktır...” diyerek hatırlatıyor. Kişinin bedensel bütünlüğünü tehdit eden bir risk söz konusu olduğundan gizliliğin bozulması yasal bir yükümlülüktür.

Profesyonel davranışı koruyabilmeniz için aşağıdaki konulara dikkat etmenizde yarar vardır:
• Rolünüzü açık ve net biçimde açıklayınız. Özellikle bir arkadaştan veya aile üyesinden ne gibi farkları olduğunu belirtiniz.
• Mesleki çalışmanın özellikle başlangıç aşamasında bunu gerçekleştirmeye özen gösteriniz. Her bireyle çalışma uygulamasının öncesinde görüşme süresince ve görüşme sonrasında danışanınızla ilgili duygularınızı gözden geçiriniz. Ona ilişkin duygularınız profesyonel yardım sürecine katkı verecek özellikler taşıyor mu gözden geçiriniz.
• Eğer danışanın konumunda olsaydınız, muhtemelen hissedecekleriniz neler olurdu gözden geçiriniz. Örneğin uzmanla aranızda nasıl bir mesafe olmasını isterdiniz? Düşününüz.
• Profesyonel davranışınızı korumayı kolaylaştıracak önemli bir araç olarak süpervizyon desteği almaya çalışınız.

Fiziksel mesafe ölçülebilir bir uzaklık değildir. Rolleri açıkça ortaya koymak, diğer ilişkilerden farkını dile getirmek yerinde olacaktır. Fiziksel sınır üzerine düşünecek olursak, danışana ne ölçüde dokunabileceğinizi, ona ne kadar yakın oturabileceğinizi, danışana dokunmanın, onu öpmenin ya da ona sarılmanın ne ölçüde uygun olacağını açıkça bilmeniz gerekir. Bu konularda
kesin evrensel standartlar olmamakla birlikte kültürün ve inanç sistemlerinin belirlediği sınırlara duyarlı bir profesyonel ilişki önemlidir. Diğer taraftan danışanın hiç elini sıkmadan, onun sırtını sıvazlamadan, kimi katartik görüşmelerde ona –kısmen– sarılarak duygusal desteği açıkça göstermeden bir uygulama gerçekleştirmek çok güç olabilir. 

Doğru yanıt E'dir.

Sosyal hizmet uzmanlarının etik sorumlulukları belgesinde yer alan self-determinasyon danışanlarımıza doğru amaçlar belirlemeleri ve bu amaçlara ulaşmaları için yardım etmeyi içerir. Hiç şüphesiz pratikte bu etik kural oldukça karmaşıktır. Self-determinasyon etik kuralı son tahlilde planlı değişim sürecinin planlama aşamasında sosyal hizmet uzmanı ve danışan arasında ortak bir çalışmayı gerektirir. sosyal hizmet uzmanı danışana içinde bulunduğu durumla ilgili karar vermesini kolaylaştıracak bir grup alternatif sunar. Özellikle de karar verici kişinin kendisi olacağını ona hatırlatır. Doğru yanıt C'dir.

Aile ölçekli müdahalelerde, diğer ifadeyle sunulan hizmetin aile üyelerinin tamamını ilgilendirdiği girişimlerde üyelerden birinin örneğin çocuğun uzman ile paylaştığı mahrem bilgilerin diğer üyeler –örneğin ebeveynler– tarafından bilinmesi ya da onlardan saklanmasının sınırları nerededir? Hiç şüphesiz uzmanın çocukla yürüttüğü çalışmanın içeriği konusunda çocuğun annesinin ya da babasının bilgi edinme hakkı bulunmaktadır. Dolayısıyla çocuğun ebeveynleri tarafından bilinmesini özellikle istemediği konular dışında kalan birçok bilgi ebeveynin talep etmesi durumunda paylaşılabilir. Çocuğun paylaşılmasını istemediği konular eğer kendisine ya da bir başkasına zarar verici açık bir davranışı veya hayati bazı riskleri içeriyorsa gizlilik ilkesinin ihlal edilmesi de söz konusu olabilir. Burada da çocuğa paylaşılan söz konusu bilginin neden gizli tutulamayacağına
ilişkin bir açıklama yapılması gereklidir.  Gizlilikle ilgili kurallar oluşturulurken basmakalıp bir biçimde kişinin 18 yaşından büyük olup olmaması
bir ölçü olarak alınmaz. Doğru yanıt E'dir.

Mesleğimizin yalnızca açık bir etik kuralı değil aynı zamanda temel bir değeri olan bireyin insan olmasından kaynaklı olarak varlığını kabul etme ve ona saygı gösterme son derece temel bir ilkedir. Danışanımıza karşı hiçbir biçimde ayrımcı tutumlar sergileyemeyiz. Nereden geliyor olurlarsa olsunlar onlara karşı eşit bir mesafede durmalıyız. Grupla sosyal hizmet uygulaması sürecinde gizlilik ilkesinde olduğu gibi üyeler arasında saygıya dayalı bir etkileşim olup olmadığını izlemek ve bunu mümkün kılmak konusunda ilave bir yükümlülük üstleniriz. Bunu sağlamanın en basit yolu üyelerin birbirleriyle nasıl iletişim kuracağı konusunda belirli kuralları yerleştirmektir. “Herkesin birbirini destekleyebilmesi için bu grup sürecini yürütüyoruz. Grup içindeki her üye, ele alınan konu ile ilgili konuşma ya da konuşmama hakkına sahiptir. Birisi konuştuğu esnada, onun konuşması bitmeden araya girmeyeceğiz ve bütün dikkatimizi ona yönelteceğiz. Şüphesiz üyelerin grup içinde paylaştıkları ile ilgili olarak
aynı fikirde olduğumuz ya da karşı çıktığımız durumlar yaşanabilir. Bu doğaldır. Bizden farklı düşünüldüğünde tepkimizi saygı sınırlarını aşmadan vereceğiz...." biçiminde bir ifadeyle üyelerin birbirlerine saygı göstermesinin önemi vurgulanabilir. Doğru yanıt D'dir.

Grup sürecinde hassasiyet gösterilmesi gereken bir başka etik konu, uzmanın genelde grup üyeleriyle, grup üyelerinin de kendi aralarında uygun sınırları belirlemiş olmalarıdır. Etik sorumluluklar belgesinde sınırların ne olduğu açıkça ifade edilmiştir.  Sosyal hizmet uzmanlarının hizmet alanlar ile ikili ilişkilere girmeleri söz konusu değildir. Duygusal ve cinsel ilişki, psikolojik zarar oluşturma olasılığı var olan fiziksel temas açık biçimde etik ihlal anlamına gelir. Bunların aynı zamanda ceza hukukunda da karşılığı vardır. Grubun kuralları tanımlanırken sınırlarla ilgili açık ve net kararlar verilmelidir. Sınırlarla ilgili bu kararlar şunları içerebilir: “Üyeler arasındaki fiziksel temasın ölçüsü ne olabilir? Üyeler grup dışında ne tip etkileşimler kurabilirler?” Bu soruları yanıtlayarak üyeler arasındaki sınırların netleştirilmesi mümkün olacaktır. Doğru yanıt B'dir.

Eğer danışan ile sosyal hizmet uzmanı arasında profesyonel ilişki dışında bir ilişki daha oluşmuşsa sunulmakta olan hizmetlere son verilmemelidir. Eğer bir sosyal hizmet uzmanı danışanı ile duygusal bir ilişkiye girerse danışanın yararlanmakta olduğu hizmetler kesintiye uğramamalıdır. Hiç şüphesiz eğer bir sosyal hizmet uzmanı bir kişiyle mesleki ilişki kurmuş ise bu ilişkinin dışında herhangi bir sosyal, finansal ve diğer türlü ikili ilişkiye kesinlikle girmemelidir. Duygusal ilişkiye girildi diye bir danışana sunulan hizmetlere son verilmesi ortaya çıkacak etik sorunları önlemede yeterli değildir. Doğru yanıt D'dir.