SOSYAL HİZMET ETİĞİ

Bir uygulamanın bilimsel bilgiye dayalı olması otomatik olarak etik olacağı anlamına gelmemektedir. Bizim mesleğimizin uygulamaları yalnızca mesleki bilgi ve
beceri kullanımını değil aynı zamanda sezgiye ve sağduyuya başvurulmasını da gerektirmektedir. Bu da mesleğimizin mekanistik bir biçimde yalnızca bilgi ve beceriye dayalı olarak gerçekleştirilemeyeceği ve sanatsal yönlerinin olduğu gerçeğini bize hatırlatmaktadır.

“Benim işim size yardım etmek ve en önemli meselemiz her zaman yaşam koşullarınızı olduğundan daha iyi bir noktaya taşımak. Bunun için ne gerekiyorsa yapmalıyız.”
Sosyal hizmet uzmanının sarf ettiği bu sözler danışana bağlılık ilkesinin açık bir özeti
olmakla birlikte mesleğimizin temel misyonuyla, birey ve toplum refahını dengeli biçimde gözettiğimizi de gösteriyor.

Genelde sosyal hizmet uzmanlarının büyük çoğunluğu etik kurallar arasında en çok
gizlilik ilkesine özel bir dikkat gösterirler. Bununla birlikte bazı durumlarda gizlilik ilkesinin ihlal edildiği de görülmektedir. Bu durumları şöyle sıralayabiliriz:
• Bireysel olarak etkilenilen bir danışanın durumunu destek almak için aile ve arkadaşlarla paylaşma,
Mahremiyet, kişinin kendisine
ait bilgiyi saklı tutma hakkıdır.
7. Ünite - Bireyle, Aileyle ve Grupla Uygulamada Etik 145
• Bir danışanın durumunu kuruluştaki yöneticilerin veya diğer meslektaşların,
meslekle ilgili olmayan kişilerin veya diğer danışanların duyabileceği bir ortamda
özensizce konuşma,
• İzni olmadan kendisine ait bilgileri başka bir kuruluştaki meslektaşlarla paylaşma.
Görüldüğü gibi her üç olayda da ilk bakışta kötü niyetli bir davranış olmadığı izlenimi
uyanmaktadır; fakat önemli olan sonuçtur ve danışanın mahremiyeti uygunsuz bir biçimde ifşa edilerek gizlilik ilkesi açıkça ihlal edilmiştir.
Bazı sosyal hizmet uzmanları ismini ve diğer tanıtıcı bilgilerini paylaşmadıkları sürece
danışanlar hakkındaki birçok bilgiyi başkalarıyla paylaşabileceklerini düşünürler. Doğrusu bu oldukça riskli bir davranıştır, çünkü adı saklansa da hikâyesinden sözü edilen
danışanın anlatılan kişiler tarafından tanınması olasılığı her zaman vardır. Görüldüğü gibi
gizlilik ilkesi iyi niyetle de olsa keyfi bir biçimde ifşa edilmeyecek kadar hassasiyetle dikkat
edilmesi gereken bir kural olarak durmaktadır.
Bizden hizmet alan insanlara gizlilik ilkesi hakkında bilgi verirken bize aktarılan bireysel sırların kuruluşta kendilerine karşı sorumlu olduğumuz yöneticilerimiz tarafından
da bilinmesi olasılığının yüksek olacağından bahsetmeliyiz. En nihayetinde bir kamu tüzel kişiliğini temsil ettiğimize göre bizimle paylaşılan bilgiler, esasında gerçek kişi olarak
şahsımızla değil temsil ettiğimiz kuruluş ile paylaşılmaktadır.

Birçok sosyal hizmet yazarına göre mesleki müdahale sürecinin en kritik aşamalarından
birincisi sosyal hizmet değerlendirmesidir. Çünkü bu aşamada alınan kararlar, geliştirilen kanaatler sonraki aşamaların tümünü belirlemekte, sonraki aşamaların tümüne yön
vermektedir. Metaforla ifade edecek olursak, bu aşama esasında tanı konulma aşamasıdır.

Genelde sosyal hizmet uzmanlarının büyük çoğunluğu etik kurallar arasında en çok gizlilik ilkesine özel bir dikkat gösterirler.

Birçok sosyal hizmet yazarına göre mesleki müdahale sürecinin en kritik aşamalarından birincisi sosyal hizmet değerlendirmesidir. Çünkü bu aşamada alınan kararlar, geliştirilen kanaatler sonraki aşamaların tümünü belirlemekte, sonraki aşamaların tümüne yön vermektedir.

Sosyal hizmet sürecinin ilk aşaması olan bağlantı kurma aşamasında sosyal hizmet uzmanlarının en çok önem verdiği konu, danışanlar ile pozitif bir ilişki kurabilmektedir. Bu aşamada öne çıkan dört temel kural; danışana bağlılık, çıkar çatışmaları, mahremiyet ve gizlilik ve hizmet ödemeleridir. Doğru cevap B'dir.

Çıkar çatışmalarının büyük çoğunluğu çoklu ve ikili ilişkiler yüzünden oluşmaktadır.Sosyal hizmet uzmanı bir kişiyle hem mesleki sosyal hizmet ilişkisi hem de profesyonel veya kişisel başka bir ilişki kurduğunda yaşanır. Doğru cevap B'dir.

Sosyal hizmet sürecinin ilk aşaması olan bağlantı kurma aşamasında sosyal hizmet uzmanlarının en çok önem verdiği konu, danışanlar ile pozitif bir ilişki kurabilmektedir. Bu aşamada öne çıkan dört temel kural; danışana bağlılık, çıkar çatışmaları, mahremiyet ve gizlilik ve hizmet ödemeleridir. Danışana bağlılık etik ilkesi özetle şöyle ifade edilebilir: Sosyal hizmet uzmanlarının temel sorumluluğu toplumsal sorumluluklarını göz ardı etmeden, danışanlarının gereksinimlerini esas alarak, onların iyilik durumlarını geliştirmektir. Topluma ve danışana yönelik sorumlulukların çatışması durumunda danışanına öneriler sunmalıdır. Doğru cevap E'dir.

Birçok sosyal hizmet yazarına göre mesleki müdahale sürecinin en kritik aşamalarından birincisi sosyal hizmet değerlendirmesidir. Çünkü bu aşamada alınan kararlar, geliştirilen kanaatler sonraki aşamaların tümünü belirlemekte, sonraki aşamaların tümüne yön vermektedir. Doğru cevap C'dir.

Sosyal hizmet sürecinin planlama aşaması, uzmanların danışanlarla –veya onlar için– verecekleri kararları belirledikleri ve izleyecekleri yolları tayin ettikleri bir aşamadır. Etiğin çerçevesinden bu aşamaya baktığımızda akla gelen öncelikli kural self-determinasyon ve bilgilendirilmiş onaydır. Doğru cevap D'dir.

Aktarım, kişinin yaşamındaki önemli figürlere (ebeveynlere, kardeşlere, vb.) yönelik olan bilinçsiz duyguların, yine bilinçsiz süreçlerle başkalarına aktarılmasıdır. Danışan uzmana sanki örneğin annesiymiş ya da babasıymış gibi davranır ve geçmişte söz konusu kişilerle ilişkili ihtiyaçları ve arzuları bu ilişkide yeniden canlanır. Doğru cevap B'dir.

Bilgilendirilmiş Onay, kişinin, araştırmaya katılma veya kendisine belli bir teşhis, terapi veya koruyucu işlem yapılması konusunda yeterli düzeyde bilgilendirildikten sonra yapılacak işleme gönüllü olarak razı olmasıdır. Doğru cevap D'dir.

Esasında grupla sosyal hizmeti etik açıdan ele aldığımızda, çok önemli bir kavram olarak karşımıza demokrasi çıkar. Bu kavram grup müdahalesinin etik incelemesinin temelini oluşturur. Demokrasi, halkın egemenliği temeline dayanan yönetim biçimidir. Çoğulculuğu, eşitliği, temsiliyeti, dengeyi, haklar ve sorumluluklarda karşılıklılığı demokrasi kavramının çağrışımları olarak biliriz. Bu çağrışımları grupla çalışmaya uyarladığımızda uygun bir etik çerçeve zaten elde edilmiş olur. Her insanın insan olmasından dolayı onuru ve saygınlığı, sosyal adalet, self-determinasyon, karşılıklı bağımlılık ve sosyal sorumluluk yine demokrasinin alt kavramları olarak düşünülebilir. Bunlar bir bütün olarak sosyal hizmet mesleğinin etik çerçevesini oluşturmaktadır. Doğru cevap C'dir.

Grup sürecinde hassasiyet gösterilmesi gereken bir başka etik konu, uzmanın genelde grup üyeleriyle, grup üyelerinin de kendi aralarında uygun sınırları belirlemiş olmalarıdır. Grubun kuralları tanımlanırken sınırlarla ilgili açık ve net kararlar verilmelidir. Sınırlarla ilgili bu kararlar şunları içerebilir: “Üyeler arasındaki fiziksel temasın ölçüsü ne olabilir? Üyeler grup dışında ne tip etkileşimler kurabilirler?” Bu soruları yanıtlayarak üyeler arasındaki sınırların netleştirilmesi mümkün olacaktır. Doğru cevap E'dir.

Sosyal hizmet sürecinin bu aşamasında hizmetlerin kesintiye uğramasına yol açabilecek şu durumlar yaşanabilmektedir:
• Acil durumda danışana ne yapacağını bildirmeden sosyal hizmet uzmanının tatile gitmesi veya kurumdan ayrılması.
• Danışanının ihtiyaçlarını karşılamadan ve uygun yönlendirmeler yapmadan kendi kaderiyle baş başa bırakması.
• İhtiyaç duyan bir danışanın telefon çağrılarına ve diğer haberleşme çabalarına yanıt vermeme.
Mesleki uygulamalarda nadiren de olsa yaşanabilecek bu etik ihlaller nedeniyle danışanların içinde bulundukları koşullar çok daha kötüleşebilmektedir.

Mesleğimizin etik kuralları açıkça; cinsel ilişkiler, fiziksel temas, cinsel taciz ve küçük düşürücü dil kullanma başlıkları altında sınır ihlallerini yasaklamıştır. Bahse konu kurallar uzmanların kesin suretle geçmişteki danışanlar ile cinsel ilişkiler sürdürmesini yasaklar. Bununla birlikte bazıları, uzman ve eskiden hizmet verilmiş olan danışan arasında duygusal bağlara dayalı bir ilişki olduğunda bunu maruz görmek gerektiğini savunsa da mesleğin etik çerçevesinde hiçbir biçimde danışan ile duygusal ve cinsel bir ilişkiye yer yoktur, olamaz.

Profesyonel davranışı koruyabilmeniz için aşağıdaki konulara dikkat etmenizde yarar vardır:
• Rolünüzü açık ve net biçimde açıklayınız. Özellikle bir arkadaştan veya aile üyesinden ne gibi farkları olduğunu belirtiniz.
• Mesleki çalışmanın özellikle başlangıç aşamasında bunu gerçekleştirmeye özen
gösteriniz. Her bireyle çalışma uygulamasının öncesinde görüşme süresince ve görüşme sonrasında danışanınızla ilgili duygularınızı gözden geçiriniz. Ona ilişkin
duygularınız profesyonel yardım sürecine katkı verecek özellikler taşıyor mu gözden geçiriniz.
• Eğer danışanın konumunda olsaydınız, muhtemelen hissedecekleriniz neler olurdu gözden geçiriniz. Örneğin uzmanla aranızda nasıl bir mesafe olmasını isterdiniz? Düşününüz.
• Profesyonel davranışınızı korumayı kolaylaştıracak önemli bir araç olarak süpervizyon desteği almaya çalışınız.

Self-determinasyon hem bir meslek değeri hem de somut bir etik kural olarak danışanımızın bireysel isteklerinin ve refahının öncelenmesini içerir.

Grup çalışması, ortak bir kişilik özelliği, niteliği ya da deneyimi olan bireyleri deneyimlerini paylaşmak, karşılıklı yardım almak ve bireysel, daha da önemlisi kolektif değişimi güçlendirmek için bir araya getirme uygulamasıdır. Doğru cevap A'dır.