SOSYAL HİZMET ETİĞİ - Deneme Sınavı - 8

Yurttaşlık: Bu değer, sosyal hizmet disiplininin sosyal dışlanmaya maruz kalabilecek birey, aile, grup ve toplulukların yurttaşlık haklarından eşit ve adil biçimde yararlanmalarını sağlamadaki sorumluluğunu vurgular. Bu nedenle sosyal hizmet uzmanları, çalıştıkları ülkelerin yurttaşlarına sunduğu hakları bilmeli ve tüm yurttaşların haklarından eşit bir biçimde yararlanması bilinciyle hareket etmelidir. Yurttaş olmak ekonomik, sosyal ve siyasi haklara sahip olmak ve sosyal yaşama dâhil olmak anlamına gelir. Bu açıdan belirli yurttaşlık haklarından yararlanamayan, olumsuz etiketlemelerle bu hakların dışında bırakılmış kişi, grup ve toplulukların deneyimlediği baskı ve ayrımcılıklara meydan okuyan sosyal içerme kavramıyla yakından ilgilidir. Doğru cevap A'dır.

Teleolojik etik yaklaşım kapsamında değerlendirilen faydacı etik, -aynı zamanda liberal iktisatçılar olan- Jeremy Bentham ve John Stuart Mill tarafından biçimlendirilmiştir. Faydacı etiğe göre bir eylemin sonuçları yarar sağlıyorsa eylem doğru bir eylem olarak kabul edilir. Doğru cevap A'dır.

Immanuel Kant, deontolojik kavramları etik yaklaşımına yerleştiren ilk modern çağ filozofudur. Kant, ‘Ahlak Metafiziğinin Temellendirilmesi’nde insanın, bireysel akıl kapasitesi nedeniyle ahlaki bir yetkinliğe sahip olduğunu tartışır. Kant, eylemlerin, eğilimden değil, ödevden çıkması ve hatta eğilime karşı gerçekleştirilmesi hâlinde
doğru olabileceğini savunur. Doğru cevap C'dir.

Bireysellikten uzaklaşma: Bu değer, her bireyin biricik olduğunun kabul edilmesinin önemini vurgulamakla birlikte bireyin ihtiyaçlarını, koşullarını ve potansiyel çözümlerini belirleyen daha geniş sosyoekonomik, politik ve kültürel yapının bir parçası olduğunun dikkate alınması gerektiğiyle ilgilidir. İçinde yer aldıkları sosyal koşullar ve bu sosyal koşulları belirleyen güç ilişkileri bireylerin kimliğini oluşturur. Bu nedenle, sosyal hizmet uzmanının bireyi daha geniş bir bağlamda onu etkileyen baskıcı sosyal ilişkilerle birlikte ele alması gerekmektedir. Böylece insanlar, hem bireyselleştirme değerinin vurguladığı biçimiyle haklar bağlamında biricik hem de bireysellikten uzaklaşma değerinin vurguladığı biçimiyle sosyal, ekonomik, kültürel ve politik ilişkiler ağının bir parçası olarak görülebilecektir. Doğru cevap B'dir.

Kendi Kaderini Tayin: Herkesin kendi yaşamıyla ilgili kararları alma hak ve özgürlüğüne sahip olduğunu ve sosyal hizmet uzmanının bunu kabul etmesi gerekliliğini vurgular. Ancak bu, kişinin kararlarının yasalar ve insan hakları çerçevesinde olumlu ve yapıcı olarak değerlendirilmesi gerekliliğiyle sınırlandırılmıştır. Doğru cevap E'dir.

Sosyal hizmetin insan anlayışı, insanın yalnızca insan olması bakımından değerli olduğu kabulüne dayanır. İnsanın değerini gözetme çabası ise sosyal hizmetin değerini oluşturmaktadır.

Gerek bireysel düzeyde gerekse toplumsal düzeyde insan haklarının korunması, ihlallerinin önlenmesi ve sosyal adaletin sağlanması -sosyal hizmetin tanımıyla da uyumlu bir biçimde- başlı başına sosyal hizmetin varlık sebebi hâline gelmektedir.

Sosyal hizmetin merkezinde; “sosyal adalet, insan hakları, müşterek sorumluluk ve farklılıklara saygının” yer aldığı ifade edilmektedir.

Sosyal hizmet aynı zamanda etik bir etkinlik olarak baskı karşıtı bir yaklaşımla
gerçekleştirilebilir. Clifford ve Burke (2009, s.15)’e göre de sosyal hizmet etiğinin odağında baskı oluşturan ve bu baskıyı pekiştiren dinamiklerin en aza indirgenmesi ve nihayetinde ortadan kaldırılması amacı yer almaktadır. Bu nedenle ayrımcı ve baskıcı uygulamalara karşı çıkmanın, sosyal hizmet etiğinin temel belirleyicisi olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Bu karşı çıkış, daha önce sosyal hizmetin varlık sebebi olduğunu vurguladığımız insan hakları ve sosyal adaletin tüm insanlar için gerçekleştirilebilmesi talebinin görünür
kılınması anlamına gelmektedir. Aynı zamanda baskıcı yapıların, toplumsal varlık olarak insanın taşıdığı değer bağlamında davranmasını engelleyecek unsurlar olması bakımından da sözü edilen karşı çıkış gereklidir.

Bireyselleştirme: Her bir insanın, pek çok açıdan biricik özelliklere sahip bireyler olduğunun kabul edilerek davranılması gerekliliğidir. Bireylerin biricikliği, bireysel farklılıklara ilişkin olarak değer sistemi, kişiliği, yaşama amacı, sosyal ve ekonomik kaynakları, duygusal ve fiziksel güçleri, bireysel meseleleri, geçmiş deneyimleri, aile ilişkileri vb. gibi koşullara göre belirlenir. Bu anlayıştan hareketle sosyal hizmet uzmanı, kişisel farklılıklarıyla birlikte herkesin insanca muamele görme hakkına sahip olduğu bilinciyle hareket etmelidir. Bu nedenle bireyselleştirme değeri, insan haklarının gerçekleştirilmesiyle doğrudan bağlantılıdır.

Terapötik ilişki, insan olmaktan kaynaklanan unsurları da içinde barındıran, karşılıklı etkileşime dayalı, kapsamlı, karmaşık ve özgün bir nitelik taşıyan sosyal
hizmet uzmanı ile hizmet alan kişiler arasındaki ilişki olarak tanımlanabilir.

Kendi Kaderini Tayin: Herkesin kendi yaşamıyla ilgili kararları alma hak ve özgürlüğüne sahip olduğunu ve sosyal hizmet uzmanının bunu kabul etmesi gerekliliğini vurgular. Ancak bu, kişinin kararlarının yasalar ve insan hakları çerçevesinde olumlu ve yapıcı olarak değerlendirilmesi gerekliliğiyle sınırlandırılmıştır.

Sosyal adalet: Sosyal adalet, toplumdaki her bireyin temel ve yurttaşlık haklarına sahip olduğu, eşit fırsat, kaynak ve sorumlulukları olduğu idealine dayanır. Sosyal hizmet açısından yoksulluk, yoksunluk ve sosyal dezavantajları deneyimleyen nüfus gruplarıyla çalışmak, sosyal adaletsizliklerin ciddi bir sosyal sorun olarak ele alınmasını gerekli kılmaktadır. Bu açıdan yalnızca temel ve yurttaşlık haklarından yararlanma konusunda eşitsizliğe neden olan pratikleri değiştirmeyi amaçlayan bir sosyal hizmet uygulaması, sosyal adaleti ve insani ilerlemeyi sağlayabilecektir. Dolayısıyla bir sosyal hizmet değeri olarak sosyal adaletin, aynı zamanda eşitlik ve yurttaşlık değerleriyle ilişkisi sıklıkla vurgulanır.

Immanuel Kant, deontolojik kavramları etik yaklaşımına yerleştiren ilk modern
çağ filozofudur. Kant, ‘Ahlak Metafiziğinin Temellendirilmesi’nde insanın, bireysel akıl kapasitesi nedeniyle ahlaki bir yetkinliğe sahip olduğunu tartışır. Kant, eylemlerin, eğilimden değil, ödevden çıkması ve hatta eğilime karşı gerçekleştirilmesi hâlinde doğru olabileceğini savunur.

Tarihsel süreçte sosyal hizmetin, ‘insanın değeri’ temelinde meslekleştiğini söyleyebiliriz. Peki ‘insanın değeri’ denilen şey nedir? Kuçuradi (1998, s. 40) insanın
değerini, “tür olarak insanın, diğer varlıklarla ilgisi bakımından özel durumu ve bu özel durumundan dolayı kişilerin, insanlar arası ilişkilerde sahip olduğu bazı haklar, bir başka deyişle insanın varlıktaki özel yeri” olarak tanımlamaktadır.

Uluslararası Sosyal Hizmet Uzmanları Federasyonu (IFSW) ve Uluslararası Sosyal Hizmet Okulları Birliği (IASSW) tarafından 2014 yılında kabul edilen tanıma göre sosyal hizmet; “sosyal değişimi ve gelişimi, toplumsal bağlılığı destekleyen, insanları yetkilendiren ve özgürleştiren uygulamaya dayalı meslek ve bir akademik disiplin” olarak ele alınmaktadır.

Mary Richmond sosyal hizmet etiğinin geliştirilmesinde tarihsel açıdan önemli bir isimdir.

Thompson (2009) ve Schon (1992) tarafından geliştirilen düşünümsel/dönüşümsel
(reflective) uygulama modeli, “iyi” uygulamanın ancak sosyal hizmet uzmanlarının eylemleri sırasında ve sonrasında eleştirel olarak düşünmeleri ile mümkün olabileceğine dayanmaktadır.

Biestek (1961)’in yedi basamaklı değerler şeması, sosyal hizmet uygulamasının başarısı
için oldukça etkili noktalara işaret etmektedir;

Bireyselleştirme, Duyguların Amaçlı Dışavurumu, Kontrollü Duygusal Katılım, Kabul, Yargılayıcı Olmayan Tutum, Kendi Kaderini Tayin, Gizlilik.

Kontrollü Duygusal Katılım: Sosyal hizmetlerden yararlananlar tarafından doğrudan ya da dolaylı olarak dışa vurulan duyguların öneminin kavranması ve o birey için
ne anlama geldiğinin doğru değerlendirilmesi gerekmektedir.