Temel Kavramlar: Etik, İş Etiği ve Sosyal Hizmet Etiği

Değerler ve ideallerdir. Çünkü etik, değerlerin insan ilişkilerine ve davranışlarına yansıyan hâlidir.

Üstetik de denilen metaetik, en genel anlamda, ahlaki yargıların doğasını inceleyen etik dalıdır. Etik önermelerinin anlamlarını çözümleyen, etik savları ile uslamlamalarının geçerliliklerini araştıran, 20. yüzyılda çözümleyici felsefenin iyiden iyiye serpilmesiyle boy gösteren etik soruşturmasıdır.

• Toplumun birincil önemli parçası bireydir
• Toplumdaki bireyler birbirlerine bağımlıdır
• Her bireyin kendinden başkasına karşı toplumsal sorumluluğu vardır.
• Herkesin ortak insani ihtiyaçları vardır fakat her insan bir diğerinden farklı ve eşsizdir.
• Demokratik bir toplumun şartı her bireyin kendi potansiyelini gerçekleştirebilmesi ve topluma aktif bir şekilde katılarak toplumsal sorumluluğunu yerine getirebilmesi için imkânının olmasıdır
• Bireyin kendini gerçekleştirmesinin ve toplumsal sorumluluğunu yerine getirmesinin önündeki engellerin aşılmasında ve önlenmesinde toplumun sorumluluğu vardır

Akran baskısı yoluyla meslek mensuplarını etik davranış sergilemeye motive etmesi, onlara kişilikleri dışında doğru ya da yanlış kabul edilene ilişkin bir rehberlik sunması, belirsiz durumlarda nasıl davranacakları konusunda rehberlik etmesi, yöneticilerin otokratik gücünü kontrol etmesi kurumların sosyal sorumluluklarını tanımlaması, mesleğin çıkarlarına hizmet etmesi ve mesleğe ilişkin toplumdaki güvenin sağlanması, Sosyal hizmet etiği kurallarının yerleşmesinin ve bunlara bağlı kalınmasının yararlarındandır. 

Beşinci dönem dijital dönemdir. Teknolojinin, özellikle sosyal medyanın artan kullanımının kişilerle iletişime getirdiği hem kolaylıklar hem de riskler tartışılmaktadır. Bu tartışılan konulara duyguların ve çevresel şartların etik karar vermeye ve risk yönetimine etkisi eklenmiştir.

Sosyal hizmetin hem farklı kültür, ırk ya da cinsel yönelime sahip kişilere olan artan ilgisi hem de herkesi kendi doğrusunda değerlendirmeye ilişkin çabası daha çoğulcu bir ‘doğru’ anlayışına girmesine neden olmuştur.

Kant, bu cümlesinde kişinin kendi eylem ve davranışlarının özünü belirleyen ahlâkî ilkenin nerede temellendiği sorusuna cevap vermeye çalışmaktadır. İnsanın eylem ve davranışlarının kendi iradesinin bir ürünü olduğunu ve insanın iradesinin dışsal olarak belirlenmeyeceğini vurgulamıştır. Çünkü ona göre, irademiz kendi aklımızın bir ürünüdür. Yani Kant, her akıllı varlığı kendi başına bir amaç olarak belirliyor; eylem ve davranışların temeline aklı yerleştiriyor.

• Bireyselleştirme
• Duyguların anlamlı dışavurumu
• Kontrollü duygusal katılım
• Kabul etme
• Yargılayıcı olmayan tutum
• Hizmet alanın kendi kararını kendisinin vermesi
• Gizlilik

Bu ilke, hizmet alanın duygularına hassasiyet göstermenin, özgürce dışa vurulan duyguların ne anlama geldiğini kavramaya çalışmanın ve söz konusu davranışlara uygun tepkiler vermenin gerekliliğini içermektedir.

Kant’ın evrensel etik ilkelerinden yola çıkan sosyal hizmet uzmanı ne kendi yararını ne de hizmet alanın yararını değil evrensel geçerliliğe sahip doğruları ön planda tutmak zorunda kalacaktır. Bu ise mekanik bir etik anlayışına yol açabilmekte ve esnek düşünmeyi güçleştirerek alternatif çözüm yollarının bulunabilmesinin önünde sınır duvarları örebilmektedir.

Faydacılık yaklaşımının bir örneğidir. Çünkü bu ilke bazı durumlarda doğru olanın genel geçer kurallara uymak değil, olumlu sonuca ulaşmak için gerekli davranışı sergilemek olduğu kanaatindedir.

Duygu temelli yaklaşımlardır. Duygu temelli yaklaşımlara göre, sevgi, inanç ve umut gibi olumlu duyguların sosyal hizmet uygulamalarında dikkate alınması, uzmanların doğru karar vermelerini kolaylaştırmaktadır. Bir başka biçimde söylenirse, sevmek, inanmak, umut etmek, insanların yararına çalışmaktan zevk almak insanları anlama ve geliştirme ile insanlara yardım etmek konusunda etkili çalışmalar yapılmasını kolaylaştıran önemli bir güçtür.

Feminist etik’tir. Bu yaklaşımın öncelikli hedefi yaşadıkları sorunlarla ilgili olarak kadınları bilinçlendirmektir. Kadınların yaşadıkları sorunların ardındaki yapısal dinamiklere dikkatleri çekmeye çalışır.

Kohlberg’in teorisi, üç evre ve her bir seviyede de iki alt-evre olmak üzere altı seviyeden oluşur. Bu üç ana evre, gelenek öncesi ahlaklılık, geleneksel ahlaklılık ve gelenek sonrası ahlaklılıktır.

Ona göre Kohlberg’in teorisi cinsiyet körüdür. Kohlberg’in teorisinde kadın yoktur. Teoriye dahil edildiğinde ise kadınların deneyimleri özel olarak yorumlanmamıştır. Erkek egemen bir dünyada Kohlberg sadece erkeklerin özelliklerinden yola çıkarak bir evrensel bilgi üretmeye çalışmaktadır. Oysa erkekler ve kadınların ahlaki gelişimleri farklıdır. Bu farklılık ‘bir şeyin ahlaki bakımdan doğru ya da yanlış olmasının anlamı nedir?’ sorusuna muhatap olduklarında erkeklerin ‘soyut görev’, ‘adalet’ ve ‘bireysel özgürlük’ gibi temaları, kadınların ise sürekli olarak ‘başkalarına yardım’ temasını öne çıkarmalarında belirginleşmektedir.

Standartlar bir yandan mesleğin yeterliklerini ve sınırlarını tanımlarken bir yandan da yapılan işe hukuki bir dayanak teşkil ederek mesleğin güvenilirliğini ve prestijini artırır. Bir işin diğerlerinden ayrılması ve özel kabul edilmesi açısından bu önemlidir. 

Standartlaşma, her eylemin ve kararın önceden belirlenmiş sınırlar içinde yer alması gerekliliği, profesyonel meslek sahiplerinin akıl yürütme ve kendi yargılarıyla hareket etme özerkliğini ellerinden almaktadır. Sosyal hizmette de etik kodların standartlaşmasına mensupların özerkliğini azaltacağı ve kişisel inisiyatif ve sorumluluk alma güçlerini zedeleyeceği düşüncesi vardır.

Bu etik kod, tüm karar ve uygulamalarda meslek mensuplarından beklenen davranışları çerçevelemekte ve onaylanacak ve etik dışı olarak değerlendirilecek davranışları sınıflandırmaktadır. Mesleki olarak neyin yapılabilir neyin yapılamaz olduğunu net bir biçimde ifade etmekte ve böylece etik ikilemlerde sosyal hizmet uzmanlarının etik olarak doğru kabul edilen sınır içinde kalarak eyleme geçmelerine olanak vermektedir. Bunu yaparken yalnızca sosyal hizmet mesleğinin değil toplumsal ve hatta evrensel insani değer ve hakların da altını çizmektedir.

“Sosyal hizmet mesleği toplumsal değişimi, insan ilişkilerinde problem çözmeyi ve insanların refaha ulaşması için güçlendirilmesi ve özgürleşmesini teşvik eder ve insanların çevreleriyle olan ilişkilerine insan davranışı ve toplumsal sistemler teorilerinden yararlanarak müdahale eder. Bunları yaparken sosyal hizmetin temel dayanakları insan hakları ve sosyal adalet ilkeleridir”.

Avrupa Sosyal Şartı, çalışanlardan engellilere kadar toplumda dezavantajlı olarak kabul edilebilecek tüm birey ve grupların sosyal iyileşmesinin sağlanması amacıyla herkesin sosyal hizmet yöntemlerinden yararlanma hakkını bir insan hakkı olarak öne sürmüştür. Bu belgede sosyal hizmet mesleğinin açıkça ifade edilmesi, 2007 yılından itibaren kabul etmiş bulunmamız itibarıyla iç hukuk bakımından kanun üstü konumdaki bir belgede somutlaşmasını ve hukuki olarak anlam kazanmasını sağlamıştır.