SOSYAL HİZMET ETİĞİ - Deneme Sınavı - 10

Etik ve ahlak sözcükleri günlük hayatta aynı anlamda ya da birbirlerinin yerine kullanılmakla birlikte aralarında ayrımlar bulunmaktadır. Etik, ahlaki seçimleri yansıtan bir bilim olup ahlak kavramı ile eşdeğer değildir. Ahlak ise toplumsal değerler ve hedeflerle ilgili doğru ve yanlışları, bu doğru ve yanlışlara uygun davranış standartlarını belirleyen yazılı olmayan kuralları içerir. Ahlak etiğe göre daha geniş kapsayıcılığa sahiptir, etik ise ahlaka göre daha soyut kavramlara dayalıdır ve söz konusu soyut kavramların neyi ifade ettiğini tanımlamaya çalışır. Etikte belirli bir alana ilişkin açık ve yazılı kuralların bulunması beklenir. Örneğin, sosyal hizmet etiği, medya etiği gibi mesleğe özel etik kuralların ortak noktaları bulunmakla birlikte her mesleğin kendi özelliklerine ve hassasiyet göstermesi gereken konulara dayalı olarak oluşturduğu etik kuralları mevcuttur .

Sosyal hizmet mesleğinin uygulamalarında etik konusu sıklıkla gündeme gelmektedir. Sosyal hizmet alanında etik, meslek ahlakı ve ilkelerini, davranış kodları ve uyulması gereken kuralları, aynı zamanda da genel ahlak kurallarını kapsamaktadır.

“Sosyal Hizmet Mesleğinin Etik İlkeleri ve Sorumlulukları (2004)” belgesini temel kaynak olarak ele almayı sürdüreceğiz. Sosyal hizmet uzmanlarının çalışmalarını yürütürken karşılaşacağı etik sorunları ve ikilemleri tanıması ve çözmesi için bir rehber niteliğinde hazırlanan bu belge, sosyal hizmet uzmanlarının (1) hizmet alanlara, (2) meslektaşlarına, (3) uygulama ortamına, (4) kendisine, (5) mesleğine ve (6) topluma olmak üzere altı alandaki sorumluluklarını kapsamaktadır. Doğru cevap E'dir.

Sosyal hizmet uygulamasının etik meseleleri, uygulamaya oldukça karmaşık ve hassas bir içerik kazandırmaktadır. Basmakalıp biçimde, birey refahının yansıması olan ve ‘self-determinasyon’ olarak kavramsallaştırılan kendi kaderini tayin hakkı değerine veya yalnızca kamu refahına hizmet eden ‘sosyal adalet’ değerine dayalı bir meslek uygulaması çoğu zaman hatalı ve kolaycılık olabilir. Evde bakım hizmeti istemediğini belirten bir yaşlı danışanın gereksinimleri, self-determinasyon değeri referans alınıp, “danışan kendi seçimlerini yapıyor, karışamayız” denilerek kolaylıkla göz ardı edilebilir.
Benzer biçimde, korunma kararı alınan bir çocuk veya engelli danışanın istek ve beklentileri ‘yüksek yarar’ ilkesi referans alınıp, “onun için en iyisini biz biliyoruz” denilerek tamamen göz ardı da edilebilir. Son tahlilde etik bir uygulama için birbirine karşıtlık gösteren selfdeterminasyon ve sosyal adalet ilkeleri arasında bir denge kurmak da sosyal hizmet uzmanlarının sorumluluğudur. Doğru cevap B'dir.

Uzmanların danışanları için uygun olan seçenekleri göstermeleri ve bunlar arasında kendilerinin en çok istediklerini veya benimsediklerini seçmeleri gerçekçi bir self-determinasyon uygulaması olarak düşünülebilir.
Bu noktada self-determinasyon ve (özellikle hizmetlere ilişkin) alternatiflerin bir bütünün parçaları olarak görülmesi gerekir. Danışanın hayatı ile ilgili olabildiğince çeşitli alternatifler ve çevresel kaynaklar bulmasına yardımcı olmak ve önündeki engelleri kaldırmak sosyal hizmet uzmanının hem mesleki hem de etik yükümlülüğüdür. Doğru cevap C'dir.

Hangi durumlarda ve vaka tiplerinde self-determinasyon yerine yüksek yarar etik ilkesini referans alırız? İki grupta sınıflandırma yapabiliriz:
1. Korunma gereksinimi (korunmaya muhtaçlık statüsü) saptanan vakalarda.
a. Çocuklar (18 yaş ve altı)
b. Engelliler (özellikle zihinsel engelleri olanlar)
c. Yaşlılar (özellikle özbakımını yapabilecek fiziksel yetilerinde veya bilişsel
yeterliklerinde ağır kayıpları olanlar)
d. Şiddet mağduru kadınlar

2. Toplumsal normları ve yasaları ihlal ettiği için zorunlu rehabilitasyon uygulanan vakalarda.
a. Çocuk ve yetişkin hükümlüler
b. Alkol veya madde bağımlıları
c. Ruhsal engelliler (psikotik bozukluğu olanlar)

Doğru cevap C'dir.

Danışanımızın duygularına karşı hassasiyet göstermeli, duygularının anlamını kavramaya çalışmalıyız. Kişinin duygusuna uygun bir iletişim tarzı geliştirmeliyiz. Ayrıca profesyonel olduğumuzu akılda tutarak kişinin hikayesinin bizde yarattığı duyguları yalnızca kendisine yararlı olduğunda aktarmalıyız. Zira bireyle çalışmada ve genelde psikoterapide sıklıkla sözü edilen ‘karşı-aktarım’ın bir sorun olduğunu ve profesyonel sürece –uzmanın nesnelliğini ortadan kaldırarak– zarar verdiğini bilmeliyiz. Doğru cevap D'dir.

Uygulama etik ilkelerinden gizliliğin –karşıtı gibi görünse de– tamamlayıcısı hesap verebilirliktir. Hesap verebilirlik, birinin bir şey için bir başkasına sorumlu olması gerektiği koşulunu açıklar. Doğru cevap E'dir

Tinsellik, bireyin kişisel bağlılığı, kişiler arası bağlılığı ve transandantal amaçlara ilişkin bağlılığı olarak tanımlanmakta ve bu tanımlama aynı zamanda tinselliğin boyutlarını içermektedir. Doğru cevap B'dir.

Hizmetlerin Kesintiye Uğramaması: Sosyal hizmet uzmanları yer değiştirme, hastalık, sakatlık ya da ölüm gibi beklenmedik durumlar nedeniyle hizmetlerin kesintiye uğramaması için makul çabayı harcayarak önlemler almalıdır. Doğru cevap A'dır.

Sosyal hizmet uzmanları, müracaatçıya psikolojik açıdan zarar verme olasılığı varsa, müracaatçıyla fiziksel temas (kucaklaşmak gibi) kurmamalıdır. Müracaatçıyla fiziksel temas kurulması durumunda, bu fiziksel temasın açık, makul ve kültürel açıdan kabul edilebilir sınırlarını oluşturmaktan sorumludur. Doğru cevap D'dir.

Sosyal hizmet uzmanlarının özel hizmet verememe ve bundan ücret alamama bir durumları yoktur. Fakat
a. Kamu ya da özel sektörde ücretli, maaşlı çalışan sosyal hizmet uzmanlarının müracaatçılardan ayrıca bir ödeme kabul etmesi, hediye alması ya da müracaatçının ürettiği mal ve hizmetlerden ücretsiz yararlanması veya bunları kabul etmesi söz konusu olamaz.
b. Uzmanlık alanına giren özel hizmet sunması hâlinde ise ücretleri belirlerken, ücretlerin verilen hizmete uygun, makul ve eşit olmasına dikkat etmeli; müracaatçıların ödeme gücünü göz önünde bulundurmalıdır.

Doğru cevap C'dir.

Sosyal hizmet mesleğinin etik çerçevesi içinde birey refahı doğrudan self-determinasyon ve bireyin onuruna saygı değerleri ile ilgilidir. Etik bir uygulama için birbirine karşıtlık gösteren self-determinasyon ve sosyal adalet ilkeleri arasında bir denge kurmak da sosyal hizmet uzmanlarının sorumluluğudur.

Kamu refahı doğrudan, sosyal adalet ve eşitlik değerleri ile ilgilidir.

Sosyal hizmet uygulamasının etik meseleleri, uygulamaya oldukça karmaşık ve hassas bir içerik kazandırmaktadır. Basmakalıp biçimde, birey refahının yansıması olan ve ‘self-determinasyon’ olarak kavramsallaştırılan kendi kaderini tayin hakkı değerine veya yalnızca kamu refahına hizmet eden ‘sosyal adalet’ değerine dayalı bir meslek uygulaması çoğu zaman hatalı ve kolaycılık olabilir. Dolayısıyla sosyal hizmet yalnızca kendi kaderini tayin hakkı değerine dayalı değildir, bireysel hak ve özgürlükler ve kamu refahı arasında bir denge kurmalıdır.

Danışanın ‘self-determinasyon hakkı’ etik ilkesi mantıksal olarak kişinin saygınlığı inancından doğar. Bireyin saygınlığına inandığımızda geleceğini belirleme kapasitesine sahip olduğunu ve isteklerini kabul etmemiz gerektiğini de kabul ederiz.

Self-determinasyon yerine yüksek yarar ilkesinin referans alındığı durumlar iki başlık altında sınıflandırılabilir. İlki korunma gereksinimi (korunmaya muhtaçlık statüsü) saptanan vakalardır. Bunlar; çocuklar, engelliler, yaşlılar ve şiddet maduru kadınlardır. İkinci sınıflandırma ise toplumsal normları ve yasaları ihlal ettiği için zorunlu rehabilitasyon uygulanan vakalardır. Bu vakalar; çocuk ve yetişkin hükümlüler, alkol veya madde bağımlıları ve ruhsal engellilerdir.

Bireyselleştirme ilkesi, bireylerin genelleme ve standart değerlendirmelerden uzak kalarak, her durumun kendine özgülüğü çerçevesinde değerlendirilmesini ifade eder.

Sosyal hizmet uzmanı, felsefi olarak, her kişinin ya da grubun itibar, saygı ve anlayış ile muameleyi hak ettiğini kabul etmelidir. “Danışanı olduğu gibi kabul et” deyimi, sosyal hizmet uzmanına, danışanlarının davranışlarından, görüntülerinden ve durumlarından bağımsız olarak saygıyı hak eden, itibarlı insanlar olduklarını hatırlatır ve buna teşvik eder.

Danışan ile sosyal hizmet uzmanı arasındaki ilişki aslında bireyle-birey arasındaki değil, bireyle-örgüt arasındaki bir ilişkidir. Uzmanlar çalıştıkları örgütleri temsil ederler.