SOSYAL GÜVENLİK - Deneme Sınavı - 15

Sorunun doğru yanıtı C şıkkıdır. Özellikle II. Dünya Savaşı sonrası dönemde refah devleti anlayışı ile sosyal güvenlik alanında sağlanan gelişmeler büyük ölçüde işverenlere getirilen
ilave yüklerle karşılanmıştır.

Sorunun doğru yanıtı E şıkkıdır. Sosyal sigorta primlerinin belirlenmesi süreci iki aşamalıdır. İlk aşama teknik hesaplama, ikinci aşama ise her ülke ve toplumun iktisadi, sosyal ve kültürel yapısı ile politik tercihlerine göre kim, ne kadar prim ödeyecek sorularına cevap verilen aşamadır.

Sorunun doğru yanıtı B şıkkıdır. Sosyal sigorta sistemi primle finanse edilen Hollanda, Norveç, İspanya, İsveç, İngiltere gibi ülkelerde aile ödenekleri sigortası tamamen vergi gelirleri ile finanse edilmektedir.

Sorunun doğru yanıtı D şıkkıdır. Sosyal sigortalara prim ödemede en kolay ikna edilen grup, sağlanan sosyal güvenlik garantisinden doğrudan faydalanan sigortalılardır.

Sorunun doğru yanıtı E şıkkıdır. Nispi prim, sigortalılar arasındaki prim yükünü eşit dağıtma amacıyla kazanç üzerinden, kazancın belirli bir oranı olarak alınan primdir.

Sorunun doğru yanıtı B şıkkıdır. Mutlak (maktu) prim, sigortalıların kazançlarının belirsiz ve istikrarsız olduğu çalışan grupları veya sektörler için uygulanır. Daha çok kendi adına bağımsız olarak çalışanlar için uygulanan prim şeklidir.

Sorunun doğru yanıtı D şıkkıdır. Sigortalıların tercihleri, sosyal sigortaların finansmanında hangi finansman yönteminin tercih edileceğini belirleyen faktörlerden değildir.

Sorunun doğru yanıtı A şıkkıdır. Safi prim, sosyal sigortalıların bütün yükümlülüklerini (aylıklar, ödenekler ve sağlık harcamaları gibi) karşılama da ihtiyaç duydukları geliri sağlamak için belirlenen prim miktarıdır.

Sorunun doğru yanıtı A şıkkıdır. Devletin, çalıştırdığı kamu görevlileri için sosyal sigortalara prim ödemesi üçüncü taraf olarak değil, işveren olarak prim ödemesidir.

Sorunun doğru yanıtı C şıkkıdır. Aktüeryal denge, özel veya sosyal sigortaların giderleri (sağlanan menfaatler) ile gelirleri (yapılan katkılar) arasında eşitliğin sağlanması halidir.

Aktüeryal denge özel veya sosyal sigortaların giderleri (sağlanan menfaatler) ile gelirleri (yapılan katkılar) arasında eşitliğin sağlanması halidir. Doğru cevap E'dir.

Sosyal sigorta primleri, “tahsisi vergi” anlamında para-fiskal (vergi benzeri) gelirler olarak tarif edilirler. Parafiskal gelirler; “kamu harcamalarının bir kısmını karşılamak üzere kamu veya yarı kamusal nitelikteki ekonomik, sosyal ve mesleki örgütlere, oluşturulma amaçlarının finansmanında kullanılmak üzere, bunlardan faydalananlardan zorunlu olarak tahsil edilen bütçe dışı gelir” olarak tanımlanmaktadır (Öncel, 1983: ss). Doğru cevap B'dir.

Primler, sigortalılar bakımından karşılığını alacaklarını bildikleri için yüküne kolay katlandıkları bir vergidir. İnsanları prim ödemeye ikna etmek, vergi ödemeye ikna etmekten daha kolaydır. • Primler, özellikle bağımlı çalışanlar için ücret ve maaş üzerinden alındığı ve kaynakta kesildiği için yükü fazla hissedilmeyen bir vergi gibidir. Çalışanlar daha çok ellerine geçen ücret (net ücret) üzerinden gelirlerini hesapladıkları, primler de işverenler tarafından hesaplanıp ödendiği için çok zaman primlerin yükünü hissetmezler. • Yaşlılık sigortasında olduğu gibi ödenen prim miktarı arttıkça, gelir ve aylıkların da miktar olarak artması sigortalının prim ödeme eğilimini güçlendirir. • Vergi yükü, doğrudan veya dolaylı yollarla diğer kesimlere yansıtılabilirken, primlerin yansıtılması daha güçtür. • Vergilerin “karşılık olma” özelliği zayıf olduğu için sigortalılar sistemden beklentilerini ve taleplerini yüksek tutarak sosyal sigortaların gelir gider dengesini bozabilirler. Primlerde ödenen prim sağlanan fayda ilişkisi daha kolay kurulabilir ve sosyal sigortaların aktüeryal dengesini bozacak müdahaleler sınırlı tutulabilir. Doğru cevap A'dır.

İşyerlerinin küçük ve dağınık, kayıt dışı çalışmanın yaygın ve işgücü içinde bağımsız çalışanların oranının yüksek olduğu ülke ve sektörlerde tek prim uygulaması tercih edilir. Doğru cevap C'dir.

Sosyal sigortaların temel gelir kaynağı primler olmakla birlikte, prim dışı gelirleri de vardır. Bu gelirler; özellikle fon esasına göre kurulmuş olan sosyal sigortaların fon ve yatırım gelirleri, devlet katkıları ile idari ve gecikme cezası gelirleridir. Doğru cevap E'dir.

Sosyal sigortalarda primlerin belirlenmesi süreci, yalnızca toplam prim miktarının ve kimlerin ne oranda prim ödeyeceğinin belirlenmesi ile tamamlanmaz. Sosyal politikanın ve sosyal güvenliğin sağlamaya çalıştığı adalet duygusu bakımından gerçekte kimlerin prim yüküne katlandığının bilinmesi de önemlidir. Primlerin yansıması, prim yüküne kimin veya kimlerin katlandığı ile ilgilidir. Sistemin kuruluşu esnasında prim ödeme yükümlüsü olarak bilinen kişiler, şartlar uygun ise, zaman içinde bu yükü başkalarına yansıtabilirler. Vergilerde olduğu gibi primlerde de yansıma, gerçek finansman yüküne kimlerin katlandığının belirlenmesi ile ilgilidir.

Sosyal sigortaların finansman yöntemi olarak hangi finansman yönteminin tercih edileceğini;

• Sosyal sigorta kapsamına alınacak tehlikelerin özellikleri,

• Ülkenin ekonomik, sosyal ve kültürel yapı özellikleri ile siyasi yapısı,

• Sosyal sigortaların kurulma tarihi ve ilk kuruluş yılları özellikleri,

• Siyasi iktidarın tercihleri gibi faktörler belirler. Doğru cevap E'dir.

Bireysel fon yönteminde, herkesin ödediği primler kendi hesabında birikir ve sigortalılar aylık bağlanması söz konusu olduğu zaman ne kadar aylık alacağını bilirler. Bu yöntemde primlerin fiyat-bedel ve karşılık olma özelliği çok güçlüdür. Ödenen primlerle sağlanan menfaatler arasında doğrudan bire bir ilişki vardır. Yöntem bu şekli ile özel sigortalara çok benzer (Yazgan, 1992: 161). Bireysel fon biriktirme yöntemi herkes için ayrı prim belirlenmesine imkan verir. Ancak, sistem sosyal güvenliğin özünü oluşturan sosyal dayanışma ilkesini göz ardı eder. Nesil içi gelir transferine imkan vermez. Doğru cevap C'dir.

Devlet, sosyal sigortaların kapsama almadığı veya kapsam dışında bıraktığı kesimlere yönelik sosyal güvenlik harcamalarını vergilerle finanse eder. Yaşlılar, engelliler ve muhtaç çocuklara yönelik ödemeler veya bu kesimlere yönelik hizmetler vergi gelirleri ile finanse edilir. Doğru cevap A'dır.

Sosyal güvenliğin vergilerle finansmanında sıklıkla kullanılan yöntemlerden biri de alkollü içkiler ve tütün mamulleri üzerinden alınan vergilerdir. Toplum sağlığı gibi sebeplerle daha az tüketilmesi istenen mal ve hizmetleri yasaklamak yerine fiyat ya da bedelini yükselterek tüketimini kısıtlamak sık rastlanan bir durumdur. Tütün mamulleri ve alkollü ürünler bu amaçla kullanılan maddelerin başında gelir. Birçok ülkede bu ürünler üzerine konulan ilave vergilerle sosyal amaçlı projeler ve harcamalar finanse edilir. Bu ürünler üzerine kurulan sosyal güvenlik vergileri ile harp malulleri veya engellilere yönelik bazı kamu sosyal güvenlik harcamalarının finanse edilmesi söz konusu olabilmektedir. Doğru cevap D'dir.