SOSYAL GÜVENLİK

Özel sigortanın sosyal güvenlik fonksiyonu gelir seviyesi yüksek kesimler ile sosyal güvenlik bilinci yüksek kesimler bakımından daha fazla olmaktadır. Düşük gelirli ve sosyal güvenlik kültürü gelişmemiş kesimler için özel sigorta sosyal güvenlik bakımından fazla bir katkı sağlayabilen bir teknik değildir. Bütün bu nedenlerle özel sigorta daha ziyade zorunlu sosyal güvenlik sistemini tamamlayıcı bir sosyal güvenlik tekniği olarak kullanılmaktadır.

Vakıf şartnamesine uygun olarak vakfı idare etmek üzere tayin olunan kimselerden oluşan kurula Mütevelli Heyeti denir.

Sosyal sigortanın temel ilkeleri;

Özel sigortacılık faaliyetlerinin suiistimal edilmemesi ve halkın bu faaliyetlerden zarar görmesinin önlenmesi amacıyla devletler özel sigortanın işleyiş esaslarını düzenlemekte ve bir denetim mekanizması kurmaktadır. Özel sigortacılığın iflas riskini azaltmak için de sigortalanan riskleri sigortalayan sigorta şirketleri kurulmuştur. Reasürans Şirketleri adı verilen bu şirketler reasürans (reinsurance-yeniden sigortalama) yolu ile özel sigortacılığın iflas riskini önemli ölçüde azaltmışlardır.

Sosyal yardım ve sosyal hizmetlerde aynı uygulama esasları hakimdir. Sosyal yardım tekniğinin unsurları aşağıda sıralanmaktadır.
• Muhtaçlara yönelik sosyal güvenlik sağlamada kullanılır.
• Muhtaçlık kontrolüne dayalı yardım yapılır.
• Yardımlar karşılıksız yapılır.
• Devletçe yönetilir ve denetlenir.

Sosyal yardım tekniği ile yapılan yardımlar ayni veya nakdi olabilir. Ayni yardımlar, kişilerin eğitim, sağlık, gıda ve barınma ihtiyaçlarının karşılanması şeklinde verilir. Nakdi (paraya çevrilerek verilen) yardımlar ise aynı tür ihtiyaçların karşılanması için
para olarak verilen yardımlardır.

Munzam sosyal sigorta tekniği sosyal güvenlikte tamamlayıcı bir tekniktir. Ülkemizde bu tekniğin uygulandığı üç adet munzam sosyal sigorta kuruluşu kurulmuştur. Bu kuruluşlardan kuruluş tarihi itibarıyla ilki Ereğli Kömür Havzası’nda çalışan taşkömürü işçilerini kapsayan ve 1921 tarihinde 151 Sayılı Kanunla kurulan “Amele Birliği”dir. Ülkemizin ikinci munzam sosyal sigorta kuruluşu 1941 yılında kurulan “İlkokul Öğretmenleri Sosyal Yardım Sandığı (İLKSAN)”dır. İlkokul öğretmenlerinin sosyal güvenliğini güçlendirmek için kurulmuş bir sandıktır. Munzam sosyal sigorta kuruluşlarından üçüncüsü ise 1961 yılında kurulan “Ordu Yardımlaşma Kurumu (OYAK)”tır.

“Geleneksel sosyal güvenlik teknikleri” gönüllülük esasına dayalı olarak işler. Çağdaş sosyal güvenlik tekniklerinde sosyal güvenlik kişilerin isteğine, izanına, basiretine ya da kültürüne bağlı tutulmamıştır. devletin vatandaşların sosyal güvenliğinden sorumlu olduğunun kabul edilmesi ile başlayan bu dönemde bizim, adına “çağdaş sosyal güvenlik teknikleri” olarak adlandırılan teknikler ortaya çıkmıştır. Çağdaş sosyal güvenlik tekniklerinin başında gelen sosyal sigorta sistemi, kanun gücü ile kişileri kendi sosyal güvenlikleri için tasarruf yapmaya zorlaması yönüyle kendine özgü bir tekniktir. Günümüzde kişiler ihtiyaçlarını büyük ölçüde çağdaş sosyal güvenlik teknikleri ile karşılamakta; geleneksel sosyal güvenlik teknikleri ise çağdaş sosyal güvenlik tekniklerini tamamlayan ve destekleyen bir rol oynamaya devam etmektedir.

Günümüzde sosyal sigorta ve kamu sosyal yardım ve hizmet teknikleri en yaygın tercih edilen ve kullanılan sosyal güvenlik teknikleridir. Devletler sosyal güvenlik yüklerini azaltmak istediklerinde ek sosyal sigorta tekniklerini, ek emeklilik sistemlerini (özel sigorta tekniğini), sosyal yardımlaşma ve dayanışmayı teşvik sistemlerini devreye sokmakta ve böylece kişinin ve toplumun sosyal güvenlik alanında daha fazla tasarrufa yönelmesi teşvik edilmektedir.

Çağdaş sosyal güvenlik sistemleri bakımından bakıldığında kişilerin bir tercih yapma şansları bulunmamaktadır. Sosyal güvenlik kişiler için bir hak; devlet için bir görevdir. Devlet bu görevini yaparken kişilere bir seçim hakkı tanımaz. Kullanılacak sosyal güvenlik teknikleri devletin sosyal güvenlikte izleyeceği politikalar ışığında kanunlarla belirlenir. Bu belirlemede devletin anayasası ve kanunları belirleyici olur. Devletler iktisadi ve siyasi tercihlerine göre sosyal politikalarını belirlerler.

İnsanlığın karşı karşıya olduğu muhtemel ya da mutlak tehlikelerin sonuçlarına karşı tedbir arayışı, kişileri ve toplumları bu yönde birtakım yollar, yöntemler ve metotlar bulmaya yöneltmiştir. Sosyal güvenliğin tarihi gelişimi içinde bulunan bu yol, usul, yöntem ya da tekniklere “sosyal güvenlik tekniği” adı verilir

Bireysel teknikler; bireyin kapasitesi, bilgisi, idraki ve basiretine bağlı olarak sonuç veren tekniklerdir

Tasarruf etmek kişinin harcanabilir gelirinin bir kısmından gelecekte karşılaşabileceği sıkıntılar ya da yapmayı düşündüğü yatırımlar nedeniyle vazgeçmesi ve harcamaması olayıdır.

Bireysel tasarruf tekniğinin sosyal güvenlik garantisi sağlama bakımından yeterliliğini belirleyen faktörler:
• Yeterli tasarruf yapmaya imkan verecek seviyede yüksek gelire sahip olma,
• Tehlikeler ve zararlarının farkında olma ve tasarruf etme bilincinin varlığı,
• Yeterli tasarruf yapılmasına imkân verecek kadar tehlikesiz geçen sürenin varlığı
• Tehlikenin şiddeti ve yol açtığı zararın büyüklüğü,
olarak sıralanabilir

Özel sigortanın işleyişinde temel esas şudur. Belirli bir riskle karşı karşıya olan kimseler bu riskin sonuçlarına karşı dayanışmaya girerler. Sigortacı bu dayanışmayı organize etmenin karşılığında kişilerin riskini belirli bir bedel karşılığında devir alan kimsedir. Özel sigortada bu karşılığa prim denilir.

Sosyal yardımlaşma tekniğinin ayırt edici özelliği

(i) Kişiler arası yardımlaşma tekniği olması, (ii)Risk gerçekleştikten sonra devreye girmesi, (iii) Kişinin talebine bağlı olması, (iv) Yapılacak ve istenen
yardımların yardım yapanın arzusuna ve yardım yapma gücüne bağlı olmasıdır

Sosyal yardımlaşmada kurumsallaşma kendi içinde çeşitlilik göstermiştir. Bu amaçla ortaya
çıkan üç kurum ya da üç teknikten söz edilebilir.
Bunlar (i) Vakıf, (ii) Dernek ve (iii) Sandık şeklinde ortaya çıkan kurumlardır

Dernekler sosyal yardım yapma isteğinde olan kimselerin bir araya geldikleri ve üyelerinin küçük iktisadi katkılarını büyük ve anlamlı sosyal yardım potansiyeline dönüştürebilen kuruluşlardır.

Özel sigorta;
• İsteğe bağlıdır,
• Kâr amacı güder,
• İflas riski vardır,
• Primli sistemdir,
• Prim ile sağlanan yardım arasında bir doğru
orantı vardır ve
• Özel girişim (serbest teşebbüs) faaliyetidir.

Sosyal sigortanın temel ilkeleri;
• Zorunlu olması,
• Kamu sigortası olması,
• Primli bir sistem olması,
• Ödenen primle sağlanan yardım arasında bir bağın olmaması,
• Bütün sosyal riskleri kapsaması