SOSYAL GÜVENLİK - Deneme Sınavı - 13

Sosyal güvenlik hakkının gereklerini yerine getirmek için yapılacak harcamaları karşılayacak sürekli ve yeterli gelir kaynaklarına ihtiyaç vardır. Bir sosyal güvenlik sisteminin başarısını veya başarısızlığını çok zaman finansman kaynaklarının yeterliliği tayin eder. Kurumsal yapıyı oluşturmak, işleyiş ve organizasyon esaslarını belirlemek, hak ve yükümlülükleri belirleyen sosyal güvenlik mevzuatını çıkarmak sosyal güvenlik sisteminin başarılı olması için yeterli değildir. Sistemin başarısı için, sistemin giderlerini karşılayacak yeterli ve sürekli gelir kaynaklarının da belirlenmiş olması gerekir.

yanıt A

yanıt c

Yanıt B

Yanıt D

Yanıt E

Yanıt A

Primler; sosyal sigortaların sağlamış olduğu sosyal güvenlik hizmetlerinden (garantisinden) faydalanmanın karşılığı, bedeli, yani fiyatıdır. Bu açıdan yaklaşıldığı zaman sosyal güvenlik garantisi de diğer mal ve hizmetler gibidir ve primler bu hizmetten faydalanmanın karşılığıdır.

yanıt D

Diğer mal ve hizmetlerde ödenen fiyat ile miktar veya sağlanan fayda arasında doğrudan bir ilişki olmasına rağmen, sosyal güvenlik garantisi için bu ilişki bazı sigorta kolları ve bazı kişiler için son derecede zayıftır. Bütün çalışma hayatı boyunca işsizlik sigortası primi (bedeli) ödeyen kişi işsiz kalmaz ise ödediği primlerin karşılığını almazken, sigortalı olduktan kısa bir süre sonra kronik ve uzun süre tedaviyi gerektiren bir hastalığı olan kişi de çok düşük ve kısa süre ödediği bedelle çok yüksek maliyetli bir sosyal güvenlik hizmetinden faydalanmış olur.

Yanıt D

yanıt B

yanıt C

Primler, özellikle bağımlı çalışanlar için ücret ve maaş üzerinden alındığı ve kaynakta kesildiği için yükü fazla hissedilmeyen bir vergi gibidir. Çalışanlar daha çok ellerine geçen ücret (net ücret) üzerinden gelirlerini hesapladıkları, primler de işverenler tarafından hesaplanıp ödendiği için çok zaman primlerin yükünü hissetmezler. Bu da primlerin vergiye karşı bir avantajıdır.

Devletin, çalıştırdığı kamu görevlileri için sosyal sigortalara prim ödemesi üçüncü taraf olarak değil, işveren olarak prim ödemesidir.

Devletin sigortalılar ve işverenlerin yanı sıra prim ödeyerek sosyal sigortaların finansmanına katılmasının da sebepleri çeşitlidir. Öncelikle sosyal güvenliğin temel bir insan hakkı olarak kabul edilmesi ve bu hakkın gereklerini yerine getirme görevinin de devlete verilmiş olması, devletin diğer kamu hizmetlerinin finansmanına katılması gibi sosyal sigortaların da finansmanına katılmasını zorunlu hâle getirmiştir. Devletin prim ödeyerek finansmana katılması, sigortalılar ve işverenlerin prim yükünü azaltır ve prim ödeme eğilimlerini yükseltir. Devlet, genel olarak istihdamı teşvik yanında kadınlar, gençler, engelliler gibi çeşitli grupların istihdamını teşvik etmek üzere de prim ödeyerek finansmana katılır.

Tek prim alınması basit ve kolay anlaşılabilir olması yanında primlerin hesaplanması ve tahsili ile ilgili bürokratik işlemleri de kolaylaştırabilir. İşyerlerinin küçük ve dağınık olduğu, çalışanların önemli bir kısmının tarım sektöründe bulunduğu, sigortalıların eğitim seviyesinin düşük olduğu, kayıt dışı çalışmanın yaygın olduğu ülkelerde veya sektörlerde tek prim uygulaması sistemin kuruluşu ve işleyişini kolaylaştırır.

Safi prim-gayrisafi prim ayırımı sosyal sigortaların etkinliği bakımından önemli bir göstergedir. Toplam prim içinde safi prim/gayrisafi prim oranı ne kadar yüksek ise sistem kaynakları o kadar etkin kullanıyor, tersi durumda ise primler israf ediliyor anlamına gelmektedir.

Sosyal sigorta kurumlarının finansman açıklarını kapatmak için Hazineden gelir aktarılması devletin sosyal sigortaların finansmanına doğrudan katılma örneğidir. Bütün ülkelerde sosyal sigortaların ilk kuruluşuna ait giderler bütçeden bu amaçla ayrılan tahsisatla gerçekleştirilir. Özellikle ilk kuruluştaki teşkilatlanma ile ilgili olarak bina ve teçhizatın temini ile ilgili harcamalar bu kapsamdadır. Eğer sosyal sigorta kurum personeli memur statüsünde ise bunların maaşları da bütçeden ödenir ve bu da bir finansmana katılım şeklidir. Devletin sosyal sigortaların finansmanına dolaylı katılımının ikinci ve yaygın şekli sosyal sigorta kurumlarının, diğer kamu ve özellikle özel sektör kuruluşlarının çeşitli işlemleri için ödemek zorunda olduğu vergi, harç ve teminat bedeli gibi çeşitli masraflardan muaf tutulması şeklinde gerçekleşir.

Sendikalı olmayan ancak pazarlık gücü yüksek olan bağımlı çalışanlar işverenle yaptıkları bireysel iş sözleşmelerinde net ücret üzerinden anlaşma sağlayabilirlerse yalnızca prim yükünü değil, vergi yükünü de işverenlerine yansıtmış olurlar. Yüksek vasıflı işçiler, üst kademe yöneticiler, bilişim uzmanları ve çeşitli konularda danışmanlık yapanlar gibi bulunması ve ikamesi zor olan çalışanlar genellikle prim yükünü işverenlerine yansıtırlar. İşgücü piyasasında transfer yoluyla istihdam edilenler de “rekabet dışı çalışan” olmanın avantajı ile prim yükünü işverene yansıtabilir. Öte yandan, ücretli çalışanlar içinde düşük vasıflı, kolay ikame edilebilen, sendikasız ve pazarlık gücü olmayan çalışanların pazarlık gücü olmadığı veya son derece zayıf olduğu için ödedikleri primleri işverenlerine yansıtmaları söz konusu değildir.