SOSYAL HİZMET ETİĞİ - Deneme Sınavı - 11

Üstetik de denilen metaetik, en genel anlamda, ahlaki yargıların doğasını inceleyen etik dalıdır. Etik önermelerinin anlamlarını çözümleyen, etik savları ile uslamlamalarının geçerliliklerini araştıran, 20. yüzyılda çözümleyici felsefenin iyiden iyiye serpilmesiyle boy gösteren etik soruşturmasıdır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Hak ve özgürlük birbiriyle ilişkili ancak birbirinden farklı kavramlardır. Haklar, bireylerin sahip oldukları ve yaşamlarını sürdürmeleri için gerekli olan yetkilerdir. Bireyin temel hakları yaşama hakkı, dokunulmazlık hakkı, sağlık, eğitim ve dilekçe hakları, özel yaşamın gizliliğini koruma hakkı ve seçme ve seçilme hakkıdır. Özgürlük ise başkalarına zarar vermeden bireyin her istediğini yapabilmesidir. Temel özgürlükler; düşünce ve ifade özgürlüğü, basın özgürlüğü, din ve vicdan özgürlüğü, haberleşme özgürlüğü, yerleşme ve seyahat özgürlüğü, toplantı hak ve özgürlüğü ve bilim ve sanat özgürlüğüdür. Doğru cevap E seçeneğidir.

Sosyal hizmet mesleğinin temelini oluşturan değerlere göre toplumun birincil önemli parçası bireydir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Kişinin kendi kişisel dünya görüşüyle ve bunu destekleyen değerlerle ilgili farkındalığı kişisel dünya görüşü ile mesleğin gerektirdikleri arasında çatışma yaşayan bir bireyin yaşayacağı ilk aşamadır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Değerler döneminde sosyal hizmet mesleğinin üzerinde durduğu temel olarak görülen değerler hakkında pek çok çalışma yapılmıştır. Böylece sosyal hizmet etiğinde odak noktası hizmet alandan verene doğru kaymıştır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Kant’a göre, insanın eylem ve davranışları kendi iradesinin bir ürünüdür. İnsanın iradesi dışsal olarak belirlenmez. Kant, iradeyi dıştan belirleyen, oranın istek ve taleplerine bağlı motifleri kesinlikle dikkate almamaktadır. Doğru cevap Kant etiği yani B seçeneğidir.

Feminist etik, cinsler arasındaki eşitsizliğin giderilmesi amacıyla yol almayı temsil etmektedir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Gilligan’ın bakım etiğinin arka planında Gilligan ile Lawrance Kohlberg arasındaki tartışma önemli bir yer tutar. Bu tartışma bize hem bakım etiği ile feminist etik arasındaki sıkı bağın nasıl kurulduğunu göstermesi hem de Gilligan’ın bakım etiğinin ana fikirlerini keşfetme imkânı sunması açısından önemlidir.  Gilligan’ın bu teoriye temel itirazı, feminizm ile bakım etiği arasındaki bağı tesis ediyor. Ona göre Kohlberg’in teorisi cinsiyet körüdür. Doğru cevap C seçeneğidir.

Sosyal hizmet mesleği toplumsal değişimi, insan ilişkilerinde problem çözmeyi ve insanların refaha ulaşması için güçlendirilmesi ve özgürleşmesini teşvik eder ve insanların çevreleriyle olan ilişkilerine insan davranışı ve toplumsal sistemler teorilerinden yararlanarak müdahale eder. Bunları yaparken sosyal hizmetin temel dayanakları insan hakları ve sosyal adalet ilkeleridir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Toplumsal hayatın huzur ve refahının artırılmasını, bireylerin iyiliğinin ve aralarındaki ilişkilerin kabul edilebilir düzeyde ve sürekli kılınmasını sağlamak için, genel kabul gör­müş birtakım temel ilkelere ihtiyaç duyulmaktadır (Yılmaz, 2015). Bu ihtiyaca yönelik olarak etik bizlere bir çerçeve sunmak amacıyla ortaya çıkmıştır. Etik, yol gösterici ilkele­ri vasıtasıyla toplumu oluşturan tüm tarafların bir arada yaşamalarının gerçekleşmesine yardımcı olur.

Etik en basit anlamıyla hangi davranışın uygun hangisinin uygunsuz olacağını belir­leyen kurallar bütünü olarak tanımlanır (Barsky, 2010). Neyin uygun neyin uygunsuz olacağını belirlerken etiğin dayanağı değerler ve ideallerdir. Yani etik, değerlerin insan ilişkilerine ve davranışlarına yansıyan hâlidir. Bu nedenle etik, “davranışın bilimi” olarak da tanımlanmaktadır. Etiğin tarihi öncelikle eski Yunan’da filozofların mutlu olmak için ne yapmamız ge­rektiği ya da nasıl yaşamamız gerektiği sorularına yanıt aramalarıyla başlamıştır. Sokrates ve Platon gibi filozoflar İlk Çağ’da insanın ve toplumun sorunlarını çözmek amacıyla etik alanını şekillendirmeye başlamışlar hem söylemleri hem de pratik hayatta benimsedikleri sorgulayıcı yaklaşımla etiğin gelişmesine katkıda bulunmuşlardır. Aristo, en eski tanımla­rından birini yaparak etiğin “iyi ve mutlu yaşama sanatı” olduğunu ifade etmiştir. Kant’la birlikte deontolojik etik, yani evrensel geçerliliği olan yasalar getirmeyi amaçlayan etik önem kazanmış, 20. yüzyılda ise değerler etiği devri başlamıştır. II. ve VI. Maddeler yanlış ifadeler olduğu için doğru cevap B’dir.

Sosyal hizmet mesleğinin temelini oluşturan değerler Gordon (1965) tarafından ise şöyle sıralanmıştır:

Bu değerlerin hepsinde bireyin saygınlığı ve değeri esastır. Doğru cevap D’dir.

Sosyal çalışmacıların bireylerin ve toplumun iyiliği ve refahı ile kendi kişisel ya da mesleki değerleri arasında çatışma ve ikileme düştükleri durumların sayısı hiç de az değildir. Son yıllarda bir de toplumda genel kabul gören de­ğerlerin hızlı değişime uğraması ile birlikte, mesleğin uygulayıcıları açısından etiğin ve etik standartların önemi artmıştır. Mesleğin günümüzde standartlaşmış hâle gelen de­ğerleri çoğunlukla kişisel değerlerle çatışacaktır. İdeal durum, hem mesleki ilke ve değer­leri gözeterek karar vermek, hem yasalara uygun davranmak hem de sizden hizmet alan vatandaşın haklarını ve mahremiyetini korumaktır. Fakat bu üçünün aynı sonuca işaret ettiği durumlar her zaman mümkün olmamaktadır. Önemli olan, bu şekilde bir ikilemle karşılaştığınızda karar verirken neleri göz önünde bulundurmanız gerektiğini bilmektir.

Sosyal hizmet etiğini öğrenmek ya da bilmek, karşımıza çıkabilecek her durumda işi­mize yarayabilecek standart çözümler ya da uyulması gereken kuralları ezberlemek an­lamına gelmemektedir. Sosyal hizmet etiğine uygun mesleki pratik, mesleğin farklı alan­larında karşımıza çıkabilecek farklı kaynaklardan karmaşık bilgileri yönetme yeteneği gerektirir. Tüm maddelerde verilen durumlar sosyal çalışmacıların sosyal hizmet etiği ile ilgili karşılaştıkları sorunlardır. Doğru cevap A’dır. Sayfa 7

Biestek, sosyal hizmet uzmanı ile hizmet alan arasındaki ilişkide dikkat edilmesi gereken yedi ilke­den bahsetmektedir. Bu yedi ilke şöyledir:

V,VII, Maddeler yanlış olduğundan ve VIII. En yüksek mutluluk ilkesi faydacılık yaklaşımının temel ilkelerinden birisi olduğu için doğru cevap C’dir. Sayfa 11

Bir etik ilke olarak fayda merkeze alınırsa yani sosyal hizmet uzmanı hizmet alanın haz ve mutluluğunu gözeterek karar verirse çok sayıda insanın haz ve mutluğunu elin­den alabilecektir. Çünkü bazı bireylerin faydasına olan şeyler toplumun geneli için telafisi imkânsız zararlara yol açabilir. İkinci olarak, sosyal hizmet uzmanı en yüksek sayıda in­sanın mutluluğunu gözeterek karar aldığında ise bireyin ya da azınlıkta kalanların haz ve mutluluğu için çaba sarf etmemiş olacaktır. Yani hizmet alanın faydasını değil toplumun genelinin faydasını gözetmiş olacaktır. Örneğin pek çok insanın ölümüne sebep olmasına rağmen yapılan bazı deneylerin, sonuçta tüm insanlık yararına olacak biçimde ölümcül bir hastalığa deva bulunmasına fırsat tanıdığı için olumlu karşılanabildiği görülmektedir. Yine benzer bir biçimde, azınlık haklarının genel ulusal haklar karşısında ihmal edilme ihtimali her zaman yüksektir. Çünkü bu örnekte iyi olan davranışın ulusun ve o ulusun devletinin ilerlemesini sağlayan davranış olduğu kanaati, azınlık haklarını gözden çıkarı­labilir kılmaktadır (Hatipoğlu, 2011, s. 153). Verilen örneklerden de anlaşılabileceği üze­re, faydacılık ilkesinin sosyal hizmet mesleği içinde uygulanmasının önünde önemli bir güçlük vardır.

Doğru cevap E’dir. Sayfa 13

Kohlberg; Sigmund Freud ve Jean Piaget’e benzer bir biçimde bireysel gelişimin belirli evreleri takip ettiğini iddia eder. Ahlaki gelişim evreleri adını verdiği bu gelişim süreci sonucunda, Kohlberg’in iddiası odur ki, bireyler özerk bir ahlaki muhakeme düzeyine ulaşacaklardır. Kısaca bu evreleri şu şekilde özetleyebiliriz: Kohlberg’in teorisi, üç evre ve her bir seviyede de iki alt-evre olmak üzere altı seviyeden oluşur. Bu üç ana evre, gelenek öncesi ahlaklılık, geleneksel ahlaklılık ve gelenek sonrası ahlaklılıktır. Bu evrelerde çocuğun farklı bir benliğe sahip olduğunu fark edemeyişinden başlayarak bütün cemaat bağlarından özerkleşmiş bir ahlaki muhakemenin gelişimine, oradan da evrensel ahlaki muhakemenin de aşılmasına evrilen bir model sunulur. Çocuk, başlangıçta ne kendisinin ne de kendisinin dışındaki bir sosyal hayatın farkında değildir. Çevresindeki insanların kendisinden bağımsız bir varlıkları olduğunu keşfetmesinden başlayarak, benmerkezciliğin gelişmesine, bir cemaate aidiyete, cemaat ahlakının ilkelerinden evrensel bir ahlaki muhakeme geliştirmeye ve en nihayetinde bu evrensel ahlaki muhakemenin aşılması ile özerk bir ahlaki muhakeme düzeyine ulaşılmış olur (Altunoğlu, 2009, s. 190). Doğru cevap B’dir. 15

Sosyal hizmet meslek etiğinin kronolojisine bakıldı­ğında; dört dönem olduğu anlaşılmaktadır. İlk dö­nem müracaatçının ahlaklılığına odaklanılan 1950’li yıllara karşılık gelen dönemdir. İkinci dönemde odak, meslek ve meslek insanı ile ilgili etik ve değerlerdir. Üçüncü dönemde meslek etiği müracaatçıların so­runlarına ilişkin ortaya çıkan etik ikilemlerin (çatış­maların) tanımlanması, analiz edilmesi, etik açıdan bunların yönetilmesi ve meslek elemanlarının bunlar üzerindeki rolüne odaklanmıştır. Son dönem sosyal hizmet meslek etiğinin küresel değişimlerden etkilen­diği dönemdir. Doğru cevap B’dir. 19

Faydacı etik: Faydacı etiğe göre bir eylemin ahlâken iyi bir eylem olabilmesi için, onun eylemden etkile­nen en yüksek sayıda insan için en yüksek mutluluğu meydana getirmesi gerekir. Duygu temelli yaklaşımlar: Sevgi, inanç ve umut gibi olumlu duyguların sosyal hizmet uygulamalarında dikkate alınması, uzmanların doğru karar vermelerini kolaylaştırmaktadır. Erdem etiği: Erdem etiği, insanın ahlaki açıdan yetkinleşebilmesi ya da iyi bir karaktere sahip olabilmesi için “erdem”in tam olarak neye tekabül ettiğini bilmek gerektiğini vurgular. Feminist sosyal hizmet uygulaması erkek egemen dünyaya ya da cinsiyet ayrımcılığına karşı kadınların yaşadıkları sorunların ardındaki yapısal dinamiklere dikkatleri çekmeye çalışır. Kadınlara özgü bazı değerler, bakım etiğine göre, sosyal hizmet uzmanlarının sorun çözme kapasitesini artıracaktır. Tüm maddelerdeki açıklamalar doğru olduğundan doğru cevap D’dir. Sayfa 20

Sosyal hizmet mesleği, İngiltere’de 14. yüzyılda engelli ve yoksullarla ilgili tedbirler alınmaya başlanması ve insan gücünün yetersiz kalması sebebiyle üretimin aksaması sonucunda ortaya çıkmıştır. İngiltere tarihsel olarak sadece sosyal hizmet uygulamalarının ilk örneklerine rastlanan bir ülke olma özelliği açısından dikkate değer değildir. Ayrıca hâlen sosyal refah hizmetlerinin en yaygın bir biçimde verildiği ülkelerin başında gelmektedir. İngiltere’nin bu öncü konuma yerleşmesi Endüstri Devrimi’nin ilk olarak bu ülkede gerçekleşmesi ile ilişkilidir. Endüstri Devrimi’nin yol açtığı barınma, sağlık, eğitim, sınıfsal eşitsizlik gibi alanlarda temellenen toplumsal sorunlara çözüm bulmak üzere yürürlüğe konan sosyal refah uygulamaları İngiltere’de hâlen yaygın bir biçimde etkinliğini muhafaza edebilmektedir.

Metaetik: Üstetik de denilen metaetik, en genel anlamda, ahlaki yargıların doğasını inceleyen etik dalıdır. Etik önermelerinin anlamlarını çözümleyen, etik savları ile uslamlamalarının geçerliliklerini araştıran, 20. yüzyılda çözümleyici felsefenin iyiden iyiye serpilmesiyle boy gösteren etik soruşturmasıdır.

Aristo, en eski tanımlarından birini yaparak etiğin “iyi ve mutlu yaşama sanatı” olduğunu ifade etmiştir.