SOSYAL GÜVENLİK

Yetersiz kapsamı dolayısıyla sosyal güvenlik, bütün insanlar için temel ve vazgeçilmez bir insan hakkı olarak kabul edilmesine rağmen, dünyada ancak sınırlı sayıda kesimin faydalandığı bir imtiyaz gibidir. Nitekim, dünya nüfusunun yalnızca % 20’si uluslararası standartlara uygun yeterlilikte sosyal güvenlik garantisine sahiptir. Dünya nüfusunun % 75’ini oluşturan 5.1 milyon kişinin yeterli sosyal güvenlik garantisi yoktur.

Sosyal güvenlikte geleneksel tekniklerin kullanıldığı dönem, 1883 yılında Almanya’da Bismark tarafından ilk sosyal sigortanın (hastalık sigorta kolu) kurulması ile sona ermiş modern veya çağdaş sosyal güvenlik dönemi başlamıştır.

Yüksek oranlı primler ücret maliyetini yükselttiği ölçüde üretim maliyetlerini ve fiyatlar genel seviyesini yükseltmiştir, b da enflasyonun yükselmesi anlamına gelecektir.

Artan sosyal güvenlik harcamaları, kamu harcamalarını artırmış, genel bütçe dengeleri bozulmuştur. Bu nedenle (I) yanlıştır.

(B), (C), (D) ve (E) şıkları gelişmekte olan ülkelerde sosyal güvenlik sistemlerini krize götüren gelişmelerdir. Bunlar gelişmiş ülkelerdekilere ilave olarak görülebilir.

Nitekim, dünya nüfusunun yalnızca % 20’si uluslararası standartlara uygun yeterlilikte sosyal güvenlik garantisine sahiptir. Dünya nüfusunun % 75’ini oluşturan 5.1 milyon kişinin yeterli sosyal güvenlik garantisi yoktur. Dünyada, 1.4 milyon kişinin günlük 1.25 ABD dolarının altında gelirle (ILO, 2011b: xxi), hayatını sürdürmek zorunda olduğu derin bir yoksulluk problemi vardır. Küreselleşme süreci ile birlikte son 20 yıllık dönemde dünya toplam refah seviyesindeki dikkat çekici artışa, dünyanın birçok ülkesinde görülen olağanüstü iktisadi büyümeye rağmen; yoksulluk seviyesi hâlâ çok yüksek, eşitsizlikler derinleşmekte, kayıt dışılık yaygınlaşmakta ve sosyal güvenlik garantisinden yoksun çalışan kitlelerin sayısı artmaktadır. Sosyal güvenlik, sosyal refah devletinin gelir dağılımı eşitsizliklerini gidermek için kullandığı en geniş kapsamlı sosyal politika aracıdır. Bir başka ifade ile yoksullukla mücadelede de kullanılan en etkili araç sosyal güvenliktir. Sosyal güvenlik sistemlerinin başarısız kalması, dünyanın yoksullukla mücadelede başarısız kalması, bu mücadeleyi kaybetmesi anlamına gelmektedir. Küreselleşmenin olumsuz sonuçlarının ortadan kaldırılması ancak yaygın ve kapsamlı bir sosyal güvenlik sisteminin varlığı ile mümkün olabilecektir.

Sosyal güvenlikte geleneksel dönem, 1883 yılında Almanya’da ilk sosyal sigortanın kuruluşu ile sona ermiştir.

Sosyal güvenlikte geleneksel tekniklerin kullanıldığı dönem, 1883 yılında Almanya’da Bismark tarafından ilk sosyal sigortanın (hastalık sigorta kolu) kurulması ile sona
ermiştir.

Çağdaş sosyal güvenlik sistemi; sosyal yardımlar ve sosyal sigortalardan oluşan iki
teknik üzerinde gelişmiştir.

Özellikle sağlık sigortasında koruma birimi olarak ailenin kabul edilmesi ile prim ödeyenlerin eş ve çocukları ile ana babaları da sosyal güvenlik şemsiyesi altına alınmıştır.
Sosyal güvenlik programları, giderek daha fazla sayıda sosyal  riske karşı koruma garantisi sağlamıştır.  Sosyal güvenlik garantisinin para olarak seviyesi, hizmet olarak da standardı yükselmiştir.

1973 petrol krizi ile başlayan dönem sosyal güvenliğin altın çağını sona erdirmiştir.

Ortaya çıkışı ve gelişimi itibarıyla yaygın olarak kabul gören görüşe göre küreselleşmenin temel göstergeleri;
• Uluslararası mal ve hizmet ticaretinin artması,
• Uluslararası sermaye hareketlerinin ve yatırımların artışı,
• Haberleşme ve ulaşım maliyetlerinin düşmesi ve iletişimin artışı,
• Çok uluslu şirketlerin büyümesi
olarak kabul edilmektedir.

Bu nedenle yalnız (I) doğrudur.

ILO’nun 1962 yılında kabul ettiği 118 No’lu, “Vatandaşlarla, Vatandaş Olmayan Kimselere Sosyal Güvenlik Konusunda Eşit Muamele Yapılması Konusunda Sözleşme” uluslararası emek ve insan göçünün sosyal güvenlik alanında yarattığı sorunları çözmek için geliştirilmiş tedbirlerden biridir.Türkiye, ILO’nun 118 sayılı sözleşmesine uygun düzenlemeleri 2003 yılında hayata geçirmiştir.

Kayıtdışı sektör, gelişmekte olan ülkelerde geçici süreli değil, kalıcı ve hatta en büyük sektör haline gelmiştir. Türkiye için değişik yöntemlerle yapılan hesaplamaların tamamında kayıtdışı sektör % 40’dan büyük çıkmıştır.

ILO’nun sosyal güvenliğe yönelik yaklaşım değişikliği ile ilgili temel esaslar 2001 yılında “Sosyal Güvenlik Sorunları ve Çözümler” konulu 89. Uluslararası Çalışma Konferansı’nda belirlenmiştir. Bu Konferans’ta yapılan tartışmalarla oluşturulan görüşler, Örgütün, 2001 tarihli “Sosyal Güvenlikte Yeni Uzlaşma-Social Security: A New Concencus) başlıklı raporunda yayınlanmıştır.

Kayıt dışı sektör, sosyal güvenlik sistemlerine yönelik en büyük tehdittir. Bu kesimde bulunanların sosyal güvenliği devlet tarafından karşılanmalı ve kayıtlı ekonomiye geçişe yönelik politikalar güçlendirilmelidir.

Ortaya çıkışı ve gelişimi itibarıyla yaygın olarak kabul gören görüşe göre küreselleşmenin temel göstergeleri;
• Uluslararası mal ve hizmet ticaretinin artması,
• Uluslararası sermaye hareketlerinin ve yatırımların artışı,
• Haberleşme ve ulaşım maliyetlerinin düşmesi ve iletişimin artışı,
• Çok uluslu şirketlerin büyümesi
olarak kabul edilmektedir (UN, 2001: 9). Hangi temel göstergeler kullanılırsa kullanılsın, hangi açıdan tanımlanmaya çalışılırsa çalışılsın küreselleşme dünya çapında bir bütünleşme sürecidir ve ülkelerin, toplumların birbirlerine olan karşılıklı bağımlılıklarının artması anlamına gelmektedir.

ILO, küreselleşmenin sosyal boyutu ile ilgili faaliyetlerine “Uluslararası Çalışma
Örgütü, Adil Bir Küreselleşme İçin Sosyal Adalet Bildirgesi-The ILO Declaration on Social Justice For a Fair Globalisation” ile bütüncül bir nitelik kazandırmıştır. ILO’nun yeni dönemde sosyal güvenlikle ilgili politikalarını değiştiren en önemli anlayış değişikliği; sosyal güvenliğin bir maliyet unsuru değil verimliliği ve üretkenliği artıran insana yönelik yatırım olduğu yaklaşımının kabulü ile gerçekleşmiştir (ILO, 2006: 27).ILO’ya göre sosyal güvenlik bir maliyet unsuru değil, verimlilik ve üretkenliği artıran insana yönelik bir yatırımdır.

Sosyal güvenlikte geleneksel tekniklerin kullanıldığı dönem, 1883 yılında Almanya’da Bismark tarafından ilk sosyal sigortanın (hastalık sigorta kolu) kurulması ile sona
ermiş modern veya çağdaş sosyal güvenlik dönemi başlamıştır. Bu dönem esas olarak, işgücünün önemli bir kısmının sanayi sektöründe istihdam edildiği, nüfusun büyük çoğunluğunun da şehirlerde yaşadığı bir dönemdir. Çağdaş sosyal güvenlik sistemi iki temel teknik üzerine inşa edilmiştir. Bunlar sosyal sigorta tekniği ve sosyal yardım teknikleridir. Sosyal sigorta tekniği, ilk sosyal sigortanın kurulduğu 1883 yılı ile Birinci Dünya Savaşı’na kadar olan dönem arasında bütün sanayileşmiş ülkelerde; daha çok çalışanı, giderek artan sayıda sosyal riske karşı sosyal güvenlik koruması sağlayacak şekilde yaygınlaşmıştır (ILO, 1984: 3-4). Sosyal sigortalar, II. Dünya Savaşı sonrası dönemde yeni bağımsızlığına kavuşan gelişmekte olan ülkelerde de temel sosyal güvenlik tekniği olarak benimsenmiştir (Alper, 2009: 20).
Sanayi toplumu sosyal güvenlik sisteminin ikinci tekniğini oluşturan vergilerle finanse edilen sosyal yardımlar, 1930’lu yıllardan itibaren Iskandinav ülkeleri başta olmak üzere Kanada, Avustralya ve Yeni Zelanda gibi ülkelerde gelişti. Sosyal yardım tekniği, sosyal sigorta tekniğini benimseyen ülkelerde daha fazla sosyal güvenlik garantisi sağlamak amacıyla da kullanıldı (Alper, 2009: 95). Sanayi toplumu veya çağdaş sosyal güvenlik sistemi, primli sistemler olarak adlandırılan sosyal sigortalar ve primsiz sistemler olarak adlandırılan sosyal yardımlar ile şekillendi.

ILO’nun ifadesiyle 1950-2010 arasındaki 60 yıllık sürede gerçekleşen hızlı iktisadi büyüme ile bütün dünyada toplam millî gelir 10 kattan fazla, birey başına düşen millî gelir de % 260’dan fazla artmasına ve aynı dönemde kabul edilen İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nde “sosyal güvenlik hakkı, temel bir insan hakkı” olarak tarif edilmiş
olmasına rağmen hâlâ dünya nüfusunun sınırlı bir kesimi yeterli sosyal güvenlik hakkına sahip değildir ve günümüz dünyasında sosyal sisteme yönelik bu meydan okumayı anlamak kolay değildir (ILO, 2011b: 19). Yetersiz kapsamı dolayısıyla sosyal güvenlik, bütün insanlar için temel ve vazgeçilmez bir insan hakkı olarak kabul edilmesine rağmen, dünyada ancak sınırlı sayıda kesimin faydalandığı bir imtiyaz gibidir. Nitekim, dünya nüfusunun yalnızca % 20’si uluslararası standartlara uygun yeterlilikte sosyal güvenlik garantisine sahiptir. Dünya nüfusunun % 75’ini oluşturan 5.1 milyon kişinin yeterli sosyal güvenlik garantisi yoktur. Dünyada, 1.4 milyon kişinin günlük 1.25 ABD
dolarının altında gelirle (ILO, 2011b: xxi), hayatını sürdürmek zorunda olduğu derin bir yoksulluk problemi vardır. Küreselleşme süreci ile birlikte son 20 yıllık dönemde dünya toplam refah seviyesindeki dikkat çekici artışa, dünyanın birçok ülkesinde görülen
olağanüstü iktisadi büyümeye rağmen; yoksulluk seviyesi hâlâ çok yüksek, eşitsizlikler derinleşmekte, kayıt dışılık yaygınlaşmakta ve sosyal güvenlik garantisinden yoksun çalışan kitlelerin sayısı artmaktadır. Son dönemde yaşanan ekonomik krizlerin de etkisiyle, genel ekonomik büyümenin sağladığı olumlu sonuçlardan her bölge, ülke ve ülke içinde de belirli toplum kesimleri dengeli şekilde faydalanamamakta gelir eşitsizlikleri artmaktadır (ILO, 2011b: 1-2). Sosyal güvenlik, sosyal refah devletinin gelir dağılımı eşitsizliklerini gidermek için kullandığı en geniş kapsamlı sosyal politika aracıdır.

Gelişmiş ülkelerde, sistemin kendi işleyişinden kaynaklanan problemler (ILO, 1984: 8):
• Nüfusun yaşlanmasına bağlı olarak prim ödeyen aktif/pasif (prim ödeyen/aylık alan)
sigortalı dengesinin bozulması,
• Sistemlerin yaşlanması dolayısıyla zaman içinde daha fazla sayıda kişiye sürekli aylık
ödenmesi,
• Sağlık harcamalarındaki artış,
• Sürekli ve yüksek oranlı işsizliğin gelirleri azaltan, giderleri artıran etkisi,
• Yüksek oranlı enflasyonun sosyal güvenlik fonlarını eritmesi olarak sıralanabilir.
Gelişmekte olan ülkelerde sosyal güvenlik sistemlerini krize götüren gelişmeler, yukarıda sayılan faktörlere ilave ve onlardan farklı olarak;
• Sosyal güvenlik sistemlerinin yetersiz kurumsal ve yasal alt yapı ile kurulmaları,
• Sosyal güvenlik kurumlarının hantal bir bürokratik yapıya bağlı kötü yönetimlerine
ilaveten kurumlar arasında işbirliği ve koordinasyon eksikliği,
• Karmaşık, anlaşılması güç ve sık değişen mevzuatın varlığı,
• Başta sağlık sigortası olmak üzere yaygın suistimaller ve kötüye kullanma,

Dezavantajlı gruplar: Çeşitli sebeplerle, daha çok da fiziksel engellerle herkesin kullandığı hakları ve imkânları kullanamayan kesimler için kullanılır. Engelliler, göçmenler, çocuklar, kadınlar vb gruplar.

Günümüz sosyal güvenlik sisteminin işleyişini etkileyen ve yeniden yapılanma ihtiyacı doğuran faktörler; demografik yapıdaki değişme, emek piyasasındaki değişim, uluslararası emek göçü, kayıt dışı çalışmanın yaygınlaşması, küreselleşme ve artan belirsizlikler ile ekonomik krizler başlıkları altında toplanabilir (ILO, 2006: 15-26)