SOSYAL GÜVENLİK HUKUKU

Kamu idareleri vazife malullüğüne sebep olan olayı; o yer yetkili kolluk kuvvetlerine veya kendi mevzuatına göre yetkili mercilere derhal, Kuruma da en geç on beş iş günü içinde bildirmekle yükümlüdür. Kuruma bildirim, aynı süre içerisinde sigortalılar veya hak sahiplerince de yapılabilir. Vazife malullüğüne sebep olan olaydan kamu idarelerinin yetkili mercilerinin haberdar edilmemiş olması hâli dışında ilgililerin bildirimi, kamu idarelerinin bildirim sorumluluğunu ortadan kaldırmaz (m.47).

Kural olarak memurlar ve diğer kamu görevlileri bakımından vazifeleri ile ilişkilerinin kesilmesi gereken yaş haddi 65 yaşın doldurulduğu tarihtir. Bu genel yaş haddinin istisnaları da mevcuttur. Buna göre; • Üniversite öğretim üyeleri için yaş haddi 67 yaşın doldurulduğu tarih, • Subay ve askerî memurlar bakımından rütbelerine göre 41-68 yaşın doldurulduğu tarih, • Emniyet mensupları bakımından vazifelerine göre 55-60 yaşın doldurulduğu tarih • Gümrük Memurları bakımından koruma memurları için 55, kısım amirleri için ise 60, • PTT hat bakıcısı ve dağıtıcılar için 55, • MİT mensupları bakımından 52-60 olarak yaş hadleri belirlenmiştir (5434 s. K. m.40).

5510 sayılı Kanun, kamu görevlileri ile ilgili özel düzenlemeler kısmında genel düzenlemelere istisna teşkil eden bazı düzenlemeler yapmıştır. Yaşlılık aylığı bağlanması yönünden genel kurallardan ayrılan bu düzenlemeler dikkat çekicidir. Buna göre 5510 sayılı Kanun uygulamasında m.4/c sigortalısı olan kamu görevlilerinden; (i) 5434 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı Kanunu’nun 40’ıncı maddesi gereğince yaş haddinden emekliye ayrılanlara 5400 gün prim ödeme gün sayısı olması hâlinde, (ii) Özel kanunları gereğince kadrosuzluk nedeniyle emekliye sevk edilenlere yaş şartı aranmaksızın prim ödeme gün sayısı 9000 gün olması hâlinde yaşlılık aylığı bağlanır (m.44/1).

Özel kanun hükümleri hariç olmak üzere yetkili makamın emekliye sevk onayı, talep tarihinden itibaren bir ayı geçemez. Cumhurbaşkanlığı kararı veya müşterek kararname ile atananların görevleriyle ilişiklerinin kesilmesi, ilgili bakanın onayı ile tamamlanır. Özelleştirilmeleri sonucu sermayesindeki kamu payı % 50’nin altına düşen kuruluşlar ile satış veya devri yapılmış olan kuruluşlarda çalışmakta iken emekliye ayrılanlar için emekliye sevk onayı aranmaz. Birinci fıkranın (b) bendine göre emekliye ayrılmak isteyenler için her durumda istek tarihinden itibaren bir aylık süre sonunda ilişikleri kesilmiş sayılır. (m.48).

Türkiye Büyük Millet Meclisi başkanı iken bu görevinden herhangi bir nedenle ayrılanlara, istekleri üzerine, müracaat tarihini takip eden ay başından itibaren istek tarihindeki Cumhurbaşkanına ödenmekte olan aylık ödeneğin % 40’ı esas alınarak Cumhurbaşkanına bağlanacak yaşlılık aylığının % 75’i oranında yaşlılık aylığı bağlanır (m.43/3).

Cumhurbaşkanları daha önce sigortalı olsun ya da olmasınlar cumhurbaşkanlığı görevi sona erdikten sonra istediği takdirde talebini izleyen ay başından kendilerine emekli aylığı bağlanır. Bu durumda cumhurbaşkanlarına cumhurbaşkanlarının almakta olduğu aylık ödeneğin % 40 oranında yaşlılık (emeklilik ) aylığı bağlanır (m.43/1

İstisnai durumlara 17.01.2012 tarih ve 6270 sayılı Kanun m.5 ile bir ilave daha yapılmıştır. Dışarıdan bakanlık yapanlar ile Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeliği görevlerinde bulunanlara ve bu görevleri herhangi bir sebeple sona erenlere de 5510 sayılı Kanun’a göre aylık bağlanmasına hak kazanmaları ve bu görevlerde en az iki yıl süreyle bulunmuş olmaları şartı ile m.27, 29 ve geç. m.2 ve 4’e göre hesaplanacak aylık tutarlarından az olmamak kaydıyla cumhurbaşkanına ödenmekte olan aylık ödeneğin % 40’ı esas alınarak cumhurbaşkanına bağlanacak yaşlılık aylığının %42’si oranında malullük, emeklilik veya yaşlılık aylığı ödenmesi öngörülmüştür (m.43/6). 5510 sayılı Kanunun geçici 38. Maddesine göre, bu Kanunun 43. maddesindeki %42 oranı yeni bir yasal düzenleme yapılıncaya kadar %45 olarak uygulanır.

Vazife malullerine aylık bağlanırken adi malullerden farklı olarak 9000 gün değil 10800 gün esas alınır. Vazife malullüğü aylığı, vazife malullerinden itibari hizmet süreleri eklenmek suretiyle bulunacak prim ödeme gün sayısı toplamı; a) 10800 güne kadar olanlara 10800 gün üzerinden, b) 10800 günden fazla olanlara toplam prim ödeme gün sayıları üzerinden en son prime esas kazancı esas alınmak suretiyle 5510 sayılı Kanunun 29’uncu maddesine göre hesaplanacak aylıklara, malûllük derecelerine göre aşağıda yazılı oranlarda ayrıca zam yapılmak suretiyle bağlanır:
Malûllük Derecesi  1 olanlar % 30

Malûllük Derecesi 2 olanlar % 23

Malûllük Derecesi 3 olanlar % 15

Malûllük Derecesi 4 olanlar % 7

Malûllük Derecesi 5 olanlar % 6

Malûllük Derecesi 6 olanlar % 2

Vazife malullerine aylık bağlanırken adi malullerden farklı olarak 9000 gün değil 10800 gün esas alınır. Vazife malullüğü aylığı, vazife malullerinden itibari hizmet süreleri eklenmek suretiyle bulunacak prim ödeme gün sayısı toplamı; a) 10800 güne kadar olanlara 10800 gün üzerinden, b) 10800 günden fazla olanlara toplam prim ödeme gün sayıları üzerinden en son prime esas kazancı esas alınmak suretiyle 5510 sayılı Kanunun 29’uncu maddesine göre hesaplanacak aylıklara, malûllük derecelerine göre aşağıda yazılı oranlarda ayrıca zam yapılmak suretiyle bağlanır:
Malûllük Derecesi  1 olanlar % 30

Malûllük Derecesi 2 olanlar % 23

Malûllük Derecesi 3 olanlar % 15

Malûllük Derecesi 4 olanlar % 7

Malûllük Derecesi 5 olanlar % 6

Malûllük Derecesi 6 olanlar % 2

Kamu idarelerinde işçi niteliğinde sigortalı olarak m.4/a kapsamında çalışmayanlardan, kamuda bir kadro ve pozisyonda sürekli olarak çalışanlardan işçi gibi sigortalı sayılmayanlar ile m.4/a ve b bendine göre işçi ya da bağımsız çalışan sıfatı ile sigortalı sayılmayanlar ile 657 sayılı Kanun kapsamında açıktan vekil olarak atananlar; m.4/c kapsamında sigortalı sayılırlar. Diğer seçeneklerde verilenler 4/c kapsamında sigortalı iken, A seçeneğinde verilen 4/a bendi kapsamında sigortalıdır.

5510 sayılı Kanunun m.4/c kapsamında olan sigortalılardan aylıksız izin alanlara ilişkin bir hükme de Kanunda yer verilmiştir. Buna göre, 4. maddenin 1. fıkrasının (c) bendi kapsamında sigortalı sayılanlardan, ilgili kanunları gereğince kullandıkları aylıksız izin  sürelerinin bitiminden sonra göreve başlayanlar ile göreve başlaması için tanınan süreler ile bir yıl ve daha az süreyle aylıksız izne ayrılanların aylıksız izin sürelerinde bu Kanunun 67. maddesinde aranan 30 günlük prim ödeme şartı aranmaz. Bu durumdaki sigortalıların aylıksız izinli oldukları süreler için prime esas kazanç alt sınırının altında olmamak kaydıyla aylıksız izne ayrıldıkları tarihteki prime esas kazançları üzerinden % 12 oranında genel sağlık sigortası primi işverenlerince ödenir.

Özel kanun hükümleri hariç olmak üzere yetkili makamın emekliye sevk onayı, talep tarihinden itibaren bir ayı geçemez.

Eklenecek itibari hizmet sürelerinin toplamı, üç yıldan fazla olamaz.

5510 sayılı Kanun’un 3 üncü maddesine göre kısa vadeli sigorta kolları; İş kazası, meslek hastalığı, Hastalık, Analık sigortalarından oluşmaktadır. Memur ve diğer kamu görevlileri kapsamında sigortalı sayılanlar, kısa vadeli sigorta kapsamı dışında tutulmuşlardır.

Kural olarak memurlar ve diğer kamu görevlileri bakımından vazifeleri ile ilişkilerinin kesilmesi gereken yaş haddi 65 yaşın doldurulduğu tarihtir. Bu genel yaş haddinin istisnaları da mevcuttur.

Emekli ikramiyesine hak kazanabilmek için iştirakçinin sigortalılığa esas fiilî çalışmasının en az bir yıl olması şarttır

Vazife malullüğü aylığı, vazife malullerinden itibari hizmet süreleri eklenmek suretiyle bulunacak prim ödeme gün sayısı toplamı;
a) 10800 güne kadar olanlara 10800 gün üzerinden,
b) 10800 günden fazla olanlara toplam prim ödeme gün sayıları üzerinden en son prime esas kazancı esas alınmak suretiyle 5510 sayılı Kanunun 29’uncu maddesine göre hesaplanacak aylıklara, malûllük derecelerine göre ayrıca zam yapılmak suretiyle bağlanır.

Özel kanunları gereğince kadrosuzluk nedeniyle emekliye sevk edilenlere yaş şartı aranmaksızın prim ödeme gün sayısı 9000 gün olması hâlinde yaşlılık aylığı bağlanır (m.44/1).

5510 sayılı Kanun, dul ve yetim aylıkları -daha doğrusu ölüm aylığı- bağlama şartlarını Emekli Sandığı sigortalıları bakımından iyileştirmiştir. 5434 sayılı Kanun’da dul ve yetim aylığı bağlanabilmesi için iştirakçinin (sigortalının) en az 10 yıldan beri fiilî hizmetinin varlığı aranırdı. 5510 sayılı Kanun ile bu süre 5 yıla düşürülmüştür (m.32).