SOSYAL GÜVENLİK - Deneme Sınavı - 4

Uluslararası emek ve insan göçü, hem göç edilen
ülke hem de göç alan ülke için sosyal güvenlik haklarının ülkeler arasında transferini zorunlu kılmıştır.

19. yüzyılda ortaya çıkan ve gelişen liberalizmin sosyal ve ekonomik sonuçları radikal sosyalist akımların ortaya çıkmasına yol açmıştı. Yirminci yüzyılın ilk yarısında Rusya’da Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliğinin kurulması ve komünist rejimlerin Rusya ve Doğu Avrupa ülkelerinde hakim olması; Çin’de komünist bir yönetimin hakimiyet kurması; Avrupa’da, Almanya ve İtalya’da Faşist yönetimlerin hakim hâle gelmesi bu siyasi gelişmelerin başında gelmektedir.

Siyasi gelişmeler yirminci yüzyılda iki büyük Dünya savaşına ve yeni ekonomik düzen de 1929 Dünya Ekonomik Bunalımı gibi bir büyük iktisadi krize neden olmuştur. Bütün bu tecrübeler milyonlarca insanın hayatına mal olmuştur. Geride kalan dünyada insanlık yoksulluk ve açlık içinde geçen yıllar yaşamıştır. Bu gelişmeler sonucunda liberal ve sosyalist devlet anlayışında önemli ölçüde yumuşamalar yaşanmış; daha önemlisi sosyal devlet anlayışı hakim olmaya başlamıştır

İktisadi bütünleşme, üretim faktörlerinin ülkeler arasındaki dolaşımının serbestleştirilmesidir.

Sosyal güvenliğin uluslararası boyut kazanmasında ülkeler öncelikle çok sayıda vatandaşının yaşamakta olduğu ülkelerle ikili sosyal güvenlik sözleşmeleri yapmak suretiyle bu ülkelerde yaşamakta olan vatandaşlarının yaşamakta oldukları ülkedeki
sosyal güvenlik haklarının korunması; yurda dönüşlerinde bu hakların yurda taşınabilmesi; yurt dışına çıkarken ülkede sosyal güvenliğe tabi geçen sürelerin gidilen ülkeye nakledilebilmesi ve sonuçta sosyal güvenliğin bir engel olmaktan çıkarılması ve sosyal güvenlik haklarının korunmasının sağlanmasını sağlamışlardır.

Türkiye, 1960’lı yıllardan sonra Avrupa ülkelerine işçi gönderen ülke olarak bugüne kadar 23 ülke ile ikili sosyal güvenlik sözleşmesi imzalamıştır

Ülkelerin uluslararası anlaşmaları onaylama zorunlulukları bulunmamaktadır.

Bazı ülkelerin ikili sosyal güvenlik sözleşmesi yapamadığı ülkelerdeki vatandaşlarının sosyal güvenlik meselelerinin çözülmesi bakımından aldıkları bir başka tedbir ise yurt dışında geçirdikleri süreyi ülkelerinin sosyal güvenlik sistemine saydırma imkanı veren hizmet borçlanması imkânının sağlanmasıdır.

BM tarafından aşağıdaki uluslararası metinler kabul edilmiştir:

İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi, Mültecilerin Statüsüne Dair Sözleşme (1951), Vatansızların Statüsüne Dair Sözleşme (1954), Uluslararası Medeni ve Siyasi Haklar
Sözleşmesi (1966), Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararası Sözleşmesi (1966), Her Çeşit Irk Ayırımının Ortadan Kaldırılmasına Dair Uluslararası Sözleşme (1966), Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Kaldırılmasına Dair Sözleşme (1979), Çocuk Hakları Sözleşmesi (1989), Bütün Göçmen İşçilerin ve Ailelerinin Haklarının Korunmasına Dair Uluslararası Sözleşme (1990).

Sözleşme ve tavsiye kararı adı altında hazırlanan ve ILO Konferansı’nda kabul edilen metinler ilgili oldukları sosyal sigorta riskleri bakımından gruplandırılmış olarak aşağıdaki gibidir:

Hastalık Sigortasına Dair Olanlar

İş Kazaları Yardımlarına Dair Sözleşme ve Tavsiye Kararları

İşsizlik Yardımlarına Dair Sözleşme ve Tavsiye Kararları

Yaşlılık-Maluliyet ve Ölüm Yardımları Alanında Sözleşme ve Tavsiye Kararları

Analık Yardımları

Sosyal güvenlikte geleneksel dönem, 1883 yılında Almanya’da ilk sosyal sigortanın kuruluşu ile sona ermiştir.

Çağdaş sosyal güvenlik sistemi; sosyal sigortalar ve sosyal yardımlardan oluşan iki teknik üzerinde gelişmiştir.

Sanayi toplumu sosyal güvenlik sistemi, 1970’li yıllarda yarın endişesi taşımayan güvenli bir toplumsal hayat yaratmıştır.

1973 petrol krizi ile başlayan dönem sosyal güvenliğin altın çağını sona erdirmiştir.

ILO, bir yandan mevcut sanayi toplumu sosyal güvenlik sistemine yönelik eleştirileri karşılamak, diğer yandan yeni dönemin değişen ekonomik ve sosyal ihtiyaçlarına cevap verecek bir sosyal güvenlik sisteminin temel işleyiş özellikleri ve ilkelerini belirlemek için 1984 yılında sosyal güvenlik uzmanlarına “21. Yüzyıla Doğru Sosyal Güvenlik” başlıklı bir rapor hazırlatmıştır.

Tek ayak üzerine kurulmuş sosyal güvenlik programlarının, sosyal güvenlik sistemlerinden beklenen üç temel fonksiyonu birlikte gerçekleştirmesi mümkün değildir.

Dünya Bankası tarafından önerilen çok ayaklı sosyal güvenlik sisteminin temel özellikleri yer almaktadır. Bu yeni yapıda temel belirleyici faktörler; • Programların kamu veya özel sektör tarafından kurulması, • Katılımın zorunlu veya gönüllülük esasına dayanması, • Finansmanının primler veya vergilerle karşılanması, • Finansman yöntemi olarak fon biriktirme veya dağıtım yöntemini benimsemeleri olacaktır.

Türkiye, kapsamı yetersiz olmakla birlikte, 2001 yılında 4632 sayılı Kanun’la getirilen Bireysel Emeklilik Sistemi ile çok ayaklı bir sisteme geçmiş, özel sektör inisiyatifi ile gönüllülük esasına dayanan ikinci ayak sosyal güvenlik kurumları oluşturulmuştur.

Ortaya çıkışı ve gelişimi itibarıyla yaygın olarak kabul gören görüşe göre küreselleşmenin temel göstergeleri;

• Uluslararası mal ve hizmet ticaretinin artması, 

• Uluslararası sermaye hareketlerinin ve yatırımların artışı,

• Haberleşme ve ulaşım maliyetlerinin düşmesi ve iletişimin artışı,

• Çok uluslu şirketlerin büyümesi olarak kabul edilmektedir.

1960’lı yıllarda Türkiye’den Avrupa ülkelerine doğru olan yoğun işçi göçünün sosyal güvenlik sorunları ikili sosyal güvenlik sözleşmeleri ve yurtdışı borçlanması ile çözülmüştür.